Bulut ormanları, dağlar tarafından yukarı doğru itilen nemin soğumasından kaynaklanan yoğun yağış ve kalıcı yoğunlaşmanın olduğu tropikal dağlık bölgelerin bitki örtüsünü ifade eder. Genellikle gölgelik seviyesinde kalıcı, sık ve mevsimsel olarak alçakta yatan bir sis ve bulut örtüsü tabakası ile karakterize edilirler. Bulut ormanları nadirdir, çünkü bu ormanları yaratan istisnai koşullar sadece yüksek dağların bulunduğu tropik bölgelerde bulunur.
Bulut Ormanlarının Konumu
Eşsiz özelliklerinden dolayı, bulut ormanları genellikle dağların kenarlarında 3000 ila 10000 fit arasındaki yüksekliklerde bulunur. 1970’lerde insan faaliyetleri ve küresel ısınmanın müdahaleleri nedeniyle %11’lik bir düşüşün ardından, küresel ormanlık alanların yalnızca %1’i bulut ormanları olarak kabul edilmektedir. Bu ormanların oluştuğu alanlar arasında Güney Meksika, Afrika, Güneydoğu Asya, Madagaskar, Orta Amerika, Karayipler, Yeni Gine ve Güney Amerika bulunur. Dünya Koruma İzleme Merkezi, 59 ülkede dağıtılan 736 bulut ormanı belirledi. Bunlardan 327’si 2002’den beri korunan alanlar olarak sınıflandırılmıştır.
Bulut Ormanlarının Büyümesi İçin Gerekli Faktörler
Bulut ormanlarının mevcudiyeti, denize olan uzaklık, açı, deniz seviyesinden yükseklik ve enlem koordinatlarından etkilenen yerel iklim koşullarına bağlıdır. Bu doğal koşulların ötesinde, atmosferik koşulların bulut ormanlarının oluşumu için uygun olduğu küçük yükselti bantları vardır. Bu koşullar, doğrudan güneş ışığının azalmasına neden olan bitki örtüsü seviyesinde kalıcı sis ile karakterize edilir, bu nedenle evapotranspirasyon gerçekleşir. Evrensel olarak gerçek bulut ormanları olarak kabul edilmese de, ılıman bölgelerde bu tür yüksekliklerde ılıman bulut ormanları oluşabilir.
Hidrolojik Döngü
Bulut ormanlarında oluşan bulut ve sis tabakası, suyun buharlaşmasıyla sıcak hava kütlelerini oluşturur. Hava kütlesi, rüzgar akımları tarafından dağın kenarlarına çarpana kadar yukarı doğru taşınır ve doğal eğimli arazi nedeniyle yukarı doğru sapar. Hava kütleleri dağlara doğru yükseldikçe soğumaya başlarlar. Hava kütlelerindeki nem yoğunlaşarak soğumaya başlar ve bulutlar ve sis oluşturur. Bu benzersiz koşullar içinde var olan ormanlar, daha düşük kotlardaki ormanlardan farklı olma eğilimindedir.
Bulut Ormanlarının Özellikleri
Bulut ormanları, artan gövde yoğunluğu ve daha düşük odunsu bitki çeşitliliği ile birleştiğinde yoğun ormanlar ve daha kısa ağaçlar ile karakterize edilen bir ekosistem oluşturur. Buradaki ağaçlar genellikle daha kısadır ve yaprakları rakım arttıkça kalınlaşır, sertleşir ve küçülür.
Dağınık ışık, yüksek nem ve bükülen dallara sahip eğri ağaç gövdeleri, epifitik bitkilerin büyümesi için elverişli bir ortam sağlar . Epifitlerin en ünlüsü, her şekil, renk ve büyüklükteki çiçeklerle, likenler, eğrelti otları, bromeliadlar ve briyofitlerle ağacı süsleyen orkidelerdir. Ağaç taçları, sis şeklinde düşen rüzgarla çalışan bulut nemini engeller. Sis damlacıkları genellikle su damlacıklarının iğne şeklindeki yapraklara tutunması ve yere düşen büyük damlalar halinde birikmesiyle meydana gelir ve böylece hidrolojik döngüye katkıda bulunur.
Bulut ormanları, bulundukları kıtalarda milyarlarca insana taze ve temiz su sağlar. Gölgeliklerinin üzerinde oluşan sisi alarak, bu nemi yavaş yavaş akarsuları ve nehirleri besleyen küçük derelere bırakırlar. Yağmurlar oldukça mevsimsel olsa da, bu sisli örtüler tropik su yollarını besler. Şiddetli fırtınalar sırasında, orman topografyası, ekosistemin büyük ölçüde tahrip olmasına neden olacak toprak kaymalarının oluşmasını engeller.
Bulut ormanlarındaki toprak asitliği, toprakta bulunan yüksek su içeriği, azaltılmış güneş ışığı ve yavaş ayrışma ve mineralleşme hızı nedeniyle yüksektir. Yüksek yağış sırasında akışı kontrol etmek için genellikle toprağın üst tabakasında bir humus ve malç tabakası oluşur. Bulut orman bölgelerindeki yıllık yağış miktarı 500 ila 10.000 mm/yıl arasında değişmektedir ve ortalama sıcaklıklar 15-25 derecedir.
Bulut Ormanları Ve Yağmur Ormanları Arasındaki Fark
Çoğu ülke bu ekosistemlere atıfta bulunmak için Afromontane ve üst dağ yağmur ormanları terimlerini benimsediği için bulut ormanlarının tanımı belirsiz olabilir. Bu nedenle yağmur ormanları ve bulut ormanları arasında bir karışıklık vardır. İkisi, yağmur ormanlarının, ağaçların gölgelik oluşturduğu yıllık 100 inç yağışlı tropik ormanlara atıfta bulunduğu farklı ekosistemlerdir. Bulut ormanları bir tür yağmur ormanıdır, ancak yükseklikleri 1000 metrenin üzerindedir ve büyük ağaçlar arasında çok sayıda epifit ile karakterize edilir. Ayırt edici özellikler, her bir ekosistemin büyüdüğü yükseklikler ve bulut ormanlarında bulunan buluttur.
Bulut Ormanlarının Flora Ve Faunası
Bulut ormanları, flora ve fauna açısından zengin, bazı durumlarda bu ekosistemlere özgü zengin biyolojik çeşitlilik alanlarıdır. Venezuela’nın güneyinde , ormanlar, bu dağla sınırlı olan çalılar orkideleri ve böcek öldürücü bitkileri barındırır. Kanopiler, bromeliadlar, aroidler ve eğrelti otları dahil olmak üzere epifitik bitkilere ev sahipliği yapar.
Bu ekosistemlerin üst kısımlarındaki çiçekli bitkilerin bolluğu, çok çeşitli meyveler, kuşlar için yuva alanları, daha büyük memelilerin ürediği içi boş ağaç boşlukları ve iribaşlar için üreme alanı görevi gören su cepleri ile bir yaşam alanı sağlar. Begonyalar ve otsu bitkilerin çoğu, açıklıkların olduğu yerlerde son derece büyük boyutlara ulaşır.
Bu ormanlar 270’den fazla kurbağa, kuş ve memeli türüne ev sahipliği yapmaktadır. Sinek kuşu, koyu sarı antpitta ve nadir görülen uzun bıyıklı baykuş bu ekosistemlerde bulunur ve tehdit altındaki türler olarak sınıflandırılır. Ayrıca nesli tükenmekte olan sarı kuyruklu yünlü maymunu ve omurgasızları parçalayarak avlayan ve böylece ormanın karbon döngüsünü koruyan uzun gömülü semenderi barındırırlar.
Bulut Ormanlarına Yönelik Tehditler
Bulut ormanları, dünyanın birçok yerinde tehdit altında olan nadir ve kırılgan bir ekosistemi temsil ediyor. 1990 yılında Küresel Orman Araştırması tarafından yürütülen bir araştırmaya dayanarak, tropikal ve yayla bulut ormanlarının her yıl %1,1’inin kaybolduğu tahmin edilmektedir. Kolombiya gibi ülkelerde, geniş yağmur ormanlarına sahip ülkelerden biri, bu ekosistemlerin %80’ine yakınını, insan yerleşimlerinin, ağaç kesiminin ve altyapı gelişmelerinin önünü açmak için ormansızlaşma nedeniyle kaybetti.
Bulut ormanlarının varlığına yönelik bir diğer büyük tehdit de iklim değişikliğinin etkisidir. Yerel iklimlere büyük ölçüde bağımlı olduklarından, su tablalarını etkileyen mevcut küresel iklim değişikliğinin bulutların oluşumu için gereken buharlaşma miktarını düşürmesi muhtemeldir. Ozon tabakasının tahrip olması sonucu artan sıcaklıklar, kanopiler üzerinde sis ve buğu oluşturan su buharının yoğuşmasını engeller. Önümüzdeki 70 yıl içinde, Meksika gibi ülkelerde bulut ormanlarının oluşması için çevreye uygun alanların kapsamının tamamen ortadan kalkacağı tahmin ediliyor.
Azaltılmış bulut örtüsüne bağlı olarak, hidrolojik döngü sistemin kurumasına neden olacak şekilde değişecektir. Bu, büyük ölçüde neme bağlı olan epifitlerin solmasına ve kaybına neden olacaktır. Artan kuraklık ve doğal yaşam alanlarını kaybetmeleri nedeniyle bu bölgeye egemen olan omurgasızların nesli tükenecektir. Kasırgaların artması ve dolayısıyla tropikal dağ bulut ormanlarına zarar vermesi, biyolojik çeşitliliğin kaybolması, irtifa kaymaları ve bazı bölgelerde bulut örtüsünün tamamen kaybolması muhtemeldir.
Koruma Çalışmaları
BM Çevre Programı Dünya Koruma İzleme Merkezi kapsamında, bu ekosistemlerin korunmasına ve muhafaza edilmesine yardımcı olmak için 327 bulut ormanı korunan alanlar olarak sınıflandırılmıştır. Özellikle And bulut ormanları, ekosistemlerinde bulunan endemik bitki ve hayvan türleri nedeniyle biyolojik çeşitliliğin korunması için birinci önceliktir.
Bu ormanların geliştiği benzersiz koşullar nedeniyle, bunları yapay habitatlarda çoğaltmak zordur. Yosun ve mantarları çekmeden yüksek sıcaklıkları ve yüksek nemi korumak pahalıdır. Bununla birlikte, Singapur ve San Francisco’daki botanik bahçeleri, bulut ormanlarının doğal koşullarını taklit etmeye çalıştı ve bu nedenle eğrelti otları orkideleri ve kulüp yosunları gibi bitkilerin büyümesini teşvik etti.
Yazar: Can BASKIN