Konversiyon (Dönüşüm) Bozukluk Nedir?

Dönüşüm bozukluğu, bir kişinin fiziksel bir nedeni olmayan körlük veya felç gibi geçici fiziksel semptomlar yaşamasıdır. Konversiyon bozukluğunun kesin nedeni bilinmemekle birlikte, araştırmacılar bunun stresli durumlara veya travmaya yanıt olarak ortaya çıktığına inanmaktadırlar. Bu makalede, dönüşüm bozukluğun tanımı, genel semptomları ve tedavisi hakkında bilgiler yer almaktadır.

Dönüşüm Bozukluğu Nedir?

Konversiyon bozukluğu fonksiyonel nörolojik semptom bozukluğu olarak da bilinmektedir. Felç, konuşma bozukluğu veya titreme gibi nörolojik gibi görünen, ancak açık veya bilinen organik nedenler olmaksızın semptomlara neden olan psikolojik bir durumdur. Geçmişte bu olaylar genellikle histerik körlük veya histerik felç olarak adlandırılmıştır. Konversiyon bozukluğu tetikleyicileri, stresli olaylar, duygusal travma ve fiziksel travmayı içermektedir. Konversiyon bozukluğunun zihinsel, fiziksel veya psikolojik travmaya verilen fiziksel bir tepki olduğu düşünülmektedir. Belirtiler arasında titreme, felç veya çift görme yer almaktadır. Bir örnek, bir araba kazasına tanık olmak gibi travmatik bir olaydan sonra, titremenin fiziksel bir nedeni olmasa bile, kontrol edilemeyen bir şekilde titrek hissetmektir. Dönüşüm bozukluğunun tetiklesiği durumlar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Stresli olaylar
• Duygusal veya fiziksel travma
• Yapısal, hücresel veya metabolik düzeyde beyin fonksiyonundaki değişiklikler
Net bir tetikleyici olmadığında da dönüşüm bozukluğu ortaya çıkmaktadır, ancak kesin neden kişiden kişiye değişmektedir. Araştırmacılar, nedenin stresli olaylarla ilgili olduğunu iddia etse de, kesin tıbbi neden hala bilinmemektedir. Konversiyon bozukluğu, her yıl 100.000 kişiden 2 ila 5’inde semptom bildiren nispeten nadir bir akıl hastalığıdır. Ruh sağlığı mesleği için önde gelen tanı kılavuzu olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’na (DSM-5) göre, bir tür somatik semptom bozukluğu olarak kategorize edilmiştir. Konversiyon bozukluğunun tıbbi tanımını anlamak, kişi veya sevdiği biri için yardım almanın ilk adımıdır.

Semptomları

Tipik olarak istemli motor veya duyusal işlevi etkileyen ani bir semptom başlangıcı vardır ve bu semptomlar herhangi bir fizyolojik neden olmaksızın aniden kaybolabilmektedir. Konversiyon bozukluğunun fiziksel semptomları genellikle vücudun bozukluğu tetikleyen çözülmemiş stres veya ifade edilmemiş duygularla başa çıkma yolu olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle, fiziksel belirtiler kişiyi duygusal baskıdan uzaklaştırmaktadır. Dönüşüm bozukluğu tipik olarak hareket işlevini ve duyuları etkilemektedir. Konversiyon bozukluğunun semptomları, akla gelebilecek herhangi bir nörolojik eksiklikle ilgili olabilmektedir. Konversiyon bozukluğunun bazı semptomları bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Zayıflık
• Kol veya bacak felci
• Koordinasyondaki rahatsızlıklar
• Dokunma kaybı
• Ses kaybı (afoni)
• Koku alma duyusunun kaybı (anosmi)
• Denge kaybı
• Bazen sınırlı bilinçle nöbetler veya konvülsiyonlar
• Tepkisizlik dönemleri
• Yutma güçlüğü
• Boğazda bir yumru hissi
• Titreme ve ürperme
• Yürümede zorluk
• Geveleyerek konuşma veya konuşma yeteneğinin kaybı
• İşitme güçlüğü veya işitme kaybı
• Çift görme, bulanık görme veya körlük bölümleri
• Dokunma hissinin uyuşması veya kaybı (anestezi)
Konversiyon bozukluğunun semptomları bireyler arasında ve bir kişinin sahip olduğu nevraljik bozukluğun türüne göre değişmektedir. Semptomlar hafif veya şiddetli olabilmekte, durabilmekte, başlayabilmekte veya sürekli olabilmektedir ve genellikle vücudun düzgün çalışma yeteneğini etkilemektedir.

Teşhis

Diğer tıbbi durumların göz ardı edilmesi için BT taraması önerilmektedir. Doktor, en son Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı (DSM-5) tarafından tanımlanan kriterler kullanarak konversiyon bozukluğunu teşhisi edebilmektedir. Tanımlanan kriterler aşağıdaki gibidir:
• Hareket kontrolünün kaybı veya duyusal semptomlar
• Stresli bir olaydan veya travmadan sonra ortaya çıkan semptomlar
• Altta yatan tıbbi veya fiziksel bir nedene sahip görünmeyen semptomlar
• Kişinin günlük faaliyetlerini kesintiye uğratan semptomlar
Diğer tıbbi durumları ekarte etmek için başka testler de uygulanmaktadır ve bu testler aşağıdaki gibidir:
• Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları
• X ışınları
• Beyin aktivitesini kaydeden ve nöbetlerin nörolojik nedenlerini ortadan kaldırmaya yardımcı olabilecek elektroensefalogramlar (EEG)
• Kan basıncı ve refleks testleri
Bununla birlikte teşhis edildikten sonra, konversiyon bozukluğunu tedavi etmenin çeşitli yolları bulunmaktadır. Ayrıca benzer semptomlara neden olabilmektedir ve bu koşulları ekarte edilmesi gerekmektedir. Bu koşullar aşağıdaki gibidir:
• Lupus
• Multipl skleroz (optik nöritten kaynaklanan körlük)
• Myastenia gravis (kas zayıflığı bozukluğu)
• Periyodik felç (kas zayıflığı)
• Polimiyozit (kas zayıflığı)
• Omurilik yaralanması
• İnme

Tedavi

Konversiyon bozukluğu semptomları yaşayan herkes, semptomlara altta yatan tıbbi durumdan kaynaklanabileceğinden, derhal tıbbi yardım almalıdır. İlk tedavi yöntemi, altta yatan nedeni belirlemeye çalışmaktır. Kişi sebebin ne olduğunu anladığında, stresi ve duygusal travmayı olabildiğince hafifletmek için başa çıkma mekanizmaları ve diğer çözümler üzerinde çalışmalıdır. Tetikleyicilerin hafifletilmesi de fiziksel semptomları azaltmalıdır. Konuşma bozukluğu, ömür boyu sürecek bir bozukluk değildir. Kişi veya sevdiği biri ciddi veya kalıcı dönüşüm bozukluğu semptomları yaşıyorsa, tedavi gerekmektedir ve kişisel semptomlara bağlı olmalıdır. Bununla birlikte semptomlar, tedavi olmaksızın bile zamanla kendiliğinden iyileşebilmektedir. Konversiyon bozukluğu için önerilen tedaviler bulunmaktadır ve bu tedaviler aşağıdaki gibidir:
• Psikoterapi, bireysel veya grup terapisi, bilişsel-davranışçı terapi (CBT) , hipnoz, biofeedback ve gevşeme terapisini içeren psikoterapinin, konuşma bozukluğu olan kişilerin tetikleyicileri ve semptomları tanımasına ve bunlarla baş etmenin yeni yollarını öğrenmesine yardımcı olduğu bulunmuştur.
• Fizik tedavi, genellikle koordinasyon, denge veya yürüme sorunları veya zayıf uzuvlar dahil olmak üzere konuşma bozukluğu olan kişiler için kullanılmaktadır. Hareketsizlikten kaynaklanan kas güçsüzlüğü ve sertliği gibi ikincil komplikasyonları önlemek de önemlidir.
• İlaç tedavisi, sağlık uzmanı, konversiyon bozukluğu semptomlarına neden olan altta yatan stres veya kaygıyı tedavi etmek için bir anti-anksiyete ilacı veya antidepresan reçete edebilmektedir.
• İnvazif Olmayan Beyin Stimülasyonu (NIBS) Yöntemleri Elektrokonvülsif terapi (ECT) ve transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) gibi invazif olmayan beyin stimülasyonu (NIBS) yöntemleri, uzuv zayıflığı ve felç dahil olmak üzere dönüşüm bozukluğu semptomlarını azaltmak için olası alternatif tedavilerdir.
• Depresyon gibi altta yatan ruh sağlığı koşullarını tedavi etmek
• Bilişsel davranışçı terapi (CBT)
Bununla birlikte, bu tedavilerin deneysel olarak kabul edildiğinin ve titiz randomize kontrollü çalışmaların bulunmadığının bilinmesi önemlidir. Bu nedenle bu tedavilere dikkatle bakılmalıdır. Başa Çıkma Tedaviye ek olarak, bazı sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini benimsemek, semptomlara neden olan herhangi bir stres ve kaygıyı daha iyi yönetmeye yardımcı olabilmektedir. Bunlar aşağıdaki gibidir:
• Dengeli bir diyet yemek
• Olumlu ilişkileri teşvik etmek
• Bol uyumak
• Meditasyon, yoga gibi rahatlama teknikleri veya aşamalı kas gevşetme gibi teknikleri uygulamak
• Arkadaşlardan, aileden ve topluluktan ek destek aramak
• Destek aramak
Duygusal desteğe ek olarak, çevrimiçi destek toplulukları ve Facebook grupları, dönüşüm bozukluğunu yönetmeye yönelik en son bulgular ve yaklaşımlar hakkında eğitim almaya yardımcı olabilmektedir.

Sebepler ve Risk Faktörleri

Konversiyon bozukluğunun semptomları çok üzücü ve kişinin refahı üzerinde muazzam bir etkiye sahip olmaktadır. Semptomlar kişinin günlük faaliyetlerini yapmalarını engelleyebilmektedir. Nöbetler veya geçici felç gibi belirli semptomlar, kişinin kalıcı sakatlık riskini arttırmaktadır. Kişi işte ve ilişkilerinde sorunlar yaşayabilmekte ve yaşam kalitelerinin azaldığını hissedebilmektedir. Bu nedenle, mümkün olduğu kadar erken teşhis ve tedavi olmak çok önemlidir. Kesin nedenler tam olarak anlaşılmasa da, araştırmalar beynin belirli bölgelerine anormal akıştan kaynaklanabileceğini öne sürmektedir. Dönüşüm bozukluğu ayrıca oldukça stresli bir olaya veya duygusal travmaya karşı psikolojik bir tepki olabilmektedir. Örneğin, bilinçaltında ateş etmekten kaçınmak isteyen bir asker, elinde felç geçirebilir. Bozukluğun tetikleyiciden hemen sonra gelişmesi gerekmemektedir, bu nedenle terapistle konuşurken yakın zamandaki ve geçmişteki stresi açıklamak önemlidir. Konversiyon bozukluğunun diğer risk faktörleri bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kadın olmak çünkü kadınların hastalığı geliştirme riski daha yüksektir
• Son derece vicdanlı, çalışkan, kompülsif ve mükemmeliyetçi olmak
• Konversiyon bozukluğu olan bir aile üyesine sahip olmak. Konversiyon bozukluğu olan birinci derece kadın akraba, kız kardeş, anne ya da kız olan kişiler, genel popülasyondaki kadınlara göre semptom geliştirme olasılığı daha yüksektir.
• Ruh hali veya anksiyete bozuklukları, dissosiyatif kimlik bozukluğu önceden çoklu kişilik bozukluğu olarak bilinmektedir veya diğer kişilik bozuklukları dahil olmak üzere bir zihinsel sağlık durumuna sahip olmak
• Uyumsuz kişilik özelliklerine sahip olmak
• Benzer semptomlara neden olan nörolojik bir hastalığa sahip olmak, epilepsili kişilerde epileptik olmayan nöbetler gibi
• Tarihi fiziksel veya cinsel istismar bir çocuk olarak ve ihmal
Ayrıca araştırma, dönüşüm bozukluğu olan kişilerin de anormal duygusal düzenlemeye sahip olma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Konversiyon bozukluğunun semptomları genellikle tedavi ve zamanla düzelmektedir. Teşhis ve tedaviyi geciktirmek, daha kalıcı semptomlara ve daha fazla komplikasyona yol açmaktadır. Tedavi ile konversiyon bozukluk belirtilerinin azaltılması ve yönetilmesi mümkündür.

Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4479361/
https://rarediseases.org/rare-diseases/conversion-disorder/
http://europepmc.org/abstract/med/27719873
http://www.merckmanuals.com/professional/psychiatric-disorders/somatic-symptom-and-related-disorders/conversion-disorder

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu