Dispne olarak da bilinen nefes darlığı, bir kişinin yeterince nefes alamaması olarak tanımlanır. Kişi yeteri kadar akciğerini hava ile dolduramadığı zaman normal nefes alış verişinden faklı hisseder. Bu durum çoğu kişi için tedaviye sevk eden yaygın bir semptomdur. Bu belirtiler ilk başta fark edilmese de hızla veya yavaş ortaya çıkabilir. Nefes darlığı yaşayan kişiler, mutlaka akciğer kanseri veya kalp hastalığı gibi ciddi durumlar hakkında endişelenmesi gerektiği anlamına gelmez. Bununla birlikte nefes darlığının birçok nedeni vardır. Yine de, nefes darlığının daha az görülen nedenleri genellikle gözden kaçtığından, nedenini belirlemek için uzman bir doktora gidilmesi önemlidir.
Akut ve Kronik Nefes Darlığı Semptomları
Akut veya kronik nefes darlığının net nedenini çoğu kişi bilmese de bazı kişiler bu semptomu öznel bir nefes almada zorluk hissi olarak tanımlar. Bu durumda yeterince hava alınamadığını veya nefes almak için normalden daha fazla çaba gerektirdiğini hissetmek mümkündür. Ayrıca bazı kişiler göğüste sıkışma hissini de tanımlarlar. Nefes darlığı dakikalar veya saatler içinde aniden ortaya çıkabilir veya kronik olarak günler, haftalar, aylar ve hatta yıllar boyunca bu durum devam edebili.
Bazen nefes darlığının ne kadar ciddi olduğunu bilmek zor olabilir ve o zaman kişiye sezgileriyle devam etmesi önemlidir. Aslında en şiddetli nefes darlığı, hiperventilasyon veya panik atak gibi iyi huylu bir rahatsızlığın nedeni olabilir, ancak en hafif semptomlar çok ciddi nedenlerle ilişkili olabilir. Bununla birlikte nefes darlığı yaşayan kişiler için ciddi durumlarda meydana gelebilir ve bu yüzden hemen tıbbi yardım alınmalıdır. Bu durumlarda ortaya çıkan belirtiler vardır ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Göğüs ağrısı
• Parmaklarda ve dudaklarda mavimsi bir belirti (siyanoz)
• Boğazda ve dudaklarda şişme veya dolgunluk hissi
• Baş dönmesi
• Nefes almada güçlük nedeniyle konuşamama
• Belirtilerde hızlı bir artış
• Alt uzuvların kızarıklığı
• Kan tükürme
Akut ve Kronik Nefes Darlığı ile İlgili Tıbbi terimler
Nefes darlığı ile ilgili olarak kullanılan farklı terimler vardır ve bu terimlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Dispne, nefes darlığı hissini ifade eder
• Taşipne, nefes darlığı olsun ya da olmasın hızlı nefes alınmasını tanımlar.
• Bradypnea, yavaş nefes alma hızı anlamına gelir.
Akut ve Kronik Nefes Darlığında Solunum Hızı
Normal bir solunum oranı yetişkinlerde 12 ile 20 dakikada arasında nefes olduğu kabul edilmektedir, fakat çocuklarda yaşa bağlı olarak değişir. Normal bir solunum hızında nefes darlığı hissedebileceği unutmamak önemlidir. Ayrıca bunun tersi de gerçekleşebilir, anormal bir solunum hızı olabilir ancak nefes almada herhangi bir güçlük fark edilmemektedir. Solunum hızı bazıları tarafından unutulmuş yaşamsal belirti olarak kabul edilir ve bazen hastalığın ciddiyeti ile ilgili olarak kan basıncından veya nabızdan daha fazla bilgi sağlanabilir.
Akut ve Kronik Nefes Darlığı Nedenleri
Kişilerin % 85’inde nefes darlığından kalp ve akciğerlerle ilgili nedenler sorumludur. Çoğu kişi nefes darlığı hissedersek önce akciğerlerini düşünse de, kalp rahatsızlıklarının dikkatlice değerlendirilmesi gerekir. Kalp rahatsızlığının tek semptomu olarak nefes darlığı yaşayan kişiler üzerinde yapılan bir çalışmada, tipik göğüs ağrısı olanlara göre ölme riski daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Akut ve Kronik Nefes Darlığı Yaygınlığı
Akut ve kronik nefes darlığına daha yaygın nedenler vardır. Bu nedenlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Astım
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
• Kalp krizi
• Pulmoner emboli,
• Pelvi ya da bacakta bulunan kan pıhtısının (derin ven trombozu) kopması
• Bronşit ve zatürre gibi enfeksiyonlar
• Konjestif kalp yetmezliği
• Pnömotoraks, akciğerin çökmesi
• Sigara içmek
• Anemi ile yorgunluk, soluk cilt ve baş dönmesi de fark edilebilir.
• Hem hipotiroidizm hem de hipertiroidizm nefes darlığı sebebi olabilir
Nefes darlığının daha az yaygın ancak önemli nedenleri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Akciğer kanseri dâhil iyi huylu ve kötü huylu kitleler
• Kaygı ve panik atak
• Yanlışlıkla akciğerlere solunan nesneler
• Kalp kapakçığı sorunları
• Asit reflü
• Alerjik reaksiyonlar (anafilaksi)
• Multipl skleroz gibi nörolojik hastalıklar
• Sarkoidoz ve bronşektazi gibi diğer akciğer hastalıkları
• Düzenli egzersiz yapmama ve hareketsizliğe bağlı nefes darlığı
Günümüzde akciğer kanserinin en yaygın nedeni olan akciğer adenokarsinomu, genellikle ilk belirti olarak nefes darlığına neden olur. Geçmişte, inatçı bir öksürük veya kanlı öksürük, akciğer kanserinin en yaygın semptomlarıydı. Günümüzde akciğer kanseri teşhisi konan kişilerin çoğu sigara içmemektedir veya geçmişlerinde ya hiç sigara içmemişler ya da bırakmamışlardır.
Akut ve Kronik Nefes Darlığı Teşhisi
Akut ve kronik nefes darlığı belirtilerini açıklamak için net bir neden olduğunu düşünülse bile, nefes darlığı yaşandığında uzman bir doktora gitmek önemlidir. Doktor ziyaretlerinde ilk olarak tıbbi bir öykü alınarak fizik muayene yapılır. Bununla birlikte doktorun kişiye sorabileceği bazı sorular vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Nefes darlığını ilk ne zaman yaşandığı ve ilk olarak nasıl başladığı,
• Belirtiler istirahatte mi yoksa sadece aktivite ile mi ortaya çıktığı.
• Aktivite sırasında sadece nefes darlığı hissediliyorsa, hangi aktiviteler semptomlara neden olduğu
• Kişi otururken veya uzanırken kendisini daha yorgun hissedip hissetmediği,
• Göğüs ağrısı, öksürük, hırıltılı solunum, ateş, bacak ağrısı, açıklanamayan kilo kaybı veya yorgunluk gibi başka semptomların olup olmadığı,
• Kişisel veya aile geçmişiyle ilgili herhangi bir kalp veya akciğer sorunun olup olmadığı,
• Sigara kullanılıp kullanılmadığı, eğer kullanılıyorsa kullanım süresi ve miktarı,
• Son zamanlarda araba veya uçakla seyahat edilip edilmediği,
Testler ve görüntüleme
Tıbbi geçmiş alındıktan ve fiziki muayene tamamlandıktan sonrası belirli semptomlara ve fiziksel bulgulara bağlı olarak bazı testler uygulanır. Bu testler aşağıdaki gibidir:
• Kandaki oksijen miktarını tahmin etmek için parmağa veya kulak memesine bir klemp koyarak yapılan bir Nabız oksimetre testti,
• Kalp krizi veya düzensiz kalp ritmi belirtilerini aramak için elektrokardiyogram (EKG)
• Akciğerlerdeki enfeksiyonları veya büyümeleri aramak için bir göğüs röntgeni, ayrıca düz göğüs röntgenlerinin akciğer kanserini erken aşamalarda gözden kaçırabileceği unutmamalıdır,
• Anemi ve diğer nedenleri aramak için kan testi
• Astım veya amfizem ve diğer akciğer rahatsızlıklarını araştırmak için solunum fonksiyon testleri
• Göğüs için bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
• Stres testi
• Kalp kapakçıklarıyla ilgili sorunları, kalbin ne kadar güçlü olduğu ve kalpte herhangi bir hasarlı alan olup olmadığını araştırmak için Ekokardiyogram
• Tümörleri veya yabancı cisimleri aramak için ağızdan ve bronşlara yerleştirilen esnek bir tüp kullanılan Bronkoskopi,
Nefes darlığının tedavisi, nedene bağlı olur, ancak en önemli ilk adım, dokuların ihtiyaç duydukları oksijeni sağlamak için yeterli hava alındığından emin olmaktır. Acil tıpta bu, ABC’ler olarak isimlendirilen bu durumda A hava yolu, B nefes almayı ve C ise dolaşımı sembolize etmektedir.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5247680/
https://emj.bmj.com/content/21/3/341
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu