Pediatrik bilgisayarlı tomografi (BT), çocuğun iç organlarının, kemiklerinin, yumuşak dokularının ve kan damarlarının ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için özel röntgen ekipmanı kullanan hızlı, ağrısız bir muayenedir. Karın ağrısını teşhis etmeye veya travma sonrası yaralanmayı değerlendirmeye yardımcı olmak için kullanılabilir.
Çocuk BT’si Nedir?
Daha yaygın olarak CT veya CAT taraması olarak bilinen bilgisayarlı tomografi, tanısal bir tıbbi görüntüleme testidir. Geleneksel röntgenler gibi, vücudun içinin birden çok görüntüsünü veya resmini üretir. BT taraması esnasında oluşan kesitsel görüntüler, birden çok düzlemde tekrar biçimlendirilirken, üç boyutlu görüntü bile elde edilebilir. Bu görüntüler bir bilgisayar monitöründe görüntülenebilir, filme basılabilir, 3D yazıcı ile basılabilir veya bir CD veya DVD’ye aktarılabilir. Bt görüntülerde kemik, yumuşak doku, iç organ, ve kan damarlarının görüntülenmesinde geleneksel röntgene göre çok detay sağlar. Yeni doğanlarda, bebeklerde ve daha büyük çocuklarda BT taramaları yapılabilir.
Bilgisayarlı Tomografinin Çocuklarda Yaygın Kullanım Alanları
BT, yaralanma veya hastalık nedeniyle çok çeşitli durumların teşhisine yardımcı olmak için kullanılır. Çocuklarda BT tipik olarak karın ağrısının nedenlerini teşhis etmek, travma sonrası yaralanmayı değerlendirmek, kanseri teşhis etmek ve evrelemek için kullanılırlar. Bunun yanında kanser tedavisine yanıtı izlemek ve bulaşıcı veya enflamatuar bozuklukları teşhis etmek ve izlemek için kullanılırlar. Vücuttaki kan damarlarını değerlendirmek için BT de yapılabilir. BT ile çocuklarda, hatta yeni doğmuş bebeklerde bile kalp ve kan damarlarının çok ayrıntılı resimlerini elde etmek mümkündür. Göğüs röntgeni dışında, göğsü değerlendirmek için BT en yaygın kullanılan görüntüleme prosedürüdür. Göğüs BT’si şunları değerlendirmek için kullanılır:
• Zatürree gibi enfeksiyonlardan kaynaklanan komplikasyonlar
• Akciğerde ortaya çıkan veya oraya uzak bir bölgeden yayılan bir tümör
• Bronşların iltihaplanması gibi hava yolu hastalığı (solunum yolları)
• Doğum kusurları
• Kan damarlarına veya akciğere travma
BT, karaciğer, böbrek ve dalak dahil olmak üzere karındaki önemli organların hastalıklarını veya yaralanmalarını görüntülemek için çok uygundur. CT bazen şu amaçlarla kullanılır:
• Apandisit teşhisi
• Karın tümörlerini veya doğum kusurlarını tespit etmek
Pelvik bölgede BT taramaları yardımcı olabilir:
• Pelviste kistleri veya tümörleri tespit etme
• İdrar yolundaki taşları değerlendirme
• Pelvik kemiklerin hastalığını değerlendirme
Çocuklar BT Taraması İçin Nasıl Hazırlanmalı?
Çocuklar muayenede rahat ve bol giysiler giymelidir. İşlem sırasında giymesi için bir önlük verilebilir. Takılar, gözlükler, işitme cihazları, kalıcı olmayan tutucular ve saç tokası gibi metal nesneler BT görüntülerini etkileyebileceğinden dolayı muayeneden önce çıkarılması gerekebilir. Bu, BT taramasını yapacak uzman olan BT teknoloğu ile tartışılabilir. Özellikle muayenede yatıştırıcı veya anestezi kullanılacaksa, çocuğun birkaç saat önceden hiçbir şey yememesi veya içmemesi istenebilir. Sedasyon veya anestezi ile yapılacağından muayeneden birkaç saat önce yemek yemesine muhtemelen izin verilmeyecektir. Genel olarak, yakın zamanda hasta olmuş çocuklara sakinleştirici veya anestezi uygulanmamaktadır. Durum buysa veya çocuğun hastalanabileceğinden şüpheleniliyorsa, BT muayenesini yeniden planlamak için doktor ile görüşülmesi gerekir.
Ayrıca, çocuğun aldığı ilaçlar ve özellikle intravenöz (IV) iyotlu kontrast (veya iyotun kendisi) veya oral kontrast maddeler gibi herhangi bir alerjisi varsa doktorun bilgilendirilmesi gerekir. Alerji bilgileri, BT incelemesi sırasında BT teknisyeni veya hemşiresi ile de tartışılmalıdır. Çocuğun bilinen bir kontrast madde alerjisi varsa, uygun hazırlığın yapılabilmesi için muayeneden önce doktoru ve teknisyeni bilgilendirmelidir. Ayrıca doktora çocuğunuzun sahip olabileceği yeni hastalıklar veya diğer tıbbi durumlar ve kalp hastalığı, astım, diyabet, böbrek hastalığı veya tiroid sorunları öyküsü varsa da bildirilmelidir. BT incelemesi için bu koşullardan çocuğa kontrast madde uygulanıp uygulanmayacağı kararı değiştirebilir.
Çocuklara BT Nasıl Uygulanıyor?
Teknisyen, hastayı BT muayene masasına, genellikle sırtüstü düz, bazen de başka pozisyonlarda yatarak konumlandırarak başlar. Hastanın doğru pozisyonunu korumasına ve muayene sırasında sabit durmasına yardımcı olmak için kayışlar ve yastıklar kullanılabilir. Çocuğu pozisyonlandırma sırasında herhangi bir rahatsızlığı bildirmesi için cesaretlendirmek gerekir, çünkü muayene sırasında çok hareketsiz durması önemlidir. Çocuk doğru bir şekilde konumlandırıldığında, BT teknisyeni taramaya başlamak için pencereden görülen bitişik odaya gidecektir.
Kontrast madde kullanılıyorsa, muayene türüne bağlı olarak, yutulacak, intravenöz yoldan (IV) enjekte edilecek veya nadiren lavmanla uygulanacaktır. Daha sonra, taramalar için doğru başlangıç konumunu belirlemek için masa tarayıcı içinde hızla hareket edecektir. Daha sonra, gerçek BT taraması gerçekleştirilirken masa makine içinde yavaşça hareket edecektir. BT taramasının türüne bağlı olarak, makine birkaç geçiş yapabilir. Tarama sırasında, özellikle göğüs taraması yapılıyorsa, hastalardan nefeslerini tutmaları istenebilir.
Altı yaşından büyük çoğu çocuk, koçluk ve pratiğe ihtiyaç duymalarına rağmen, taramayı tamamlamak için nefesini yeterince uzun süre tutabilir. Küçük çocuklar nefeslerini taramayı tamamlayacak kadar uzun süre tutamayabilirler. Bu durumda, küçük çocukların tarama sırasında sessizce ve düzenli nefes alması daha iyidir. Muayene tamamlandığında hastadan, teknisyenin görüntülerin radyoloğun okuyabileceği kadar yüksek kalitede olduğunu belirlemesi için beklemesi istenecektir.
Çocuklarda BT İşlemi Sırasında ve Sonrasında
BT çekme genellikle ağrısız, hızlı ve kolaydır. Çok dedektörlü BT ile hastanın yatması gereken süre azaltılır. Taramanın kendisi ağrıya neden olmasa da, çocuğun birkaç dakika hareketsiz kalmak zorunda kaldığı için biraz rahatsızlık hissedebilir. İntravenöz kontrast madde kullanılırsa, çocuğun IV yerleştirildiğinde, genellikle el veya kola hafif bir iğne batması hissedecektir.
Çocuğun kontrast madde enjeksiyonu sırasında sıcak, yanma gibi bir his ve ağzında birkaç dakika süren metalik bir tat olabilir. Bazen bir hastada kaşıntı ve kurdeşen gelişir ve bunlar gerekirse ilaçla giderilebilir. Şayet çocuk sersemleşirse veya nefes almakta güçlük çekerse, daha şiddetli bir alerjik reaksiyona işaret edebileceğinden, teknisyene veya hemşireye haber verilmesi gerekir. Ayrıca intravenöz kontrasta karşı herhangi bir tepki yaşarsa, gelecekte sağlık uzmanlarına söyleme kesinlikle unutulmamalıdır.
Eğer çocuk kontrast madde yutarrsa, soda veya meyve suyuyla karıştırılsa bile tadı hafif rahatsız edebilir; ancak çoğu hasta oral kontrastı kolaylıkla tolere edebilir. Kontrast maddesinin lavmanla verildiği ender durumlarda karın bölgesinde dolgunluk hissi yaşayabilir ve sıvıyı dışarı atma ihtiyacının artması beklenebilir. Bu durumda, hafif rahatsızlık uzun sürmeyeceğinden çocuğun sabırlı olmaya teşvik edilmesi gerekmektedir.
Çocuk tarayıcıya girdiğinde, uygun şekilde konumlandırılmasını sağlamak için özel ışıklar kullanılabilir. Modern BT tarayıcıları ile görüntüleme işlemi sırasında BT tarayıcısı kendi etrafında dönerken, yalnızca hafif vızıltı, tıklama ve vızıltı sesleri duyacaktır. Teknisyen, BT taraması yapmak için odadan çıkar ve bununla birlikte, çocuğu her zaman görebilecek, duyabilecek ve onunla konuşabilecek bir konumda yer alır. Bazı durumlarda bir ebeveynin odaya girmesine izin verilebilir, ancak radyasyona maruz kalmayı önlemek için kurşun önlük giymesi gerekecektir. Doğrudan BT tarayıcısının dışındaki radyasyon dozu çok düşüktür. Eğer anne hamile olabileceğinden şüpheleniyorsa, başka birinin çocuğunun yanında olması daha sağlıklı olacaktır.
Bazı görüntüleme tesisleri, hareketsiz tutamayan küçük çocuklarda genel anestezi veya bilinçli sedasyon kullanabilir. Bu durumda, çocuk uyuyana kadar ebeveyninin muayene odasında kalmanıza izin verilebilir. Çocuğun makul ölçüde uyanık olduğundan emin olmak için muayeneden sonra biraz daha uzun bir bekleme süresi olabilir. Genel olarak, bir BT incelemesinden sonra çocuk normal aktivitelerine dönebilir. Muayene için bir çeşit sedasyon aldıysa, geçme süresi boyunca bölümde kalınır ve o günkü aktivite kısıtlamalarına ilişkin talimatlar uyması gerekir.
Çocuklarda BT İşleminin Faydaları
• Çocukları incelemek için çok dedektörlü bir BT ünitesi kullanmak, eski BT tarayıcılardan daha hızlıdır ve sedasyon ve genel anestezi ihtiyacını azaltır.
• Daha da hızlı taramayı mümkün kılacak yeni teknolojiler giderek daha fazla kullanılabilir hale gelmektedir. Çocuklar için bu, daha kısa görüntüleme süreleri ve net görüntüler elde etmek için hareketsiz tutmak için gereken daha az zamana gerek olduğu anlamına gelir. Ayrıca, daha kısa tarama süreleri, çocukların muayenenin kritik kısımlarında nefeslerini tutmalarını kolaylaştıracaktır.
• BT taraması ağrısız, invazif değildir ve doğrudur.
• BT’nin önemli bir avantajı, kemik, yumuşak doku ve kan damarlarını aynı anda görüntüleme yeteneğidir.
• Geleneksel röntgenlerin aksine, BT taraması birçok doku türünün yanı sıra akciğerler, kemikler ve kan damarlarının çok ayrıntılı görüntülerini sağlar.
• BT incelemeleri hızlı ve basittir; acil durumlarda, iç yaralanmaları ve kanamayı hayat kurtarmaya yardımcı olacak kadar hızlı bir şekilde ortaya çıkarabilirler.
• BT’nin çok çeşitli klinik problemler için uygun maliyetli bir görüntüleme aracıdır.
• BT, hasta hareketine MRG’den daha az duyarlıdır.
• MRG’den farklı olarak herhangi bir implante tıbbi cihaz varsa BT yapılabilir.
• BT görüntüleme gerçek zamanlı görüntüleme sağlar ve iğne biyopsileri ve vücudun birçok bölgesinde, özellikle akciğerler, karın, pelvis ve kemiklerin iğne aspirasyonları gibi minimal invaziv prosedürlere rehberlik etmek için iyi bir araçtır. Bazen ultrason, çocuklarda bu prosedürlerde bir görüntüleme yöntemi olarak BT’nin yerini alır.
• BT taraması ile belirlenen bir teşhis, keşif cerrahisi ve cerrahi biyopsi ihtiyacını ortadan kaldırabilir.
• BT incelemesinden sonra hastanın vücudunda radyasyon kalmaz.
• BT taramalarında kullanılan X-ışınlarının anında yan etkileri olmamalıdır.
Çocuklarda BT İşleminin Riskleri
• İyot içeren kontrast maddelere karşı ciddi alerjik reaksiyon riski çocuklarda nadirdir ve neredeyse her zaman hafiftir ve radyoloji bölümleri bunlarla başa çıkmak için iyi donanımlıdır.
• BT görüntüleri elde etmek için radyasyon gereklidir. Yüksek düzeyde radyasyonun kansere neden olabileceği bilinmektedir. Bununla birlikte, BT taramaları düşük seviyeli bir maruziyetle sonuçlanır. Bu tür seviyelerin kansere neden olup olmadığı tartışmalıdır, ancak mümkün olduğu için çocukların BT taramasından alabileceği radyasyon miktarını sınırlamak için her türlü çaba gösterilmektedir. Radyasyona maruz kalmayı sınırlamanın en iyi yollarından biri, açıkça ihtiyaç duyulmayan BT taramalarından kaçınmaktır. Başka bir strateji de aynı bilgiyi verebilecek MRI veya ultrason gibi diğer testleri düşünmektir. Diğer önlemler, taranan alanı olabildiğince kısıtlamak ve BT ayarlarını muayenenin nedenine, incelenen vücut bölgesine ve çocuğun boyutuna göre “ince ayar” yapmaktır. Radyologlar genellikle gerekli tanısal bilgileri sağlayacak en düşük radyasyon dozunu kullanmaya çalışırlar.
• Her zaman genel anestezi veya sedasyondan kaynaklanan bir komplikasyon riski vardır. Yakın izleme de dahil olmak üzere çocuğun refahını korumak için her türlü önlem alınacaktır.
• Çocuklar radyasyona karşı daha duyarlı olduklarından, yalnızca tanı koymak için gerekliyse BT çalışmasına sahip olmalı ve kesinlikle gerekmedikçe BT çalışmalarını tekrar etmemelidir.
Çocuk BT’sinin Sınırlamaları Nelerdir?
Çok iri olan bir kişi, geleneksel bir BT tarayıcının açıklığına sığmayabilir veya hareketli masa için ağırlık limiti, (genellikle 450 pound)üzerinde olabilir. Ultrason veya manyetik rezonans (MR) görüntüleme gibi diğer görüntüleme yöntemleri, vücudun bazı bölgelerinin bazen BT taramasıyla elde edilenler kadar iyi veya daha iyi olan resimlerini sağlayabilir. Birlikte çalışarak, birinci basamak hekiminiz veya çocuk doktor ve radyolog çocuk için hangi muayene türünün en iyisi olduğuna karar verecektir.
Kaynakça:
https://www.who.int/docs/default-source/documents/radiation/computed-tomography-in-children-leaflet.pdf?sfvrsn=49535353_2
https://www.childrens.com/specialties-services/treatments/computed-tomography-ct
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu