OUA’nın kardiyovasküler etkileri üzerine yapılan çalışmalar, bozukluğun vasküler yapı ve işlevde değişikliklere yol açtığını ve bu değişikliklere diğer hipoksik popülasyonlarda sıklıkla rastlandığını göstermiştir. Kardiyovasküler değişiklikler ve beyin damarları açısından benzer mekanizmalarla OUA hastalarında hipoksinin nöropsikotik üzerinde doğrudan etkisi olacağı varsayılmaktadır. Hipoksi, oksijeni etkilenen organa daha verimli bir şekilde dağıtmak için koruyucu bir mekanizma olan ani vazodilatasyon üretir.
Çalışmalar, OUA hastalarında bu koruyucu mekanizmanın olmadığını göstermiştir. Bu hastaların hipoksemiye yanıt vermemesinin olası bir nedeni, sadece sürekli bir hipoksik olay değil, tekrarlayan hipoksemi epizodlarından (saatte beş olaydan fazla) ve desatürasyondan muzdarip olmalarıdır. Bu nedenle, epizod sonrası iyileşme süresi sınırlı olduğundan, tekrarlayan hipoksik olaylara koruyucu bir yanıt olup olmadığını tahmin etmek mümkün değildir, ancak damarların zarar göreceği varsayılmaktadır.
Bu nedenle OUA hastalarında hipoksiye bağlı lezyonlar ve lipid peroksidasyonu artmış reperfüzyon vardır. Bu süreç, çoklu doymamış yağ asitlerinin, reaktif oksijen türlerinin ve toksik ürünlerin oluşumu ile oksidasyonunu içerir, beyin ve kalp için potansiyel zararlı etkileri vardır. Ayrıca vasküler patolojisi olan hastalarda endotel disfonksiyonu mevcuttur. OUA hastalarında, vazokonstriktif mediatörler (daha yüksek tromboksan ve endotelin seviyeleri) ile vazodilatörler (nitrik oksit, prostasiklin) arasında dengesizlikler ortaya çıkar ve OUA’da nitrik oksit üretiminin azaldığı gösterilmiştir. Bu dengesizlik ateroskleroza yatkınlık yaratır.
Bu nedenle, hipoksinin yanı sıra serebral akış üzerindeki etkiler, serebral enfarktüslerin başlamasına neden olarak vasküler demansa neden olabilir. Nörobilişsel eksikliklerin başlamasıyla birlikte endotel disfonksiyonunun varlığı, pediatrik popülasyonda yapılan çalışmalarda bile tanımlanmıştır. OUA’daki bilişsel bozukluğun, gündüz uykululuk veya dikkat güçlükleri ile ortaya çıkan düşük uyku kalitesinin kısa vadeli sonucunu temsil ettiğini düşünen yazarlar vardır. Çalışmalar, OUA’da gözlenen yürütme işlev bozukluğundan sorumlu olan spesifik ve lokalize frontal lob tutulumu göstermiştir. Bu hipotezin temeli, uyku bozukluğunun prefrontal korteksteki restorasyon süreçlerinin etkinliğini azaltması ve bu da hücresel ve biyokimyasal strese yol açmasıdır.
Bu süreçler de nöronal ve glial hücrelerin canlılığını değiştirerek fonksiyonel homeostazı bozar. Uyku parçalanmasının şiddeti, dikkat eksikliği ve azalan uyanıklıkla ilişkilidir ve genel bilişsel eksiklik, hipoksinin sonucudur. Uykunun parçalanması, kan gazlarının değişmesi ve frontal lob ve hipokampustaki homeostazdaki değişiklikler hafıza bozukluğuna ve yürütme fonksiyon eksikliğine neden olur.
CPAP Tedavisinin Bilişsel Yetersizlik Üzerindeki Etkileri
OSA’nın hem kişisel hem de sosyal düzeylerde etkisi olan doğrudan bir sonucu, uyanıklık kaybıdır. Bu, tedavi edilmeyen hastalarda trafik kazası riskini artırır, bu nedenle bu durumu mümkün olduğunca erken teşhis etmek ve tedavi etmek önemlidir. OUA’nın seçim tedavisi sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP) tedavisidir. Bu yöntem ilk olarak 1981’de kullanılmıştır. O zamandan beri, hastaların ihtiyaçlarını karşılamak için teknolojik ilerleme kaydedildi. Ayrıca, tedaviye uyumu iyileştirmek için, cihaz üreticileri, kullanıcının fizyonomisine uygun maske arayüzleri üretmenin önemini dikkate almışlardır. Bu çeşitlilik konforu artırır ve hava sızıntısını azaltır. 24 saatlik bir süre boyunca en az 4 saatlik uyku için CPAP kullanımı, yararlı bir terapötik yanıt açısından minimum kabul edilebilir bir düzeyi tanımlar. Bu nedenle, maksimum fayda için, çoğu klinisyen cihazı tüm uyku süresi boyunca kullanmayı önermektedir.
Canessa vd. 17 OSA hastasında CPAP tedavisinin nörobilişsel değişiklikler üzerindeki etkilerini inceledi. Bu nedenle, voksel temelli morfometri saptamaları, frontal lob ve hipokampustaki gri madde hacmindeki artışla birlikte biliş düzeyinde tedavi sonrası önemli gelişmeler göstermiştir. Bu nedenle erken teşhis ve CPAP tedavisine başlanması, orta ve uzun vadede bilişsel bozukluğu önleyebilir. Özetle, bu çalışma, hipoksemiye duyarlı bölgelerde yapısal beyin anormalliklerinin var olduğuna ve tedavi ile değişebileceğine dair ilk kanıtı sağlar.
Bu sonuçlar, hipokseminin olumsuz nörolojik etkilerinin bile tutarlı ve eksiksiz tedavi ile tersine çevrilebileceğini göstermektedir. Bu nedenle, CPAP tedavisine uyum, sadece klinik iyileşmeye değil, aynı zamanda yapısal beyin iyileşmesine de yol açabilir. Bu çalışmadaki hastaların tedaviye olumlu yanıt verdiği unutulmamalıdır. Bu nedenle MRG, tedaviye yanıtı değerlendirmek için bir belirteç olarak kullanılabilir.
12 ay boyunca CPAP kullanımının, korpus kallozum dahil olmak üzere bozulmuş beyaz cevherde önemli ölçüde iyileşmeye yol açtığını ve bilişi iyileştirmede önemli etkisi olduğunu gösteren çalışmalar vardır. OUA gelişen inme hastalarında CPAP tedavisinin etkilerini değerlendiren çok sayıda çalışma da vardır. İnme, fonksiyonel değişiklikleri ve bilişi kötüleştirebilir. Kore’de yapılan bir çalışma, tedavinin yararlı etkilerini vurguluyor ve bu tedavinin inme hastaları için rehabilitasyon programının bir parçası olarak değerlendirilmesi gerektiğini öne sürüyor.
Böylelikle subakut inmeli hastalara nispeten kısa bir süre uygulanan CPAP tedavisi, uyku kalitesinde, gündüz uykululukta ve bilişsel işlevde iyileşme sağlar. Uzun süreli CPAP tedavisi alan inme hastalarında nörolojik ve fonksiyonel durumun iyileştirilmesi ile ilgili daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Sonuç olarak, OSA’nın bilişsel eksikliklerle ilişkisine odaklanan çok sayıda çalışma olmasına rağmen, işler tam olarak açıklığa kavuşmaktan uzaktır. Yaşlanma, hipoksemi, genetik faktörler, felçler vb. Dahil çeşitli ve çok sayıda komorbidite bu açıkları bağımsız olarak etkiler. Tedavi edilmeyen OSA, hücre ölümü, gri cevher yıkımı, enflamatuar değişiklikler ve azalmış beyaz madde bütünlüğü yoluyla beyin yapısı ve fonksiyonundaki değişikliklerle ilişkilidir. Bununla birlikte, diğer patolojilerin aksine, CPAP tedavisine olabildiğince erken başlanması, bilişsel eksikliğin kurulmasını önler veya önceden kurulmuşsa iyileştirir.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7037646/
https://emedicine.medscape.com/article/295807-treatment
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu