Üç temel kimyasal element içeren Potasyum nitrat (KNO 3), doğal olarak oluşmuş bir mineral çeşitidir. Potasyum (yumuşak, hafif ve gümüş bir metal), nitrojen (renksiz ve kokusuz bir gaz) ve oksijen içermektedir. Bu elementlerin kombinasyonu, aynı zamanda güherçile veya nitre olarak da bilinen potasyum nitratı oluşturmaktadır. Kayalarda, mağaralarda ve organik maddece zengin toprak türlerinde ince beyaz kabuklar halinde bulunmaktadır. Potasyum nitrat sıcak suda ve soğuk suda çok az çözünürdür. Bileşik ısıtıldığında veya ayrıştırıldığında oksijen açığa çıkmaktadır. Diğer organik bileşiklerle reaksiyona girdiğinde yanan ve patlayan güçlü bir oksitleyici ajandır. Potasyum nitratın erime noktası 334º C ve kaynama noktası 400º C’dir. Bu makale potasyum nitrat nedir, uygulamaları ve bu bileşiğin çeşitli kullanımları hakkında bilgiler yer almaktadır.
Potasyum Nitrat (KNO3) Nedir?
KNO 3, kimyasal adı Potasyum Nitrat olan kimyasal bir bileşiktir. Ayrıca sodyum nitrat ve potasyum klorür çözeltilerinin fraksiyonel kristalleşmesiyle oluşan suda çözünebilen beyaz bir katı olan saltpeter veya niter olarak da adlandırılmaktadır. Hindistan, Güney Afrika ve Brezilya’da kayalarda doğal olarak doğal olarak bulunmaktadır. Isıtıldığında nitrit ve oksijen verecek şekilde ayrışmaktadır ve sodyum nitratın aksine, nem ile erimemektedir. Bu barutta, gübrelerde ve nitrik asitin laboratuarda hazırlanmasında kullanılmaktadır. Reçetesiz satılan diş macunlarında en yaygın duyarsızlaştırma maddesidir. Sodyum veya monoflorofosfat florür ile birlikte % 5 konsantrasyonda potasyum nitrat, günlük kullanımdan sonra 2 hafta içinde semptomları önemli ölçüde azaltmaktadır. Potasyum iyonları dentin tübülünün uzunluğuna nüfuz etmekte ve sinir ucunun repolarizasyonunu bloke etmektedir. Semptomların tekrarlanmasını önlemek, yüksek miktarda hücre dışı potasyum iyonunu muhafaza etmek ve dişler arası sinirleri hiperpolarize bir durumda tutmak için potasyum nitrat diş macununun sık ve düzenli olarak uygulanması gerekmektedir. Genellikle güherçile olarak adlandırılan potasyum nitrat, kurak bölgelerdeki mağaralarda ve topraklarda çiçeklenme olarak ortaya çıkmaktadır.
Potasyum nitrat, siyah tozun oksitleyici (oksijen sağlayan) bileşenidir. Haber süreci yoluyla nitrojenin büyük ölçekli endüstriyel fiksasyonundan önce, potasyum nitratın ana kaynağı mağara duvarlarından kristalleşen birikintiler veya ayrışan organik materyalin drenajlarıdır. Gübre yığınları özellikle yaygın bir kaynaktır: Üre ve diğer azotlu malzemelerin ayrışmasından kaynaklanan amonyak, nitrat üretmek için bakteriyel oksidasyona uğramaktadır. Bazı gübrelerde bir bileşen olarak kullanılmıştır ve kullanılmaktadır. Tek başına bir gübre olarak kullanıldığında, NPK derecesi 13-0-44’tür, kütlece sırasıyla % 13, % 0 ve % 44 azot, fosfor ve potasyumu göstermektedir.
Kullanım Alanları
Potasyum nitratın en kullanışlı uygulamalarından biri, sulu bir potasyum nitrat çözeltisine konsantre sülfürik asit ekleyerek, nitrik asit ve potasyum sülfat vererek, fraksiyonel damıtma yoluyla ayrılan nitrik asit üretimidir. Potasyum nitrat ayrıca gübre olarak, model roket itici yakıtında ve duman bombası gibi şeker karışımının kendi hacminin 600 katı bir duman bulutu ürettiği çeşitli havai fişeklerde kullanılmaktadır. Sükroz (pudra şekeri) ve potasyum nitrat kullanan duman bombalarının oranı 40 (C 12 H 22 O 11): 60 (KNO 3) ‘tür. Olduğu gibi kullanılabilmekte veya bir sıcak plaka kullanılarak dikkatlice eritilebilmektedir. Potasyum nitratın kullanılan alanlar bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Gübre: Bu bileşiğin en çok kullanılan uygulaması gübre şeklindedir. Bitkilerin büyümesi için gerekli olan tüm makro besinleri içermektedir. Potasyum, mahsullerin büyümesi için hayati önem taşımaktadır ve nitrojen, büyümelerini geciktirmek yerine tam olarak olgunlaşmalarına yardımcı olmaktadır.
Gıda koruyucu: Potasyum nitratın gıda koruyucu olarak kullanımı Orta Çağ’da yaygın olarak görülmüştür. Günümüzde etin iyileştirilmesi, salamura üretimi ve konserve sığır eti yapımı gibi birçok işlemde kullanılmaktadır. Gıdanın korunması sürecinde potasyum nitrat, tuzlu etin nadir bir bileşenidir, ancak etlerde nitrat kullanımının kansere neden olabileceğini gösteren teoriler vardır ve koruyucu olarak E252 olarak bilinmektedir. Aynı zamanda dondurma yapımında da kullanılmıştır.
Patlayıcılar: Eski Çin havai fişek icat tarihine göre, Çinliler tesadüfen tüm zamanların en büyük keşiflerinden birine rastlamışlardır. % 15 karbon, % 10 kükürt ve % 75 potasyum nitrat karışımı, Çin Karı veya Şeytanın Damıtımı ile sonuçlanmıştır. Bu siyah barut artık yaygın olarak bilinmektedir. Havai fişek, el bombası, bomba vb. yapımında ve aynı zamanda amatör katı roket itici yakıt için bir bileşen olarak kullanılmaktadır. Barutu keşfetmenin ilk yıllarında, belirli malzemeler dikkatlice elle karıştırılmış ve küçük parçalara bölünmüştür. Günümüzde, odun kömürü ve kükürt, içi boş bir silindirde dönen çelik bilyelerle bir yuvarlanma hareketi kullanılarak karıştırılmaktadır. Potasyum nitrat ayrı ayrı toz haline getirilmekte, diğer bileşenlerle karıştırılarak öğütülmektedir. Daha sonra preslenerek toplar haline getirilmektedir ve yeniden kırılarak standart boyutlarda tanelere ayrılmaktadır. Tahıllar, kenarları pürüzsüz hale getirmek için tahta silindirlere konulmaktadır. Neme dayanıklı ve sürtünmeyi azaltan bir film sağlamak için karışıma grafit eklenmektedir. Ayrıca barutta potasyum nitrat kullanılmasına rağmen tek başına potasyum nitrat yanıcı değildir.
Sigara: Potasyum nitrat, sigara üretimi ve üretimi sırasında sıklıkla kullanılan bir bileşendir. Bunun nedeni tütünün eşit şekilde yakılmasına yardımcı olmaktadır.
Diğer Uygulamalar
• Potasyum nitrat tıpta idrar söktürücü olarak
• Dişlerin sinirlerindeki ağrı sinyallerinin iletimini engelleyerek dişleri ağrıya daha az duyarlı hale getirdiği için diş macunlarında da bileşen olarak
• Sırt ve eklem ağrıları için ilaçlara
• Kinescope, optik cam, yüksek kaliteli zanaat camı, vb. üretmek için
• Metal işlemede bir eritken olarak ve derilerin korunmasında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bununla birlikte potasyum nitratın harika bir afrodizyak olduğunu iddia eden bir efsaneye bağlı olarak erkek nüfusu arasında nesiller boyunca ünlenmiştir. Aslında potasyum nitratın insanlarda böyle bir etkisi yoktur. Bu bileşik bütün uygulamaları bir gerçek olduğundan dünyadaki en yararlı bileşiklerden biri yapmaktadır.
![Potasyum Nitrat Nedir ve Kullanım Alanları]()
Potasyum Nitrat (KNO3) Sağlık
• Potansiyel maruz kalmak: Kimyasal analizde, ilaçlardaki gübrelerde vazodilatör ve siyanür zehirlenmesinde panzehir olarak gıda katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.
• Kısa süre maruz kalmak: Potasyum nitrat solunduğunda etkileyebilmektedir, temas, göz ve cilt yanıklarına neden olabilmektedir. Tozu veya sisi solumak burnu, boğazı ve ciğerleri tahriş edebilmekte ve balgamla öksürüğe neden olabilmektedir. Daha yüksek maruziyetler, birkaç saat gecikebilen tıbbi bir acil durum olan akciğer ödemine ve buda ölüme neden olabilmektedir.
• Uzun süreli maruz kalmak: Tekrarlanan cilt teması dermatite, kuruma ve çatlamaya neden olmaktadır. Akciğer tahrişine neden olabilir, bu nedenle bronşit gelişebilmektedir. Potasyum nitritin gelişmekte olan fetüse zarar verebileceğine dair sınırlı kanıt vardır.
• Tıbbi gözetim: Semptomlar geliştiğinde veya aşırı maruziyetten şüphelenildiğinde, methemoglobin için kan testi, akciğer fonksiyon testleri, akut aşırı maruziyetten sonra göğüs röntgeni yararlı olabilmektedir
• Potasyum nitrat, moleküler KNO3 formülüne sahip inorganik bir tuzdur. Bu, bir bileşen olarak tarımsal koruyucular, gübreler, ağaç kütüğü temizleme, havai fişek gibi roket itici gazları dahil olmak üzere birçok kullanım için kullanılan yaygın bir nitrat şeklidir.
• Potasyum nitrat, diş macununda anti-duyarlı etki gösteren yaygın bir aktif bileşendir. Dişlerin buza, güneşe, asitlere, tatlılara veya dokunmaya karşı ağrılı hassasiyetine karşı gelişmiş koruma sağlamaktadır.
Kaynakça:
https://www.pharmacompass.com/chemistry-chemical-name/potassium-nitrate
https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/p/Potassium_nitrate.htm
https://www.encyclopedia.com/science-and-technology/chemistry/compounds-and-elements/potassium-nitrate
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu