İşletmelerin başarı ve doğru kararlarının temel koşulu, neler yapacaklarını bilmeleridir. Dolayısıyla, faaliyetler başında amaçlar mutlaka net belirlenmelidir.
İşletmelerin amaçları, ulaşmak istedikleri halleri belirler. En üst yönetimden aşağı yapılanarak, temel ve alt amaçlar belirlenir. İşletmenin farklı birimlerinin amaçları birbirini tamamlayabilmeli ve destekleyebilmelidir.
Temel Amaçlar
İşletmelerin geleneksel temel amaçları, kar etmek ve topluma hizmettir. Bu temel amaçların sıra ve boyutları değişkendir. Ancak, her işletme için geçerlidir.
1-Kar Etmek: Kar, işletmelerin dönem sonundaki net kazancıdır. Dönem boyunca elde edilen gelirlerle katlanılan giderler arasındaki pozitif farktır. Negatif farka ise zarar denir. İşletmeler karlarını maksimize etmeye çalışırlar. Bunu sağlayan yerlere yatırım yapar ve kar azaltıcı şeylerden kaçınırlar. Özel işletmeler, kar özgürlüğü ölçüsünde kurulur ve yayılırlar.
Kar bazen de çeşitli değerlendirmelerde ölçüt kabul edilir. İşletmelerin gelişme ve büyümelerinin göstergesidir. Üst yönetimin başarı ölçütü, personeller için ise teşvik unsurudur.
2-Topluma Hizmet: İşletmeler bulundukları topluma katkılarda bulunur ve hizmet ederler. Ancak, temel konu ana hedefin bu konuya odaklılık durumudur. Özel işletmelerin yalnızca topluma hizmet amaçlı işlememektedirler. Kar yönünden öne çıkan üretim alanı, topluma katkı yönünden önemsenmese de özel girişimcilere çekici gelebilir. İşletmeler, üretim yapıyorlarsa katma değer sağlar ve kişilere iş kapıları açarlar. Tüm bunlar topluma katkıdır. Ancak, işletmeler bu sonuçları başlangıç noktası almazlar.
Topluma hizmeti temel amaç edinen işletmeler, kapitalist ekonomilerde kamu girişimcileri olabilir. Ancak, toplumsal ve ekonomik gerçekler, bu amaçta çalışmanın uzun sürmesini engellemektedir. Türkiye’de, TC kuruluşundan beri, varlıklarını çeşitli seviyelerde koruyan kamu iktisadi teşekkülleri, toplumsal amaçlı kurulmuş kamu işletmeleridir. Ancak, günümüzde geldikleri nokta, amaç değişikliği, çalışma ilkelerinin pazar koşullarına uyarlanması ve özelleştirilmesi yönündedir.
Özel Amaçlar
İşletmeler, bazen temel amaçlarla birlikte gerçekleştirilmeye çalıştıkları özel amaçlar da güderler. Uzun dönemli büyüme, nitelikli mallar sunma, personellere uygun ücret, toplumsal sorumluluk gibi.
1-Uzun Dönemli Büyüme: İşletmeler, temelde uzun dönemde maksimum kar hedeflerler. Bunun temelinde varlıklarını sürdürebilme, sürekli büyüme ve gelişme imkanı sağlama vardır. Varlıklarını azaltarak, küçülme ve yok olma kar engelleyici etkenlerin bir araya gelmesi sonucudur. Uzun dönemde gelişme ve varılacak boyutlar, kıvamlı seviyeye varma karlılığa bağlıdır.
2-Nitelikli Mallar Sunma: Nitelikli mallar sunma, tüketicilere hizmet maksimizasyonu, karlılığı arttırıcı etkenlerdir. İşletmeler, üretim planlarken nitelik ve fiyat seviyesi kararlaştırırlar. Kararlaştırılan nitelik seviyesinin hedef kitleye uyması, nitelik ve fiyatın olumlu seviyelerde tutulması, işletmelerin pazardaki yeri ve karlılığını olumlu etkiler.
3-Personellere Uygun Ücret: İşletmelerin personellerine uygun ücretler ödemesi, çalışma koşullarının güvenlik ve sağlıklılığını sağlaması, etkin ve verimli çalışmaya teşvik eder. Personel ücretleri konusunda izlenecek politikalar, yönetim anlayışı, iş gücü organizasyonu, devlet tutumu gibi etkenlere bağlıdır.
4-Toplumsal Sorumluluk: Toplumsal sorumluluk, özel işletmelerde de geçerlidir. Dolayısıyla işletmeler, çeşitli çıkarları arasında mutlaka denge kurmalıdırlar. Bu dengeyi kurmak, işletmelere ilişkin toplumsal görüşlerin ılımlılığını sağlar, dolayısıyla işletmelerin yaşamını uzatarak, uzun dönemde kar maksimizasyonunu sağlar.
Günümüzde, bilhassa büyük özel işletmeler, karlarının bir kısmını çeşitli toplumsal etkinliklere aktarmak zorundadırlar. Aksi takdirde, yaşamları kısalır. Aşırı kar eden işletmelere tüketici, sendika ve çeşitli toplum kesimleri tepkiler verir. Bu tepkiler uzun dönemde, işletme içi sorunlar çıkarır. İşletmelerin kültürel çalışmalara katılması, spor kuruluşları kurması, sağlık ve güvenlik çalışmalarına girmesi, eğitimsel etkinlikleri toplumsal olumlu izlenim ve katkılar sağlar.
Günümüzde toplum ve işletmeler, doğal çevreyi korumaya çok büyük önem vermektedirler.
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008
Yazar:Halil İbrahim Arik