Elmas-Su Paradoksu Nedir?

Modern ekonominin babası olan Adam Smith için en endişe verici sorunlardan biri , insan tercihlerindeki değerleme sorununu çözememesiydi. Bu sorunu Ulusların Zenginliği’nde, insan yaşamı için elzem

olmayan bir elmasın yüksek değerini, su olmadan insanların öleceği düşük değeriyle karşılaştırarak tanımladı. “Kullanım değeri” nin “değişim değeri” nden mantıksız bir şekilde ayrıldığını belirledi.

Smith’in elmas-su paradoksu, daha sonraki ekonomistler iki teoriyi birleştirene kadar çözülmedi: öznel değerleme ve marjinal fayda. Bir adım geriye gidelim ve ekonomistlerin bu açıklamaya nasıl ulaştığını görelim.

Emek Değer Teorisini Uygulamak

Çağının neredeyse tüm iktisatçıları gibi, Smith de emek değer teorisini izledi. Emek teorisi, bir malın fiyatının, onu piyasaya sürmek için gereken emek ve kaynak miktarını yansıttığını belirtti. Smith, elmasların sudan daha pahalı olduğuna inanıyordu çünkü piyasaya sürülmesi daha zordu.

Yüzeyde, bu mantıklı görünüyor. Ahşap bir sandalye yapmayı düşünün. Bir oduncu, bir ağacı kesmek için testere kullanır. Sandalye parçaları bir marangoz tarafından hazırlanmıştır. İşçilik ve aletler için bir maliyet vardır. Bu çabanın karlı olması için sandalyenin bu üretim maliyetlerinden daha fazla satması gerekir. Başka bir deyişle, maliyetler fiyatları yönlendirir.

Ancak emek teorisi birçok sorundan mustariptir. En acil olanı, az işçilikle veya hiç işçilik olmadan ürünlerin fiyatlarını açıklayamamasıdır. Doğal olarak çekici bir kesimle geliştirilmiş mükemmel berraklıkta bir elmasın yürüyüş yapan bir adam tarafından keşfedildiğini varsayalım. Elmas, insan eliyle zahmetle çıkarılan, kesilen ve temizlenen aynı elmastan daha düşük bir piyasa fiyatı mı getiriyor? Açıkçası hayır. Bir alıcı süreci değil, nihai ürünü önemser.

Öznel Değer

Ekonomistlerin keşfettiği şey, maliyetlerin fiyatı yönlendirmediğiydi; yani tam tersidir. Fiyatlar maliyetleri yönlendirir. Bu, bir şişe pahalı Fransız şarabı ile görülebilir. Şarabın değerli olmasının nedeni, değerli bir toprak parçasından gelmesi, yüksek ücretli işçiler tarafından toplanması veya pahalı bir makinede soğutulması değildir. Değerlidir çünkü insanlar iyi şarap içmekten gerçekten zevk alırlar. İnsanlar öznel olarak şaraba çok değer veriyor, bu da onun geldiği toprağı değerli kılıyor ve şarabı soğutmak için makineler inşa etmeyi değerli kılıyor. Sübjektif fiyatlar maliyetleri yönlendirir.

Elmas Su Paradoksu: Marjinal Faydaya Karşı Toplam Fayda

Sübjektif değer, elmasların sudan daha pahalı olduğunu gösterebilir çünkü insanlar sübjektif olarak onlara daha fazla değer verir. Bununla birlikte, elmasların neden su gibi temel bir maldan daha yüksek değere sahip olması gerektiğini hala açıklayamıyor.

Üç ekonomist -William Stanley Jevons, Carl Menger ve Leon Walras- cevabı neredeyse aynı anda keşfetti. Ekonomik kararların toplam faydadan ziyade marjinal faydaya göre alındığını açıkladılar.

Başka bir deyişle, tüketiciler dünyadaki tüm elmaslara karşı dünyadaki tüm elmaslar arasında seçim yapmıyorlar. Açıkçası, su, bir elmasa sahip olmanın lüksünün aksine, temel bir kaynak olarak daha değerlidir. Talep de arttıkça, tüketiciler bir ek elmas ile bir ek su birimi arasında seçim yapmalıdır. Bu ilke marjinal fayda olarak bilinir.
Bu paradoksa bakmanın bir başka yolu da basit arz ve talep ilkelerini uygulamaktır. Suyun talebe göre çok az veya hiç marjinal maliyetle (çoğu bunun değiştiğini iddia etmesine rağmen) evrensel mevcudiyeti, denge fiyatının su için düşük veya ihmal edilebilir olacağı anlamına gelir. Öte yandan elmaslar yüksek talep görüyor ve üretilmesi pahalı (ve mevcut üreticiler endüstriyi kartelleştirdi), bu nedenle arz sınırlı ve arz ve talep eğrilerinin kesişimi yüksek bir fiyatla gerçekleşiyor. Bu nedenle su “ucuz” ve elmaslar “sevgili”dir.

Bu ikilemin modern bir örneği, profesyonel sporcular ve öğretmenler arasındaki ücret farkıdır. Bir bütün olarak, tüm öğretmenlere muhtemelen tüm sporculardan daha fazla değer verilir. Yine de fazladan bir oyun kurucunun marjinal değeri, fazladan bir öğretmenin marjinal değerinden çok daha yüksektir.

Kaynakça:
Britannica

Yazar: Tuncay Bayraktar