Akıl hastalığı olan ebeveynlerin çocukları, yaşam kalitelerini düşüren zorlu deneyimlerle dolu bir yaşam geçirirler. Bunun yanında bu süreç, uzun vadede çocukluk yıllarında ağır travmalar yaşamalarına neden olabilecek ciddi sonuçlar doğurabilir. Ancak, bu çocuklar Dünya genelinde resmi olarak tanınan bir grup değildir ve onlar hakkında veri ve istatistik toplanmamaktadır. Mesela Birleşik Krallık politikaları genç bakıcıların ihtiyaçlarını kabul etse de, ebeveynleri akıl hastalığı olan çocukların yaşadığı belirli zorlukları ele alınmamaktadır. Diğer ülkelerde durum böyle değildir; Avustralya’da bu çocuklar resmi olarak ruhsal hastalığı olan ebeveynlerin çocukları (COPMI) ve çoğu İskandinav ülkesinde “genç akraba” olarak tanımlanır ve bilinirler.
Akıl hastalığı olan ebeveynlerin çocukları Birleşik Krallık’ta gizli bir grup olmaya devam ediyor ve çoğu, genellikle akıl hastalığıyla ilişkilendirilen utanç ve damgalanma nedeniyle kendilerini genç bakıcı olarak tanımlamaya isteksizler, bu da onları savunmasız ve ihmal riskiyle karşı karşıya bırakıyor. Birleşik Krallık Çocuk Komiseri Güvenlik Açığı Raporu (2018), ortalama bir sınıfta sekiz çocuğun zihinsel sağlık sorunları olan bir ebeveyni olduğunu ortaya koymuştur – bu, Birleşik Krallık’taki okul nüfusunun% 25’ine eşittir. 2018 yılında, bu grubu savunan ve destek sunan bir Birleşik Krallık hayır kurumu olan Our Time, mevcut verilerin bir analizini yapmıştır.
Birleşik Krallık şu anda akıl hastalığı olan bir ebeveynle yaşamaktadır. Daha fazla kanıt, destek olmadan bu çocukların % 70’inin zihinsel sağlık sorunları geliştirmeye devam edebileceğini gösteriyor. İki hasta ebeveynde, çocuğun yaşamının ilerleyen dönemlerinde ciddi bir akıl hastalığına yakalanma şansı % 30-50’dir. Bir WHO incelemesi şunu belirtti: “Akıl hastalığı veya madde kullanım bozukluğu olan bir ebeveyni olan çocuklar, aile uyumsuzluğu ve psikiyatrik problemler yaşama riski yüksek. Ruhsal bozukluğun kuşaklar arası transferi, gebelik ve bebeklik gibi erken dönemde ortaya çıkan genetik, biyolojik ve sosyal risk faktörleri arasındaki etkileşimlerin sonucudur ”
Our Time’ın ortakları olan “KidsTime Netzwerk” in çocukları ve aileleri desteklemek için KidsTime Workshop modelini kullandığı Almanya’da, araştırma ebeveyn akıl hastalığından etkilenen 3,8 milyon çocuğu tespit etmiştir.
Çocuk-Ebeveyn İlişkisi Üzerindeki Etkisi
Örnek olay incelemeleri ve kişisel tanıklıklar kullanılarak yapılan araştırmalar, akıl hastalığı olan bir ebeveynin olduğu bir ailede büyüyen çocukların ve gençlerin yaşadığı zorluk türlerini tasvir eder. Örneğin, çocukların, özellikle daha küçük çocukların ebeveynleriyle aynı semptomları yaşadıklarını, yani, sanrılar gibi ebeveynin teşhisinin neden olduğu semptomları bildirmeleri yaygındır. Bunun nedeni, ebeveynin hastalığının çocukları için duygusal erişilebilirliklerini sınırlandırması olabilir. Hem hastalığın semptomları hem de ilacın yan etkileri, çocuğun tipik olarak reddedilme olarak algıladığı duygusal olarak geri çekilmesine neden olabilir.
Bu nedenle çocuk, ebeveynle yakınlaşma girişimlerini yoğunlaştırır ve bu, ebeveynin daha da geri çekilmesine neden olabilir. Bu sadece ebeveyn ile çocuk arasında kısır bir etkileşim döngüsü yaratmakla kalmaz, aynı zamanda bu girişimler çocuğu, ebeveynin kendisine ait olmayan psikopatolojik semptomlarına çekilme sıkıntısı gibi daha fazla riske maruz bırakabilir.
Gençlerin Bakım Rolleri ve Sorumlulukları Üzerindeki Yükü
Akıl hastalığı olan bir ebeveynle yaşama deneyimi, genellikle çocuğun veya gencin ailelerinde yaşa uygun olmayan bakım rollerini benimsediği anlamına gelir. Ebeveynlerinin, hastalıkları nedeniyle sürekli olarak dolduramayacakları, ebeveynlerinin rolündeki boşlukları doldurabilirler. Bu, hem ebeveynin belirgin şekilde rahatsız olduğu ve dolayısıyla gerçekten daha az yetenekli olduğu hem de ebeveynin yapabildiği, ancak çocuğun bu rolü yerine getirmeye alıştığı veya ebeveynin bir sonraki hastalık dönemini beklerken bunu yaptığı durumdur.
Genç, ailenin günlük yaşamını yapılandırma, kardeşlerinin ihtiyaçlarını veya ev işlerini yerine getirme sorumluluğunu üstlenerek ve aynı zamanda duygusal olarak ebeveynlerine ve diğer aile üyelerine pratik olarak bakabilirken esenliğin, sağlanmasında yardımcı olabilirler. Bu çocuklar aynı zamanda ebeveynlerinin duygusal sıkıntı veya davranış güçlükleri gibi akıl hastalıklarının semptomlarını yönetmelerine yardımcı oldukları için sık sık rol tersine dönerler. Bu, genellikle hem etkilenen ebeveyn hem de çocuğun kendisi tarafından çocuğun ihtiyaçlarına odaklanmamasına ve ebeveynleşmesine yol açar.
Bu tür deneyimlerin uzun vadeli etkisi, bu durumdaki çocukların kademeli olarak etraflarındaki yetişkinlere sınırlı yeteneklere sahip bir bakış açısı oluşturmaları ve bu nedenle yetişkinlerin ihtiyaçlarını karşılayacaklarına güvenmemeleri veya beklememeleri olabilir. Kendilerini yerine getirmeleri gerektiğine inandıkları sorumluluklar, bir gencin taşıması için büyük bir yüktür.
Bu gençler, bu tür gerçekçi olmayan sorumlulukları aşmaya çalışırken ve kaçınılmaz olarak başarısız olurken, ebeveynin rolünü üstlenmek ve yetersiz kalmaktan dolayı sıklıkla suçluluk duygusu yaşarlar. Bu aynı zamanda kendi öz saygılarını ve öz-yeterlik duygularını da olumsuz etkileyebilir ve yaşamlarının diğer alanlarında yeteneklerini sorgulamaya başlayabilirler, bu da refahı üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir.
Utanç ve Damgalama![Ruh ve Akıl Sağlığı Sorunu Olan Ebeveynler ve Çocukları]()
Akıl hastalığı olan ebeveynlerin çocukları ve aileleri, akıl hastalığını çevreleyen utanç ve damgalanmadan çeşitli şekillerde muzdariptir. Akıl hastalığı ve duygularla ilgili iletişimi daha genel olarak aile içinde engeller. Aynı zamanda aile dışında, yani geniş aile, topluluk ve diğer sosyal ağlarla iletişimi ve destekleyici bağların gelişmesini engeller. Bu, sosyal etkileşimden soyutlanma ve çekilme duygularına yol açar. Sonuç olarak, akıl hastalığı olan ebeveynlerin çoğu çocuğu akranlarından çok farklı hissetmektedir.
Çocukların hayal gücüyle birleşen bu tür bir utanç, damgalanma ve tecrit, bu çocukların çoğunun ruhsal hastalıklarla ilgili zarar verici korkularla veya yanlış anlamalarla yaşadığı anlamına gelir. Örneğin, ebeveynlerinin hastalığına “yakalanacaklarından”, kendilerinin geliştirmeye önceden karar verdiklerinden, hastalığa veya semptomlarına neden olduklarından korkarlar. Utanç, damgalanma, korku ve tecrit, kendilerini rahatlatacak ve durumlarını anlamalarını ve bununla başa çıkmak için stratejiler geliştirmelerini sağlayacak yardım, tavsiye veya bilgi isteme olasılığını daha da azaltır.
Koruyucu Faktörler
KidsTime modeli, ebeveyn akıl hastalığından etkilenen çocuklar ve ailelerle yaptığı çalışmalarda üç ilke üzerine inşa edilmiştir ve sonraki bölümde daha ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
• İyi bir açıklamaya sahip olmak
• Konuşmak için güvenilir bir yetişkine sahip olmak
• Yalnız olmadığını bilmek
Çocuklara Bu Durumun Açıklanmasının Önemi
Ebeveynlerinin akıl hastalığından etkilenen birçok çocuk, ebeveynlerinin hastalığı hakkında çok az bilgi veya açıklama almadığını bildirmektedir. Hastanede yatma noktasında bile, her 3 gençten sadece 1’i ebeveynlerinin durumu hakkında herhangi bir bilgi almaktadır. Bir açıklamaya sahip olmamak veya ne olduğunu anlamamak, kendi başına rahatsız edici bir deneyim olabilir. Bununla birlikte, kendilerine bir açıklama yapılan gençler, genellikle bunu durumlarıyla başa çıkmalarına yardımcı olan kilit bir faktör olarak tanımlarlar. 
Ebeveynlerinin akıl hastalığı hakkında bir açıklama almak, etkilenen çocukların durumlarını daha kontrol altında hissetmelerine yardımcı olmada önemli bir fark yaratabilir. Ayrıca, akıl hastalığı ve birçok gencin hastalığın kökenleri ve semptomları hakkında hissettiği kafa karışıklığı ve kendini suçlama ile ilgili korkutucu yanılgıların etkisini hafifletebilir veya hatta önleyebilir. Bu, çocukların ebeveynlerinin “hasta” ve “hasta olmayan” davranışlarını ayırt etmelerini sağlayacak ve böylece bu davranışlardan herhangi birini kendilerinin de benimseme olasılığını azaltacaktır. İyi bir açıklamaya sahip olmak, uluslararası araştırmalarda, ebeveynleri akıl hastalığı olan çocuklar için direnç oluşturmada anahtar olarak tanımlanan üç koruyucu faktörden biridir.
Birleşik Krallık’ta ebeveyn akıl hastalığından etkilenen çocuklar için uzman desteği bulunmamaktadır. Bu çocuklar, sağlık hizmetleri, çocukların sosyal bakımı, okullar veya ebeveynlerinin psikiyatrik veya sosyal bakımıyla doğrudan ilgilenen profesyoneller gibi birden fazla hizmetle yolları kesişebilir. Bununla birlikte, bu profesyoneller, akıl sağlığı sorunları olan bir ebeveynle yaşayan veya ona bakan çocukların benzersiz deneyimlerine ilişkin farkındalığa veya anlayışa sahip değildir ve aynı zamanda, zihinsel hastalıklar hakkında çocuklarla konuşma konusunda sıklıkla güven eksikliği yaşarlar. Bunun iki yönlü olumsuz etkisi vardır:
• Birincisi, bu gençlerin koruyucu veya destekleyici figürler olarak yetişkinlerle ilgili hayal kırıklıklarını güçlendirir.
• İkinci olarak, bu genç bakıcılar radarın altında kalır ve bu nedenle tatmin edici bir açıklama veya yardımcı destek alma olasılıkları düşüktür.
Kaynakça:
https://www.mentalhealth.org.uk/a-to-z/p/parents-and-mental-health
https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/parents-and-young-people/information-for-parents-and-carers/parental-mental-illness-the-impact-on-children-and-adolescents-for-parents-and-carers<
https://www.ranzcp.org/news-policy/policy-and-advocacy/position-statements/children-of-parents-with-mental-illness
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu