Yorgunluk ve Halsizlik Neden Olur? Nasıl Önlenir?

Yorgunluk ve halsizlik sık karşılaşılan şikâyet sebepleridir. Çoğu zaman, bu durum tıbbi bir mesele değil, bir yaşam tarzı değişikliği ile tersine çevrilebilen bir meseledir. Yorgunluk aile yaşantısını, iş yerindeki performansı ve sosyal ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir. Yorgunluk, doktorların araştırması için belirsiz ve zor bir sorun olarak bilinir ve yorgunluğu olan birçok kişi bunu doktorlarına bildirmez. Bunun bilincinde olan doktorlar sorunu ciddiye alır ve bunun altında yatan bir nedeni belirlemeye çalışır. Kişilerin yorgunluğunun altında birçok neden vardır ve sonuç olarak bu kişisel diyet ve durumu düzeltmek için birçok yol vardır.

Yorgunluk Nedir?

Yorgunluk yaygındır ve günlük yaşamı etkileyebilir. Basitçe söylemek gerekirse, yorgunluk yorulma hissidir. Her ikisi de yorgunluğa eşlik edebilmesine rağmen, genel olarak uykulu uyuşukluk duygusundan veya psikolojik ilgisizlikten farklıdır. Yorgunluğu tanımlamak için kullanılan diğer terimler şunlardır:
• Azalmış veya enerji yoksunluğu
• Fiziksel veya zihinsel yorgunluk
• Motivasyon eksikliği

Nedenleri

Yorgunluk ortak bir tecrübedir ve tüm insanlar yorulur. Ancak, bu genellikle hastalık nedeniyle değildir. Kişisel yaşam tarzı alışkanlıkları ve diyet de ilave olmak üzere birçok tıbbi ve tıbbi olmayan yorgunluk nedeni vardır. Aşağıdaki nedenler, tek başlarına veya kombinasyon olarak yorgunluğa katkıda bulunabilir:
• Psikolojik ve psikososyal: Stres, endişe ve depresyon
• Fiziksel: Anemi, diyabet, glandüler ateş ve kanser
• Fizyolojik: Hamilelik, emzirme, yetersiz uyku ve aşırı egzersiz
Bazı yorgunluk türleri normalde tıbbi bir sorun olarak kabul edilmez, bunun sonucunda yorgunluk da vardır. Bu yorgunluk türleri aşağıdaki gibidir:
• Fiziksel aktivite
• Duygusal stres
• Can sıkıntısı
• Uyku eksikliği
Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’ne göre bazı yaşam tarzı alışkanlıkları yorgunluğa yol açabilir. Bu yaşam tarzları aşağıdaki gibidir:
• Çok geç saate kadar ayakta kalmak
• Çok fazla kafein almak
• Çok fazla alkol içmek
• Abur cubur yemek
Bazı kişiler diğerlerine göre yorgunluktan daha fazla mustarip olma eğilimindedirler. Örneğin, kadınlar daha sık yorgunluk bildirmektedir. Yoksulluk içinde yaşayan ve zihinsel ya da fiziksel hastalığı olan kişilerin de yorgunluk ile ortaya çıkması daha olasıdır.

Tıbbi nedenler: Fiziksel nedenler psikolojik ve fizyolojik faktörlerle birlikte yorgunluğa neden olabilir. Fiziksel veya tıbbi nedenlerin listesi uzundur, bireyin kişisel ve tıbbi geçmişine dayanarak doğru bir teşhis için doktora gitmeyi önemli kılmaktadır. Yorgunluğun olası tıbbi nedenlerinin listesi şu şekildedir:
• Şişmanlık
• Obstrüktif uyku apnesi
• Sedatif ve antidepresan tedavileri
• Uykusuzluk hastalığı
• Anemi
• Demir eksikliği
• Kanser
• Böbrek hastalığı
• Karaciğer hastalığı
• Kalp yetmezliği
• Tiroid hastalığı
• Şeker hastalığı
• Addison hastalığı
• Anoreksiya nervoza veya diğer yeme bozuklukları
• Artrit de dahil olmak üzere, romatizmal artrit
• Sistemik lupus eritematozus gibi otoimmün hastalıklar
• Fibromiyalji
• Enfeksiyon, özellikle uzun süreli
• AIDS, tüberküloz ve mononükleoz
• Yetersiz beslenme

Tedavi

Yorgunluğun tedavisinde yalnız bir tedavi seçeneği yoktur çünkü yönetim yaklaşımı yorgunluğun nedenine bağlıdır. Diyagnostik süreç, yorgunluğun altında yatan hiçbir tıbbi açıklama yapmazsa, aşağıdaki yaşam tarzı ve diyet değişiklikleri bunu çözmede yardımcı olabilir:
• Uyku alışkanlıklarını iyileştirmek ve yeterli uykuyu sağlamak
• Düzenli olarak egzersiz yapmak, dinlenmeyi ve aktiviteyi dengelemek
• Kafeinin kesilmesi ve bol miktarda su içmek
• Fazla kilolu veya az kilolu olmaktan kaçınmak için sağlıklı beslenmek
• İş yükü ve zamanlama için gerçekçi beklentiler belirlemek
• Rahatlamak için zaman ayırmak, belki meditasyon veya yoga yapmak
• Stresörlerle, örneğin işten izin alarak veya ilişki sorunlarını çözerek tespit etmek ve uğraşmak
• Alkol, nikotin ve yasadışı uyuşturucu kullanımından kaçınmak
Yorgunluğu olan bazı kişiler için doktorlar, danışma için bir sevk veya bilişsel davranışçı terapi (CBT) olarak bilinen bir konuşma terapisi önermeyi düşünebilirler. Bazı doktorlar kronik yorgunluk sendromu (veya myalgik ensefalopati) konusunda uzmanlaşmıştır ve bu tanı tarifine uymayan kişiler için bile uygun bir başvuru olabilir. Mesleki yorgunluk nedenleriyle ilgili olarak bir danışman görüş sunarak veya denetimli derecelendirilmiş egzersiz terapisi de dahil olmak üzere yönetime yapısal, çok disiplinli bir yaklaşım sağlayabilirler.

Teşhis

Doktorlar nedenini belirlemek için yorgunluk teşhisi yaparken bir dizi soru soracaklardır. Yorgunluk doktorlar için zor bir konudur. Psikolojik değil, fiziksel bir sorun olabilir. Psikolojik yorgunluk ile ilgili bir araştırma belgesinden çıkan sonuç, doğru tanı için doktor ve hasta arasında bir ortaklığa ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır. Yorgunluk için başvuran hastaların psikolojik sıkıntı semptomları bildirmesi ve diğer hastalardan daha sık katılması muhtemeldir. Sorunu fiziksel olarak görme eğilimindedirler, doktorları ise sorunu psikolojik olarak görürler. Fiziksel bir sorun olmadığını belirledikten sonra, doktorların hastalar her zaman yorgun olmaktan şikâyet ettiklerinde fikirlerini ve açıklamalarını paylaşmaya daha fazla odaklanmaları gerekebilir.
Hastalar halsizlik ile başvurduğunda, doktorlar tipik olarak aşağıdaki soru türlerini sorarak, semptomların daha kesin bir tanımını geliştirmeye çalışacaktır:
• Uyuşuk hissettiniz mi yoksa halsizlik seviyesi artı mı? Uyuşukluğun bir uyku bozukluğunun belirtisi olabileceği için zayıflığa bir nöromüsküler nedenin belirtisi olabileceği için tanıya ipucu verebilir.
• Geçtiğimiz ay boyunca sık sık kendinizi aşağı, depresyonda ya da umutsuz hissetmekle rahatsız oldunuz mu? Bu soruya olumlu cevaplar depresyonu gösterebilir.
• Yorgunluğunuz yavaş yavaş mı yoksa aniden mi gelişti?
• Yorgunluğunuz döngü içinde mi geliyor? Örneğin, yorgunluk sabahları en kötüyse, ancak bütün gün devam ederse, depresyon belirtilirken, egzersizle ilişkili yorgunluk nöromüsküler bir konuyu işaret eder.
• Yorgunluk hakkındaki endişeleriniz neler? Sebebi ne olabilir? Doktor, örneğin herhangi bir üzücü yaşam olayı ile bağlantı kuruyor olabilir.
Daha genel sorular psikolojik veya yaşam tarzı konularında bilgi ortaya çıkarmak için tasarlanmıştır. İlişkiler ve istihdam veya barınma ile ilgili yakın zamanda çıkacak herhangi bir karışıklık hakkında sorular olabilir. Doktor ayrıca hastanın diyetini ve egzersizini de sorabilir.

Uyku geçmişi: Doktor, bir uyku bozukluğunun yorgunluğa yol açıp açmadığına karar vermek için bir uyku öyküsü alabilir. Uyku öyküsünü alırken kişiye yönelteceği sorular aşağıdaki gibidir:
• Her gece ne kadar uyuyabiliyorsunuz?
• Uyumakta sorun yaşıyor musunuz veya gece uyanıyor musunuz?
• Size horladığınızı söyleyen oldu mu?
• Uyku sırasında kısa süre nefes almayı bıraktığınızı kimse fark etti mi?
Bu uyku öyküsü soruları, uyku kalitesini, miktarını, düzenlerini ve uyku rutinini belirlemek için tasarlanmıştır.
Fiziksel inceleme: Doktor hastayı fiziksel olarak da muayene edebilir veya fiziksel ve zihinsel nedenlerini bulmak için zihinsel durumlarını kontrol edebilir. Belirli bir neden belirtilmezse, tanıyı daraltmak için kullanılan bir dizi standart test vardır. Hastanın şikâyetlerine dayanarak bunlar aşağıdakileri içerebilir:
• Tam kan sayımı
• Eritrosit sedimantasyon hızı veya C-reaktif protein
• Karaciğer fonksiyon testleri
• Üre ve elektrolitler
• Tiroid stimüle edici hormon ve tiroid fonksiyon testleri
• Kreatin kinaz
• Glukoz için idrar ve kan testleri
• Protein için idrar testi
Kronik yorgunluk sendromu: Uzun süre devam eden yorgunluk kronik olarak adlandırılabilir, ancak tıbbi bildiriler ve kılavuzlar kronik yorgunluğu en az 6 ay süren yorgunluk olarak belirler. Yorgunluk 4 aydan uzun sürdüğü ve başka bir tanı ile açıklanamayan kronik yorgunluk sendromu tanısıdır (aynı zamanda miyaljik ensefalopati veya ME olarak da bilinir) CFS/ME’li kişi aşağıdaki semptomlardan birini veya daha fazlasını göstermelidir:
• Uyumakta zorluk
• Kas veya eklem ağrısı-iltihaplanma belirtisi olmayan çoklu bölge
• Baş ağrısı
• Ağrılı lenf düğümleri
• Boğaz ağrısı
• Bilişsel işlev bozukluğu
• Fiziksel ya da zihinsel çaba, belirtileri daha da kötüleştirir
• Genel halsizlik veya grip benzeri semptomlar
• Baş dönmesi veya mide bulantısı
• Tanımlanmış kalp hastalığı yokluğunda çarpıntı
Aşağıdaki özelliklerden hiçbiri mevcut değilse, CFS/ME tanısı tekrar gözden geçirilmelidir:
• Efor sonrası yorgunluk veya halsizlik
• Bilişsel zorluklar
• Uyku bozukluğu
• Kronik ağrı

Kaynakça:
nia.nih.
ncbi.nlm.nih.gov
rcpsych.ac.uk
cks.nice.org.uk

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu