Kaz, gri – beyaz, boz renkli tüyleri olan ayakları perdeli, gagası yassı, ördekgiller familyasından bir kuş türüdür. Otçuldurlar ama bazı türleri böcek ve solucanları da yerler. Oldukça obur olan kazlar bir gün boyunca hiç durmadan yiyebilirler. Zaten zamanlarının çoğunu yiyecek bulmak için harcarlar. Bilinen türleri yaban kazı, angut, büyük kar kazı, ak yanaklı kaz, kanada kazı ve rahibe kazıdır. Kanada Kazı’nın diğer kaz türlerine göre daha zeki olduğu söylenebilir. Erkek ve dişisi hemen hemen aynı büyüklüktedir fakat erkek kazların biraz daha iri olduğu gözlenmektedir. Kuğulardan daha küçük, ördeklerden büyüktürler. Ülkemizde özellikle Erzurum – Kars bölgesinde daha fazla bulunurlar. Kanatları uçlara doğru sivrilen yumuşak ve gür tüylerle örtülüdür. Hızlı yüzmezler ama su altında uzun süre kalabilirler. Bataklıkların sığ sularına yuvalarını kuran kazların yavruları 30 – 34 günlük kuluçka süresi sonrasında sarı ve çok güzel hayvanlar olarak dünyaya gözlerini açarlar. Yavru kazlar 3 – 4 ay gibi bir süre içinde uçmaya başlarlar. Ortalama ömürleri 25 yıldır. yetişkin kazların ağırlıkları 4 – 7 kilo arasında değişmektedir. Göç sırasında “V” şeklinde uçan kazların pusulası yıldızlardır. Göç eden türler genellikle kuzey bölgelerde ve kutuplarda yaşarlar. Yetişkin erkek kazlar rahat uçabilmek için her yıl kuyruk tüylerini dökerler.
Kazlarla İlgili Küçük Bir Anı
“Kazlar, gagaları ile kanatlarını düşmanlarına karşı silah olarak kullanırlar.”
Kazların bu özelliğiyle ilgili çocukluk günlerime dayanan kötü bir anım olmuştu. Köyümüz İç Anadolu Bölgesi’nde olmasına rağmen her evin bahçesinde en az on tane kaz olurdu. Yavrularına sevmek için yanaşmamla kaz sürüsünün bana saldırıp dizlerimi kanatana kadar beni gagaladıklarını ve yılana benzeyen tıslamalarını hiç unutmuyorum. Feryatlarımı duyan hane halkı beni kazlardan kurtarmıştı ama her yanım yara bere içinde kalmıştı. Bu nedenle en korktuğum hayvan diğer insanlarınkinden farklı olarak yılan, fare yada köpek değil, kazdır. Tabi bu anı, kazların vahşi hayvanlar olduğunu göstermez. Saldırganlıkları, yavrularına, birbirlerine ve eşlerine karşı çok gelişmiş korumacılık iç güdüsüne sahip olmalarından kaynaklanmaktadır.
Nöbet Tutan Kazlar
Erkek ve dişi kazlar uçarken ya da herhangi bir tehlike karşısında, kornayı andırır bir sesle ötüşür, yılan gibi tısıldar, kızdıkları zaman boyun tüylerini kabartırlar. Kazlar, sesleri nedeniyle Ortaçağ’da alarm yerine kullanılmış, beyler başkaları tarafından evlerine gelecek zararı önlemek için evlerinin kenarlarında kaz yetiştirmişlerdir.
Eti Ve Tüyleriyle Kıymetli Kazlar
Kaz etinin lezzetini Çerkez yemeklerinde tatmış biri olarak çok lezzetli ve yağlı olduğunu söyleyebilirim. Yumurtası doyurucu ve lezzetlidir. Yalnız kaz eti kar yere düşmeden yenmemelidir. Yazın yenilen kaz etinin çok ağır bir kokusu olur. Ciğeri 1 kg ağırlığa kadar çıkmaktadır. Kazlar özellikle göç öncesinde vücutlarına enerji takviyesi yapmak amacıyla yedikleri yiyeceklerin enerji ve yağlarını karaciğerlerine depolarlar. Bunu keşfedip fırsat bilen insanoğlu, kazları aşırı derecede beslemek ve ciğerlerini şişirmek yöntemiyle kaz ciğerini ticari amaçla kullanmaktadır. Özellikle Fransız mutfağında önemli bir yeri olan kazlara, yine bu ülkenin yetiştirme çiftliklerinde ciğer şişirme yöntemi uygulanmaktadır.
Kaz tüyü çok kıymetlidir. Kaz tüyünden yastık ve yorganla uyumak… Pahalı olması sebebiyle genellikle zengin insanlar bu rahatlığı seçiyor. 1 kg kaz tüyü 10 adet kazdan elde edilmektedir. Bu ayrıntıyı göz önünde bulundurarak bu ürünleri kullanıp kullanmamak tamamen sizin vicdanınıza kalmış. Kaz tüyünden yapılmış mont ve yelekler de aynı şekilde yumuşak ve sıcaktırlar. Üretici firmalara kaz tüyü satışı yapan şirketlerin çoğu, kazlara uyuşturucu iğne dahi yapmadan tüylerini yolmak suretiyle, kazların tüylerini kanlı elleriyle satışa sunuyorlar. Son dönemde bu konuyla ilgili çıkan haberlerin videolarını izlerseniz, vahşetin boyutunu görebilirsiniz.
“Kaz gelecek yerden tavuk esirgememek ” atasözü de kazın ne kadar değerli bir hayvan olduğunu bizlere kanıtlar gibi.. Babam kazın iç yağı ile ayakkabılarına bakım yapardı. Kaz yağı ayakkabı derisini yumuşatır ve uzun süre giymenizi sağlar. Bunu denemek isterseniz temiz bir bezle silinmiş ve kurumuş ayakkabılarınızın derisine elinizle ya da bir fırçayla kazın iç yağını sürmeniz daha sonra ayakkabınızın yağı emmesini beklemeniz yeterli olacaktır.
Kazların İnsanoğluna Ders Veren Yaşam Felsefesi
Kazlar, hayatları boyunca tek eşli yaşayan kuşlardır. Bazı insanlar gibi eşlerinin cenazeleri kaldırılırken kiminle evleneceklerini düşünmezler. Eşleri ölen kazlar, eş seçimi için uzun yıllar beklerler. Ağırlıklı olarak da eşlerinin ölümü sonrasında tek kalmayı tercih ederler.
Eşlerine ve yavrularına oldukça bağlı olan ve sevgi dolu olan kazlar, hastalandıklarında birbirlerine bakarlar. Birbirlerinin başında iyileşene kadar nöbet tutarlar. Özellikle erkek kazlar eşlerini ve yavrularını koruma içgüdüsüyle her an tetikte yaşarlar.
Kazlar İle İlgili Deyim Ve Atasözleri
Deyimler
* Kaz gibi yolmak: Varını yoğunu elinden almak.
* Kaz kafalı: Anlayışsız, kavrayışsız, kafasız.
* Agop’un kazı gibi bakmak: Aptal aptal bakmak.
* Kazı koz anlamak: Söyleneni tümüyle yanlış anlamak.
* Kazın ayağı öyle değil: Bir sorun dışarıdan görüldüğü gibi değil.
Atasözleri
* Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez: Büyük çıkarların sağlanabileceği bir iş için ufak tefek armağan, bağış vermekten yada fedakarlıktan kaçınılmaz.
* Kaz kazla, daz dazla, kel tavuk kel horozla: Ancak her yönden uygun olan kişiler birbiriyle anlaşıp arkadaşlık ederler. Yani, “davul bile dengi dengine” atasözü ile de açıklanabilir
İnsanlar birbirlerini yerme ve birbirlerine kötü söz söyleme ihtiyacı duyduklarında hep hayvanları kullanıyorlar. Kazlarla ilgili günümüzde en çok kullanılan deyim “Kaz Kafalı” olsa gerek. Kazlar kadar sevgi dolu bir yaşamı olmayan, birbirlerine bağlılık ve sadakatten uzak insanoğlu keşke kazlar kadar olabilse…
Kaynakça:
www.lafsozluk.com
www.kuslar.gen.tr
tr.wikipedia.org/wiki/Kaz
Eda ŞAHAN’ın Günlüğünden Notlar
Yazar:Eda Şahan