Zaman zaman derinin kabuk tuttuktan sonra veya darbelere maruz kaldıktan sonra kişi tarafından soyulması normal bir durumdur. Ancak bazı kişiler için bu deri yolma kronik bir durum olabilir. Sık sık deri yolma, mevcut yaraları tahriş edebilir ve hatta yenilerinin oluşmasına neden olabilir. Ayrıca bu fazladan aşınmaya ve yaralanmaya neden olabilir. Bu devam eden durum, cilt yolma bozukluğu veya ekskoriasyon denilen bir duruma dönüşebilir. Bu bozukluğu olan insanlar derilerini yolmayı alışkanlık veya dürtü haline getirirler. Ve bunu sık sık bu dürtülerini kontrol etmek için mücadele ettikleri bir şikâyet olarak tanımlarlar.
Bazı kişiler günde birkaç kez derilerini birkaç dakika boyunca yolabilirken bazıları da her gün birkaç saat boyunca sürekli olarak bunu yapabilirler. Deri yolma bozukluğu yaygın değildir, ancak iyi bir şekilde belgelenmiştir ve obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ile ilişkili zihinsel bir sağlık durumu olarak kabul edilir. OKB’li herkes cilt yolma bozukluğu geliştirmez, ancak bu bozukluğu yaşayan birçok kişi de sıklıkla OKB sağlık sorunları yaşanmaktadır. Bu rahatsızlığın neden gelişebileceği ve nasıl yönetilebileceği de dahil olmak üzere, bilgiler aşağıda bildirilmiştir.
Belirtileri
Deri yolma bozukluğunun belirti ve semptomlarını anlamak, belirli davranışların normal bir seyri sonucunda bunu yapmanın seçilmesine bağlı olup olmadığını veya daha ciddi bir şeyi işaret edip etmediklerini fark etmek yardımcı olabilir. Örneğin, ciltte bir yaranın iyileşirken sık sık kaşıntı yapması ve kişilerin derisini çizmesine neden olabilir. Fakat bu deri yolma bozukluğundan nadiren sorunludur. Mesela bu durumun aksine birçok tavsiyeye rağmen, birçok kişi sivilce ve siyah noktalardan birini yolmayı tercih etmektedir. Bununla birlikte, cilt yolma bozukluğu olan kişiler, o bölgenin tekrar kanatıncaya veya iltihaplanıncaya kadar yolmaya devam edebilirken şişlik, sivilce veya diğer cilt lezyonlara da sebep olmaktadırlar. Ayrıca tırnaklarının ve ayak tırnaklarının etrafındaki deriyi de seçebilirler.
Bazen, bozukluğu olan kişiler yolunan alanların sadece onları tekrar yolabilmek için iyileşmesine izin verirler. Bu durum aşılması zor bir alışkanlık ve dürtü döngüsüdür. Deri yolma bozukluğunun diğer belirti ve semptomları:
• Kusurları gidermeye çalışmak: Bazı insanlar cildi tekrar tekrar yolar veya ciltlerinde gördüklerini düşündükleri kusurları ovalayarak temizlemeye çalışırlar. Bu da ek lezyonlara, kesiklere ve yaralara neden olabilir.
• Sosyal ve mesleki aksamalar: Bu rahatsızlığı olan bazı kişiler derilerini günde birkaç kez yolarlar. Bazıları da bir seferde birkaç saat boyunca yolmaya devam ederler. Her iki durumda da, davranış sosyal ve mesleki yaşamlarında önemli bir aksamadan dolayı olabilir.
• Sık sık toplanmaya bağlı yara ve enfeksiyonların geliştirilmesi: Hastalık uzun süre süren enfeksiyonlara, lezyonlara ve yaralara neden olabilir. Enfeksiyonlar antibiyotik ile tedavi gerektirebilir.
• Derisi nedeniyle halka açık olaylardan kaçınmak: Sık sık derinin yolunması, cildi lezyonlara ve yara izlerine kaplayabilir. Bu duruma sahip bazı kişiler, bu yolunan bölgenin görüntüsünden dolayı daha az kıyafet gerektiren plaj, spor salonu veya mekânlardan kaçınabilir.
Nedenleri
Deri yolma bozukluğu, tekrarlayan bir kendi kendine tekrarlayan davranışıdır. Aynı zamanda vücut odaklı tekrarlayan davranış (BFRB) olarak da adlandırılır. Diğer BFRB’ler saç çekme veya tırnak çekme tırnaklarını içerir. Deri yolma bozukluğu bir OKB tipi olarak sınıflandırılır. Seçme zorunluluğu, çoğu kişinin kendi başlarına durması için genellikle çok güçlüdür. Bir insan derisine ne kadar çok dokunursa, davranış üzerinde o kadar az kontrol sahibi olur. Bir kişinin bu bozukluğu geliştirmesine neden olan sebepler açık değildir. Hastalık genellikle iki olaydan veya uyaranlardan birinin ardından başlar. Bu uyaranlar şunlardır:
• Bir enfeksiyon, yaralanma veya yara iyileşmeye başlar ve bir kabuk yaratır. Kaşıntı, kişinin kaşınmasına ve deriyi yolmasına neden olur. Yeni yara veya lezyon iyileşmeye başlar ve başka bir kabuk yaratır. Bu, yolma döngüsünü başlatır.
• Davranış, stres zamanı boyunca stres atma alışkanlığıdır. Cilt yolmanın verdiği tekrarlı etki ve kontrol, kontrol edilemeyen diğer olaylardan bir rahatlama sağlayabilir.
Deri yolma bozukluğu hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülür. Neredeyse her yaşta başlayabilir, ancak tipik olarak ergenlikte veya ergenliğin başlangıcında ilk olarak görünür. Kadınlarda bu durumu geliştirme olasılığı büyük olasılıkla erkeklerden daha da fazladır.
Ortak eşzamanlı hastalıklar: Deri yolma bozukluğunun yanı sıra genellikle birkaç durum ortaya çıkar. Bu hastalıklar veya bozukluklar bir durumun belirtileri olabilir veya birçok temel risk faktörünü paylaşabilirler. Birlikte ortaya çıkan hastalıklar şunlardır:
• Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB): Bu zihinsel sağlık bozukluğu sıklıkla, bir insanın yaşam kalitesini büyük ölçüde etkileyen tekrarlayan davranışlara neden olur.
• Beden dismorfik bozukluğu: Bu beden imgesi bozukluğu olan kişiler, vücutlarının nasıl göründüğü konusunda takıntılı olumsuz düşünceler yaşarlar. Bu, kusurları gidermek için cildin yolunmasına neden olabilir.
• Majör depresif bozukluk: Depresyon, deri yolma da dahil olmak üzere birçok davranışa yol açabilir.
• Trikotilomani (saç çekme): Deri yolma bozukluğu olan kişilerin yaklaşık yüzde 38’i de bu durumu yaşamaktadır.
• Diğer BFRB’ler: Saç çekme en sık görülen BFRB olmasına rağmen, diğerleri mümkündür. Buna tırnak ısırma, dudakları kan akıncaya kadar ısırma ve yanakların içini çiğneme de dahildir.
Teşhis
Deri yolma bozukluğu kendi kendine teşhis edilemez. Belirtilerin cilt yolma bozukluğundan kaynaklandığından şüpheleniliyorsa, doktor tarafından tanı koymadan önce diğer temel koşulları ekarte edilmesi gerekir. Fiziksel bir muayeneden sonra doktor kişinin bu alışkanlığı uygularken davranışlarını ve duyguları hakkında sorular sormaktadır. Ayrıca, seçilen lezyonların veya kabukların, egzama veya sedef hastalığı gibi bir cilt hastalığının veya durumunun sonucu olup olmadığını da belirlemektedir. Şayet cilt yolma bozukluğundan şüpheleniyorsa ve deri yolmanın stres, endişe veya OKB sonucu olduğunu düşünürlerse kişiyi bir zihinsel sağlık uzmanına yönlendirebilirler.
Hastalığı Yönetme
Deri yolma bozukluğu için mevcut olan tedavi seçenekleri iki ana kategoriye ayrılır. Bunlar ilaç tedavisi ve terapidir.
Terapi: Bir zihinsel sağlık uzmanı veya danışmanı, cilt yolmaya neden olan tetikleyicilerin belirlenmesine yardımcı olabilir. Sonra kişiyle birlikte, bu tetikleyicilerin hissedildiği zaman bu davranışı durdurma yolları geliştirmeye çalışırlar. Bu, terapi çalışması kişinin derisini yolmaya başlayacağı zaman daha sağlıklı davranışları kullanmayı öğrenmesini içerebilir. Örneğin, stres topunu sıkmak, bir Rubik küpü ile oynamak, resim çekmek veya ellerini meşgul eden diğer davranışlar bazen deri yolmayı önlemek için kullanılabilir. Bir akıl sağlığı uzmanı ayrıca kişinin çevresindeki veya vücudundaki tetikleyicilere karşı direnmeyi öğrenmesine yardımcı olabilirler. Eldiven takmak, yapışkanlı bandaj kullanmak ya da yolunan bölgeyi kapatmak ayrıca t deri yolma alışkanlığından kaçınmaya yardımcı olabilir.
İlaç: Antidepresanlar, kendini seçme davranışlarını kolaylaştırmaya yardımcı olabilir. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) bu durum için en sık reçete edilir. Psikiyatrik ve antikonvülsan ilaçlar da dahil olmak üzere diğer ilaçlar etiket dışı kullanım için reçete edilebilir. Bu, ilaçların öncelikle farklı bir durumu tedavi etmek için kullanılmasına rağmen, cilt yolma bozukluğunu tedavi etmek için de kullanılabileceği anlamına gelir.
Görünümü: Teşhis konduktan sonra doktor, bir tedavi planı geliştirmek için kişiyle birlikte tedavi şeklini belirlemektedir. Kişi için işe yarayan bir tedavi planı bulmak, deneme yanılma sürecini alabilir. Tedavi, semptomlarını yönetmeye ve davranışları azaltmaya yardımcı olsa da, tekrar deri yolma seçildiğinde tekrar yaşanabilir. Bu, davranışı uzun süre durdurduktan sonra bile gerçekleşebilir. Bu, kişinin hastalığın üstesinden gelemeyeceği anlamına gelmez. Bu sadece kişinin ve doktorunun tedavi planınızı tekrar gözden geçirmesi ve ihtiyaçlarını karşılamak için tedavi planını güncellemesi gerekebileceği anlamına gelmektedir.
Rahatsızlıkla nasıl Başa Çıkılır?
Tedaviye doğru adımlar atmak için tedavi planını yönlendirmede yapabilecek birkaç şey vardır:
• Destek gruplarına katılmak: Aynı konudan şikâyetçi olan kişilerin buluştuğu bir topluluğa katılmak, kişi için işe yarayan bir tedavi planı bulmaya çalışırken kişiye destek olabilir. Ayrıca, bu topluluktakiler hastalığın seyrini ve gelecekte ne beklenmesi gerektiğini anlamaya yardımcı olabilirler.
• Uzman yardımı almak: Bu konuda uzman bir terapisten veya doktordan yardım almak bu şikâyetlerin aşılmasında etkili olabilmektedir.
• Hedefler belirlemek: Her şeyden önce kişi bu problemi aşacağına kendisi inanmalıdır. Kendisi için hedefler belirlemeli ve onlara ulaştığında kendini ödüllendirmelidir. Ancak, başlangıçta başarının yavaş olabileceğini unutmamalıdır.
Kaynakça:
books.google.com
doi.org
merckmanuals.com
iocdf.org
ncbi.nlm.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu