Arapça konuşan tüm İslam ülkelerini birleştiren Atlas Okyanusundan Hint Okyanusuna kadar uzanan bölgede, birleşik bir Arap devleti kurmayı amaçlayan siyasal bir akımdır.
16.yy’ın ortalarına doğru Arap topraklarının hemen hemen tümünün, Osmanlı egemenliği altına girmesi, öteden beri bu topraklarla ilgili planları bulunan Avrupa devletlerinin bölgeye egemen olmalarını engelledi. Ancak, 18. yydan sonra Osmanlı Devleti’nin zayıflamaya başlaması, Avrupa’nın Ortadoğuyu yeniden gündemine almasına yol açtı. Özellikle Fransa ve İngiltere’nin gerek siyasal, gerekse ticari çıkarları, Osmanlı topraklarıyla ilgilenmelerini gerektiriyordu. Amaçlarına ulaşmak için bu iki ülke öncelikle Arap topraklarına yöneldiler ve Avrupa’nın etkisiyle bu topraklardan milliyetçilik hareketinin ilk tohumları atıldı. Arap milliyetçiliğinin (Panarabizm) ilk ortaya çıktığı yer Mısırdır. Kısa süre içinde Avrupada ve özellikle de Balkanlarda gelişmekte olan milliyetçilik hareketlerinden etkilenen Mısırda 19. yyın ortalarına doğru Genç Osmanlılarca ortaya atılan Panottomanizm düşüncesine karşı, Panarabizm akımı doğdu. Arapça konuşan ülkeleri bir bayrak altında toplamayı amaçlayan bu akım, başlangıçta İslam toplumlarında ümmet düşüncesinin ulus kavramından önce gelmesi yüzünden yeterince gelişemedi. Ancak daha sonraları gerek Avrupa devletlerinin aşıladığı Türk düşmanlığı, gerek Ortadoğuda toprak elde etmeyi amaçlayan Yahudi ulusal hareketinin güçlenmesi, gerekse Osmanlı Devletinin bu dönemdeki kötü yönetimine bağlı olarak güçlendi. Birinci Dünya Savaşı,Osmanlıların Araplar üzerindeki egemenliğine son verdi.
Bundan sonra başlangıçta, Arap dünyasında gelişmekte olan milliyetçilik hareketlerinin en büyük destekçisi durumunda bulunan,Fransa ve İngiltere’de bu topraklar işgal edilerek, manda yönetimleri kuruldu. Bu durum karşısında Arap milliyetçiliği yön değiştirerek yeni sömürgelerinden kurtulmayı amaç edindi. Gelişen milliyetçilik hareketlerinin sonucunda önce 1922de Mısır bağımsızlığını kazanırken,onu 1936da Suriye izledi.
İkinci Dünya Savaşından yıpranarak çıkan Fransa ve İngiltere’nin sömürgelerini ellerinde tutacak, askeri, ekonomik ve siyasal güçten yoksun bulunmalan Arap ülkelerinin ard arda bağımsızlıklarını kazanmalarına olanak tanıdı. Bu durum karşısında kendi siyasetlerini savaş sonrasında da bölgede sürdürmek isteyen sömürgeci devletler, 1948de Filistin toprakları üzerinde İsrail Devletinin kurulmasını sağladılar. Böylece Panarabizm düşüncesi yeniden yön değiştirerek, tüm Arapları İsraile karşı birleştirme ve dünya siyasetini etkileme amacına yöneldi.Panarabizm akımının kaynaklandığı Arap birliği oluşturma düşüncesinin en önemli uygulamaları arasında 1945te Kahirede Mısır, Suriye, Lübnan,Ürdün,Suudi Arabistan ve Libyanın katıldığı Arap Birliği ve kısa ömürlü olmasına karşın, 1958’de Mısır ile Suriye arasında oluşturulan Birleşik Arap Cumhuriyeti denemeleri sayılabilir (1958-1961). 1971de Suriye, Mısır ve Libya arasında kurulan Arap Devletleri Federasyonu ise hiçbir siyasal varlık gösteremedi.
Günümüzde Arap birliğinin oluşturulması yönündeki çabalar varsa da, gerek bu ülkelerin sahip olduğu değişik siyasal ve ekonomik yapılar gerekse büyük devletlerin bölgede üst düzeyde çıkarlarının bulunması yüzünden sonuçsuz kalmaktadır.
Kaynakça:
tr.wikipedia.org/wiki/Pan-Arabizm
Yazar:Doğan Bülbül