Sağlıklı beslenme, sağlık ve esenlikte önemli gelişmelere yol açabilir. Bununla birlikte, bazı insanlar için sağlıklı beslenmeye odaklanmak takıntılı hale gelebilir, sonunda standartlarını karşılamayan veya kendilerinin yapmadığı tüm yemeklerden kaçınmaya başlar. Ortoreksi terimi, ilk olarak Amerikalı hekim Steve Bratman tarafından 1997 yılında tanımlanmıştır. Terim, “doğru” anlamına gelen Yunanca “ortos” kelimesinden türetilmiştir. Bu bağlamda ortoreksi doğru yeme üzerine saplantı anlamına gelir. Orthoreksi veya orthoreksi nervoza, sağlıklı beslenme ile ilgili sağlıksız bir saplantı ya da takıntı içeren bir yeme bozukluğudur. Bazı uzmanlar, ortorekside görülen gıda hakkındaki sürekli endişelerin bulimia ve anoreksiya nervoza gibi yeme bozukluklarına benzer olduğunu düşünmektedir. Hepsi yiyecek ve kontrol ile ilgilidir. Anoreksiya veya bulimia’dan farklı olarak, ortoreksi olan insanlar nadiren kilo vermeye odaklanırlar. Bunun yerine, yiyeceklerinin saflığı ya da 
katkısız olması ile alakalı aşırı bir düşkünlüğe ve sağlıklı beslenmenin faydalarına dair bir saplantıya sahiptirler. Katkılı veya katkısız kabul edilen yiyecekler kişiden kişiye değişebilir. Bu, sağlıklı bir beslenme planı veya diyet uygulayan herkesin ortoksiden muzdarip olduğu anlamına gelmez. Ortoreksi fiziksel sorunlara neden olabilir çünkü birinin sağlıklı olduğuna dair inançları, temel besinleri veya tüm gıda gruplarını kesmesine yol açabilir. Tüm yeme bozuklukları ciddi ruhsal hastalıklardır ve hastaya tam iyileşme şansı vermek için mümkün olduğunca çabuk tedavi edilmelidir.
Ortoreksiye Sebep Olan Nedir?
Sağlığı iyileştirmek amacıyla bir diyete başlanabilir ancak bazı kişilerde bu odaklanma daha aşırı hale gelebilir. İyi niyetle de başlansa durum zaman içinde yavaşça tam gelişmiş ortoreksiye dönüşebilir. Ortoreksinin nedenleri ie ilgili araştırmalar seyrek olsa da obsesif kompulsif eğilimlerden, mevcut olan yeme bozukluklarından kaynaklanabilir. Mükemmeliyetçilik eğilimi, kontrol ihtiyacının ve kaygının yüksek olması da diğer risk faktörlerindendir.
Çalışmaların bazıları kariyerleri nedeniyle sağlıklarına odaklanan bireylerde ortoreksi gelişme riskinin artabileceğini göstermektedir. Sağlık alanında çalışanlar, bale yapanlar, opera sanatçıları, sporcular, müzisyenlerde ortoreksinin sık görülebildiği örnekler arasındadır. Risk ayrıca eğitim düzeyine, cinsiyete, sosyoekonomik yapıya bağlı olabilse de sonuçlara ulaşabilmek için daha çok araştırmaya ihtiyaç vardır.
Ortoreksi Ne Kadar Yaygındır?
Bazı durumlarda, ortoreksi ve sağlıklı beslenme ile normal bir meşguliyeti ayırt etmek zor 
olabilir. Bu yüzden ortoreksinin yaygınlık derecesini belirlemek biraz zordur. Çalışmalar ortoreksinin % 6- 90 arasında değişebildiğini göstermektedir.
Ortoreksi Belirtileri
Ortoksinin bazı olası belirtileri aşağıdadır. Unutulmamalıdır ki, bir kişi hasta ise tüm belirtileri göstermek zorunda değildir.
1-Davranışsal işaretler
-Diyeti daha sağlıklı hale getirmek için giderek artan sayıda besin grubunun (tüm şekerlerin, tahılların, karbonhidratların, koruyucu içeren yiyeceklerin, süt ürünlerinin, tüm etlerin ve hayvansal ürünlerin) diyetten çıkarılması.
-Sağlıklı veya katkısız kabul edilen dar bir gıda grubundan başka besin yiyememek.
-Başkalarının yediklerinin sağlığına olağandışı ilgi duyulması ve yeme alışkanlıkları hakkında yargılama.
-Sağlıklı beslenme ile ilgili mevcut bir teorinin alınıp bunun kişinin kendi ek inançlarına uyarlanması.
-Düşük konsantrasyon.
-Tüketilen yiyeceklere daha fazla odaklanılması, ilişkilerin veya çalışmalar gibi diğer alanların etkilenmesi.
-Instagram ve Twitter’da sağlıklı yaşam tarzlarıyla ve gıdayla ilgili blogların takıntılı bir şekilde takibi.
2-Psikolojik işaretler
-Bileşenlerin sağlığıyla ilgili endişelerin artışı.
-Sağlıklı veya sözde sağlıklı beslenme takıntısı.
-İçerik listelerinin ve besin etiketlerinin kompülsif kontrolü.
-Güvenli veya sağlıklı gıdalar bulunmadığında yüksek düzeyde sıkıntı göstermek.
-İsteseler bile kişilerin yiyebilecekleri ve yiyemeyecekleri konusunda kişisel kuralları bir kenara bırakamayacaklarını hissetmeleri.
-Yaklaşan etkinliklerde hangi yiyeceklerin sunulabileceğini düşünerek saatler harcanması.
-Sağlıksız olarak görülen yiyecekleri yeme konusunda endişe, suçluluk veya değersizlik duyguları.
-Duygusal refahın aşırı derecede doğru besinleri yemeye bağlı olması.
-Düşük ruh hali veya depresyon.
3-Fiziksel işaretler
Ortoreksisi olan biri, önemli gıda gruplarını veya besinleri kesen bir diyet uyguluyorsa, bu, aşağıdaki gibi belirtilerle yetersiz beslenmeye yol açabilir:
-Kilo kaybı
-Bitkin hissetme
-Yorgunluk
-Hastalıktan kurtulmanın uzun zaman alması
-Soğuk hissetmek
-Düşük enerji seviyeleri
Ortoreksi Nasıl Teşhis Edilir?
Sağlıklı beslenme ve ortoreksi arasındaki ayrımı daha net hale getirmek için iki bilim insanı; 
Bratman ve Dunn aşağıdaki iki parçalı tanı kriterlerini önermiştir:
1-Sağlıklı beslenmeye takıntılı bir odaklanma
İlk bölüm, gıda seçimleri ile ilgili abartılı duygusal sıkıntıyı içeren sağlıklı yeme üzerine takıntılı bir odaklanmadır. Bu şunları içerebilir:
-Davranışlar veya düşünceler: Kompulsif (takıntılı) davranışların veya diyet seçenekleriyle zihinsel meşguliyetlerin optimal sağlığı teşvik ettiğine inanılmaktadır.
-Kendi kendine zorla dayatılan anksiyete: Kendi kendine dayatılan diyet kurallarının çiğnenmesi endişe, utanç, hastalık korkusu, kirlilik hissi veya olumsuz fiziksel duyumlara neden olur.
-Şiddetli kısıtlamalar: Zamanla artan ve tüm besin gruplarının ortadan kaldırılmasını ve temizlik, açlık veya her ikisini de içeren diyet kısıtlamalarını içerir.
2- Günlük yaşamı bozan davranış
İkinci bölüm, normal günlük işleyişi engelleyen kompulsif davranıştır. Bu, aşağıdaki yollardan herhangi biriyle gerçekleşebilir:
-Tıbbi sorunlar: Yetersiz beslenme, ciddi kilo kaybı veya diğer tıbbi komplikasyonlar bu tür kompulsif davranışlardan kaynaklanabilecek sağlık koşullarına örnektir.
-Yaşam tarzının bozulması: Sağlıklı beslenme ile ilgili inançlar veya davranışlar nedeniyle kişisel sıkıntı veya zor sosyal veya akademik işlevler yaşam tarzında aksamalara neden olabilir.
-Duygusal bağımlılık: Beden imajı, öz-değer, kimlik veya memnuniyet, kendi kendine dayatılan diyet kurallarına aşırı derecede uymaya bağlı olabilir.
Ortoreksinin Olumsuz Sağlık Etkileri
Ortoreksi nedeniyle yaşanabilecek olumsuz etkiler aşağıdaki gibi 3 kategoride incelenebilir:
1-Fiziksel etkiler
Ortoreksi ile ilgili çalışmalar sınırlı olsa da bu durumun diğer yeme bozuklukları ile aynı tıbbi komplikasyonların çoğuna yol açması muhtemeldir. Örneğin, kısıtlayıcı yemenin neden olduğu temel besin maddelerindeki bir eksiklik yetersiz beslenmeyle, kemik sağlığının bozulmasıyla, hormonal dengesizliklerle, metabolik asidozla, anemi veya anormal derecede yavaş bir kalp atış hızı ile sonuçlanabilir. Bu tür fiziksel etkiler yaşamı tehdit edebileceği için ciddiye alınmalıdır.
2- Psikolojik etkiler
Ortoreksi sorunu yaşayan bireyler beslenme alışkanlıkları bozulduğu zaman yoğun derecede hayal kırıklığı yaşayabilir. Dahası, kendi kendine dayatılan diyet kurallarını çiğnemek suçluluk, kendini nefret etme ya da temizlik ya da oruçla arındırmaya karşı bir takıntıya neden olabilir. Bu, sebzelerin böcek ilaçlarına, hormon takviyeli süt ürünlerine ve yapay tatlara veya koruyucu maddelere maruz kalmasıyla ilgili endişeleri içerebilir. Kişiler besinleri araştırmak, ölçmek, gelecekte tüketilecek yiyecekleri planlamak amacıyla oldukça fazla zaman harcayabilir. Son araştırmalar, gıda ve sağlıkla ilgili devam eden bu meşguliyetin daha zayıf bir çalışma belleği ile bağlantılı olduğunu bildirmektedir. Ayrıca, ortoreksi ile yaşayan bireylerin esnek problem çözme becerileri gerektiren görevlerde iyi performans gösterme olasılığı daha düşüktür.
3- Sosyal etkiler
Ortoreksisi olan bireyler gıda söz konusu olduğunda kontrolü bırakmaktan hoşlanmazlar. Ayrıca genellikle tek seferde hangi yiyeceklerin birleştirilebileceğini veya gün boyunca belirli anlarda yenilebileceğini belirleyen katı, kendi kendine dayatılan kuralları takip ederler. Kişi sağlıklı beslenerek doğru şeyi yaptığını hissedebilir fakat bir restoranda akşam yemeği de dahil olmak üzere, kendisinin hazırlamadığı bir öğünün bile felaket olabileceğinden korkabilir. Bu tür katı yeme kalıpları, akşam yemeği partileri veya dışarıda yemek yeme gibi yiyeceklerin etrafında dönen sosyal aktivitelere katılmayı zorlaştırabilir. İlaveten, gıda ile ilgili müdahaleci düşünceler ve gıda alışkanlıklarının daha üstün olduğunu hissetme eğilimi, başkalarının yiyecek tercihini aşırı derecede eleştirme sosyal etkileşimleri daha da karmaşıklaştırabilir. Bu da ortoreksi tanısı konan kişiler arasında yaygın gibi görünen sosyal izolasyona yol açabilir.
Ortoreksinin Üstesinden Nasıl Gelinir?
Ortoreksinin sonuçları diğer yeme bozukluklarında olanlar kadar şiddetli olabilir. Tedavi edilmezse bir kişinin sağlığında geri dönüşü olmayan hasara yol açabilir. Herhangi bir kişi 
kendisinde veya tanıdığın bir kişide bir semptom fark ederse yeme bozukluğunun bir işareti olabileceğini düşünmeli ve bir doktordan tavsiye almalıdır. Bulimia ve anoreksiyada olduğu gibi bir doktor veya beslenme uzmanı ortoreksiye yardımcı olabilir. Durumun duygusal yönleri nedeniyle bir ruh sağlığı uzmanının da görülmesi gerekebilir. Ortoreksinin üstesinden gelmenin ilk adımı varlığını belirlemek ve yiyecek takıntısının kötü olabileceğini kabul etmektir. Bu konuda farklı düşünmek için kişinin kendisini eğitmesi gerekecektir. Eğer yapılırsa gerçekten doğru yemek yeme konusunda çıkış yolu bulunabilir ve her şey yoluna girebilir. Bu zorlayıcı olabilir çünkü bu bozukluğu olan bireylerin sağlığı, refahı veya sosyal işlevleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini tanıma olasılığı daha düşüktür.
Yaygın tedaviler şunlardır:
-Maruz kalma ve tepkiyi önleme
-Davranış değişikliği
-Bilişsel yeniden yapılandırma
-Çeşitli gevşeme eğitimleri
Bununla birlikte bu tedavilerin ortoreksi için etkinliği bilimsel olarak doğrulanmamıştır. Bilimsel olarak geçerli beslenme bilgileri ile ilgili eğitim, ortoksiyle yaşayan insanların yanlış gıda inançlarını anlamalarına, sınırlamalarına ve nihayetinde ortadan kaldırmalarına da yardımcı olabilir.
Son olarak, tüketilen yiyeceklere ve sağlığı nasıl etkilediğine dikkat etmek genellikle iyi bir şey olarak kabul edilir fakat bazı insanlar için sağlıklı beslenme ile yeme bozukluğu geliştirme arasında ince bir çizgi vardır. Mevcut sağlıklı beslenme beden sağlığını, psikolojik sağlığı veya sosyal yaşamı olumsuz etkiliyorsa, sağlığa odaklanma ortoreksiye dönüşmüş olabilir. Bu bozukluğun hayatı tehdit edici sonuçları olabilir ve hafife alınmamalıdır. Doktorla, psikologla veya diyetisyenle konuşulması şiddetle tavsiye edilir.
Kaynakça:
https://www.healthline.com
http://www.aktuelpsikoloji.com
https://www.webmd.com
Yazar: Müşerref Özdaş