Çocuklarda Karakter Gelişimini Etkileyen Temel Faktörler ve Tavsiyeler

Çocuklar kendilerine özgü kişilik özellikleriyle birlikte dünyaya gelirler. Aynı ailede gelişim gösteren kardeşler arasında dahi kişilik özellikleri açısından büyük farklar olabilmektedir. Kuramsal anlam ve kelime anlamı olarak da aynı şeyleri dile getiren karakteri ise bireylerin diğer bireyler ile arasındaki tüm farklılıkların bütünü olarak tanımlayabiliriz. Kişiyi diğerlerinden ayıran her ne varsa, bu özellikler karakterinin özellikleridir. Kişinin sakin olması ya da çabuk kızması, güler yüzlülüğü veya melankolik yapısı, dışa dönük veya içe dönük olması gibi özellikler karakteridir. Karakter temelde kişilik, huy ve mizaç kelimeleriyle de eş anlamlı olarak kullanılır ve bunların hepsi zaten aynı anlama gelir.

Çocuğun Karakter Oluşumu

Karakter özellikleri aslında bir kişilik yapısıdır ve bu kişilik yapısı daha doğmadan belirlenmiş bir haldedir. Sahip olunan birçok özellik gibi temelde kişilik özelliklerimiz de kendi genlerimiz yoluyla belirlenir. Ayrıca ilk çocukluk aşamalarında bu özelliklere başka özellikler de eklenir ve bireyin genel karakterinin önemli bir kısmı erken çocukluk döneminde yani 6-7 yaşlarında tamamlanmış olur.

Son dönemlerde özellikle eğitim anlamında kullanılan ‘7 çok geç ‘ adlı slogan bu bağlamda çok önemlidir ve doğru bir anlam içermektedir. Zaten bireyin kişilik ve bilişsel özelliklerinin % 80’lik kısmı 7 yaşından önceyi kapsar. Bu bakımdan bir çocuğa kazandırılacak her ne varsa 0-6 yaşlar arasındaki dönemde yani erken çocukluk döneminde kazandırılmalıdır.

Karakter Oluşumunda Temel Etkenler

Genlerimizle birlikte belirlenmiş olan karakterlerimiz 6-7 yaş civarına kadar büyük oranda şekillendikten sonra karakterimizin geri kalanı çevremiz ve ailemizden gördüklerimiz ve öğrendiklerimizle oluşuyor.

Okul öncesi dönemde karakter üzerindeki en önemli faktör önce aile, daha sonra okuldur. Bu dönemler çocuklar üzerinde taklit eğiliminin öne çıktığı dönemlerdir. Çocuk ilerleyen zamanlarda kendisiyle özdeşleştireceği birçok davranış biçimini bu dönemlerde, başkalarını taklit ederek kazanıyor. Taklit ettiği bu davranışlara gelen tepkileri de değerlendirerek, karakter oluşumuna katkıda bulunuyor. Yani toplumda kim olduğunu, kim olmasının beklendiğini, ne gibi davranışların toplumda onaylandığını, hangilerinin reddedildiğini belirliyor. Bu aşamalar esnasında kendi toplumsal beğenileri ve değerleri oluşuyor. Tüm bu aşamalar da zincirleme olarak birbirini etkiliyor ve tetikliyor. Kısacası bir davranış ötekini getiriyor. Burada çocuğun içinde bulunduğu toplumun ve ailenin etkisi çok fazladır. Çünkü çocuğun karakterinde doğrudan çok önemli pay sahibi oluyorlar. Bu bakımdan sağlam karakterli çocuk yetiştirmek istiyorsak sağlam temelleri bulunan aileler ve toplumlar olmak zorundayız.

Karakter Oluşumunda Aile Yapısının Önemi

Çocuğun karakter gelişiminde en temel etken ailedir. Aileleri gözlemlediğimizde de bazı ortak tutumlar karşımıza çıkıyor. Bu tutumları şöyle sıralayabiliriz:

• Aşırı Koruyucu Aile: Anne ve babanın aşırı koruyucu olduğu bir ailede kendine güvensiz ve başkalarına bağımlı çocuklar yetişmektedir.

• Reddetme: Bazen çocuk ailesi tarafından bazı sebeplerle reddedilir. Psikolojik ve fiziksel olarak ihtiyaçları ya görmezden gelinir ya karşılanmaz ya da çocuk düşmanca davranışlarla karşılaşır. Bu bağlamda kendisi de herkese ve her şeye karşı düşmanca davranacak davranışlar sergiler.

•Aşırı Özen Gösterme ve Aşırı Hoşgörü: Her tür yanlış ya da doğru davranışında hoş görüyle karşılanan bir çocuk sonunda bencil olacak ve toplumdaki herkesin dikkatini çekmeye ve bütün ilgiyi üzerine almaya çalışacaktır.

• Çocuğun Her Dediğini ve Yaptığını Kabul Etme: Çocuğun kendi egemenliğinin olduğu bir ailede yetişen çocuklar, zaman içerisinde çevrelerindeki diğer insanlarda da üstünlük kurmaya çalışırlar.

• Baskı Altına Alma: Baskıcı bir aile içinde yetişen çocuk, aşağılık kompleksine sahip ve isyankar bir yapıda bir birey olarak yetişecektir.

• Çocuklar Arasında Ayrım Ya Da Kıyas Yapma: Bazı aileler, kendi çocukları arasında bir tercih yapmakta veya çocuklarını birbirleriyle kıyaslamaktadırlar. Bu davranış da çocukta aşağılık ve yetersizlik duygularına yol açmaktadır.

• Kabul Etme ve Abartıya Kaçmayan Hoşgörü: Çocuğu kabul etme ve abartıya kaçmayan hoş görü, onu her özellikleriyle birlikte kabul etmek anlamı taşır. Yanlışlar elbette olabilir fakat ailenin anlayışlı ve tutarlı tavırlar içinde olması çocuğun doğru yönü bulmasında çok etkilidir. Yapıcı, kendine güvenen, olumlu ve sosyal ilişkileri sorunsuz olan çocuklar da genelde bu tip ailelerden çıkar.

Bu bağlamda çocukların karakterlerinin oluşumunda ana etken aile olduğu çok daha net bir şekilde görülmektedir.

Karakter Gelişiminde Okulun Önemi

Okul bir çocuk için aileden sonra gelen en önemli eğitim alanıdır. Bir bakıma çocuk için dış çevreye açılan bir kapıdır. Bu bağlamda çocuğun kişiliğini biçimlendiren sosyal bir kurumdur. Çocuk burada iş birliğini, paylaşmayı, kuralları ve bu kurallara uymayı, üretmeyi, birey olmayı ve topluma ait bir parça olmayı öğrenerek, tüm bunları kişiliğinde harmanlayıp geliştirerek kendi olmaya çalışacaktır.
Eğitimin amacı, bireyin kendisini yönetebilme yeteneğini geliştirmesine ve yetişkin rollere hazırlamasına yardımcı olmaktır. Böyle bir durum da ancak çocuğa bağımsız bir düşünme becerisini aşılayabilmekten geçer.

Okul çağı aynı zamanda çocuklar için bir gruplaşma çağıdır. Bu dönemde çocuk bazı gruplara katılarak onların düşünce ve davranışlarını benimser veya reddeder. Kendi davranış ve düşüncelerini onların kabulüne sunar. Gruptan toplumsal onay almak için çabalar. Bu aşamada kabul gören davranışlar, çocuğun davranışları ve kişilik özelliği olarak netlik kazanacaktır.

Tavsiyeler

Çocuğun karakter gelişiminde önerilen temel şey çocukla iletişime geçilirken gülerek sağlanan bir göz teması çok büyük bir öneme sahiptir. Aynı şekilde çocukla kurulan tensel temasın, onu öpmenin ve kucaklamanın çok olumlu etkileri mevcuttur. Bazı araştırmalara göre de ailesinden eşit düzeyde sevgi ve ilgi gören çocukların daha olumlu ve sağlıklı karakter yapıları olduğu saptanmıştır. 6 yaş ve daha öncesinde fiziksel bir şiddete maruz kalan ve korkuyla yetişen çocukların ise gençlik yıllarından itibaren dış çevreye uyum sorunları yaşadıklarına şahit olunmuştur. Tüm bunlar aslında çocuğun kendi karakterinde önemli izler bırakıyor. Bu izlerin ise erken yaşta konulduğu buradan anlaşılıyor. Bu sebeple şu tavsiyelere uymak çocuğun sağlıklı bir karakter gelişimi için çok önemlidir:

• Anne ve baba olarak çocuğunuza her durumda koşulsuz sevgi verin.
• Davranışlarınızla örnek, kendi içinizde tutarlı olun.
• Çocuğunuzun temel ihtiyaçlarını iyi bir şekilde karşılayın.
• Kaygı ve tartışmalarınızı çocuğunuza asla yansıtmayın.
• Güvenilir bir anne baba olun.
• Çocuğunuzla nitelikli bir zaman geçirin.
• Çocuğunuza her koşulda güvenin ki, çocuğunuz da kendine güvensin.
• Çocuğunuza asla şiddet uygulamayın, ona haddini aşan bir şekilde ceza vermeyin.
• Çocuğunuzun başarabileceği ve gerçekçi amaçlar edinmesine yardım edin.
• Olumlu olan davranışlarını onaylayın ve ödüllendirin.
• Çocuğunuzun kazandığı başarı duygusunu yaşaması adına fırsatlar yaratın.
• Aşırı koruyucu, ilgisiz ve otoriter anne baba olmayın.
• Kendi kişilik çatışmalarınızı asla çocuğunuza göstermeyin.
• Çocuklarınızı diğer çocuklarla asla kıyaslamayın.
• Başarısız olduklarında onları asla suçlamayın ve onlara aşağılayıcı kelimeler kullanmayın. Çocuklarınızın başarısızlığının altındaki nedenleri araştırıp onları destekleyin.
• Yeteneklerini ortaya koyabilecek önemli fırsatlar yaratın.
• Sorumluluk almalarına yardımcı olun.
• Çocuğunuza destekleyici yaklaşımlarda bulunun.
• Çocuğunuzun tek başına yapacağı işlerde küçük hatalara karşı son derece hoşgörülü olun. Çünkü çocuklar, bu dönemde yapmış oldukları iyi işlerin sonunda takdir edilmek ve beğenilmek isterler.
• Arkadaşlık ilişkilerini çocuklarınıza belli etmeden mümkün olabildiğince uzaktan kontrol edin.
• Çocuğunuzu bir şey yapmaya asla zorlamayın, yapabilecekleri konusunda onları yüreklendirin.
• Çocuğunuza seçimlerine rehberlik edin.
• Kendi korkularınızı asla çocuğunuza yansıtmayın.
• Çocuğunuzun duygusal gelişimine ve duygularını dile getirmesine mümkün olabildiğince yardımcı olun.
• Çocuklarınıza hayatı hiçbir zaman olumsuz, kötü bir şekilde empoze etmeyin.
• Çocuğunuzu hiçbir zaman fiziksel özellikleriyle değerlendirmeyin. Çocuğunuzun sağlıklı ve düzenli beslenmesine dikkat edin.
• Kendine güvensiz, içine kapanık, alıngan ve sessiz çocukların bu özelliklerini değiştirmelerine olanak tanıyacak etkinlikleri yapmaları adına onları destekleyin; fakat asla onlar adına karar alıp girişimlerde bulunmayın.

Kaynakça:
https://www.serapduygulu.com.tr/makaleler/cocuk-ergen/cocuklarda-karakter-olusumu-ve-gelisimi.html
https://www.hurriyet.com.tr/aile/cocugunuzun-karakter-olusumunda-neler-etkili-415062
https://www.doktortakvimi.com/blog/cocugun-kisilik-gelisimi

Yazar: Sevinç Urgenç