Bir kişi çeşitli nedenlerden dolayı aynı pozisyonda uzun süre geçirirse, basınç yaraları veya yatak yaraları gelişebilir. Basınç ülserleri olarak da bilinen bu lezyonlar, vücudun belirli bölgelerinde kalıcı basınçtan kaynaklanır. Her yerde gelişebilirler, ancak dirsek, diz, topuklar, kuyruk kemiği ve ayak bileklerinin kemikli kısımları genellikle daha hassastır. Yara tedavisi mümkündür, ancak tam iyileşme her zaman mümkün değildir. Tedavi olmaksızın lezyonlar sonunda potansiyel olarak ölümcül komplikasyonlara yol açabilir.
Sık sık değişen pozisyonlar, yaraların iyileşmesine ve yenilerinin önlenmesine yardımcı olabilir. Yaralar erken evrede olduğunda ise evde tedavi edebilirler. Daha şiddetli ülserlerle ilgilenmek için bir sağlık uzmanına ihtiyaç vardır. Diğer özel önlemler ise hastanın genel sağlık durumuna bağlıdır, ancak aşağıdaki bütünsel stratejiler faydalı olabilir. Bu yazıda yatak yaraları hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Basınç Ülserleri & Yatak Yaraları Nedir?![Basınç Ülserleri (Yatak Yaraları) Hakkında Bilinmesi Gerekenler]()
Basınç ülserleri (ayrıca bası yaraları, yatak yaraları ve dekübit ülserleri olarak da bilinir), cilt ve dokunun hasar görmesine neden olan, sürekli olarak basınca maruz kalan cilt bölgeleridir. Vücudun savunmasız bir bölgesine sürekli baskı yapılması, kan dolaşımının kesilmesine ve bu da etkilenen bölgenin çürümesine yol açar. Uzatılmış basınç, bir kişi uzun bir süre boyunca statik bir yüzey üzerinde belirli bir pozisyonda oturduğunda veya yatırıldığında meydana gelir.
Basınç Ülserleri Nedenleri
Peki basınç ülserlerine ne sebep olur? Ülsere neden olan basınç, kısa bir süre boyunca büyük miktarda basınç veya uzun bir süre boyunca küçük bir kuvvet olabilir. Her iki durumda da, ekstra basınç deriden kan akışını azaltır ve bazen durdurur. Yeterli dolaşım olmadığında, cilt oksijene ve besin maddelerine aç kalır ve ülser oluşturarak parçalanmaya başlar. Ülser, basınç sürdürülürse kötüleşir ve doku bozulduğunda derinleşir. Tedavi edilmezse ülserin bakteriler tarafından enfekte olma riski yüksektir.
Basınç Ülserlerinden Kimler Etkilenir?
Sıradan hareket kabiliyetine sahip sağlıklı bir insan, vücutları yüzlerce düzenli hareket yaparak, vücudun belirli bölgelerinde baskı oluşmasını önlediği için basınç ülseri(yatak yarası) geliştirmeyecektir. Uyurken bile, bilinçaltında hareket edeilir, çünkü basınçlı alanlar, etkilenen bölgeyi rahatlatmak için vücuda hareket etmesini söyleyerek hareket eden beyne sinyaller verir.
Sadece kısmi hareket kabiliyetine sahip bir kişi, bir basınç ülseri geliştirme riski altındadır. Risk, mümkün olduğunda kişinin kendisi veya bir bakıcı veya asistan tarafından hareket ettirilerek büyük ölçüde azaltılabilir. Basınç tahliye ekipmanı ve aksesuarları kullanılarak risk neredeyse ortadan kaldırılabilir. Özel koşullar için doğru basınçlı bakım ekipmanını seçmek kesinlikle çok önemlidir ve bu kadar geniş olasılık yelpazesinde, doğru seçimi yapmak için zaman ayırmak ve mümkünse bir uzmandan tavsiye almak çok önemlidir.
Hareketsiz veya felçli bireyler, basınç yarası riski en fazla olan kişilerdir. Bakıcılar tarafından düzenli olarak yeniden konumlandırma yardımcı olurken, gelişmiş basınçlı bakım ekipmanları, basınç ülserlerini yenmek için hayati bir bileşendir. Bir hemşire veya klinisyenin, yaralar geliştirme riskini belirlemek için bireyi değerlendirmesi ve ardından ekipmanı belirlemesi ve ülser oluşumunu önleyecek bir bakım planı oluşturması gerekecektir.
Basınç Ülseri Derecelendirmesi
Ülserin ciddiyetini tanımlayan dört derece (tip) basınç ülseri vardır, dördüncüsü en şiddetli olanıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde de beşinci sınıf kullanılmaktadır, ancak bu sınıf için kriterler o kadar katıdır ki, Birleşik Krallık’ta daha çok ‘sınıflandırılmamış’ veya ‘derecelendirilemez’ olarak bilinir.
1. Derece
Basınç giderildikten sonra devam eden ciltte kızarıklık, bilimsel olarak sağlam ciltte beyazlatılamayan eritem olarak tanımlanır. Ülser cilt kaybına neden olmaz, ancak ağrıya neden olabilir ve genellikle sıcaklığı atlar. Daha koyu ciltte ülser mavi veya mor olabilir.
2. Derece
Kısmi deri kaybı ile birlikte bir aşınma veya su toplaması şeklinde görünen yüzeysel bir yaradır. Ülser, cildin daha derin katmanlarına nüfuz eder ve küçük, kırmızı, krater benzeri bir iz olarak görünmesi muhtemeldir. Bu ülserler herhangi bir dokuya nüfuz etmez ancak onarılamaz ve ölü deriye neden olabilir.
3. Derece
Deri altı yağını ortaya çıkarabilen, ancak kemik, tendon ve kas açığa çıkmayan tam kat deri kaybı. 3. derece ülserler, korkunç görünümlerine rağmen genellikle ağrılı değildir. Etkilenen bölgede ne kadar doku olduğuna bağlı olarak sığ bir krater olabilirler veya aşırı derin olabilirler. Derin ülserler genellikle yara yatağındaki ölü deri tabakası ile örtülür.
4. Derece
Tam kalınlıkta deri kaybı ve kas ve kemiği açığa çıkaran geniş doku hasarı olan derin bir yaradır. Genellikle yara alanında drenaj açmayı içerir. Etkilenen bölgedeki deri altı doku miktarına göre yaranın derinliği değişir. 4. derece ülserler kaslara veya destekleyici yapılara yayılabilir.
Basınç Ülseri Bakımında Önleme ve Tedavi
Basınç ülserleri yani yatak yaraları, NHS için en pahalı kronik yaradır ve her yıl 1,4 milyar ile 2,1 milyar sterlin arasındadır. Ülserlerin gelişmesine izin verilen yerlerde, bireysel bir vaka için yapılan masraflar 100.000 £ kadar olmuştur. Doğru ekipman ve hemşirelikle önleme mümkündür ve ekipman satın almanın ilk maliyeti, ülseri iyileştirmek için yapılan aşırı maliyetlerden çok daha uygundur. Kişinin klinik ihtiyaçlarına uygun doğru ekipman ilk kez satın alınırsa, basınçlı bakımın maliyeti karşılanabilir durumda tutulabilir.
Basınç Bakım Ekipmanları
Basınç ülserleri, uzun süre aynı pozisyonda kalmanın sonucudur. Bu genellikle oturmak veya yatmaktır. Bu nedenle, basınçlı bakım ekipmanı, öncelikle basınç düşürücü şilteler içeren yatak çözümlerine ve minderli ve özel koltuklu sandalyeye yönelik çözümlere odaklanır . Günlük rahatlama için basınç bakım aksesuarları da vardır. Eğer bir kişi basınç ülserleri riski altındaysa veya muzdaripse, en iyi basınç bakımını sağlamak için doğru ekipmanı satın almak bakımda en önemli faktördür. Yaraların önlenmesi ve bakımı için bazı faktörlere dikkat edilmesi gerekir. Bu faktörler bu şekilde sıralanabilir;
Basıncın azaltılması
Bu, etkilenen bölgeleri değiştirmek için köpük pedler veya yastıklar kullanmayı ve böylece vücudun pozisyonunu değiştirmeyi içerebilir.
Yaraların temizlenmesi
Çok küçük yaraları su ve yumuşak sabunla nazikçe yıkanmalıdır. Her pansuman değişiminde açık yaraları salin solüsyonu ile temizlenmelidir.
Pansuman yapılması
Pansuman yarayı korur ve iyileşmeyi hızlandırır. Antimikrobiyal veya hidrokarbilen olan veya alginik asit içeren alternatifler en iyisi olabilir.
Topikal kremler kullanılması
Antibakteriyel kremler bir enfeksiyonla başa çıkmaya yardımcı olabilirken, bariyer kremler hasarlı veya zayıflamış cildi koruyabilir.
İdrar tutamamadan etkilenen alanların bakımı
Bu, bir temizleyici, koruyucu krem, inkontinans pedi ve fekal yönetim sistemi kullanmayı içerebilir. Bu ürünler çevrimiçi olarak da rahatlıkla atın alınabilir.
Ölü dokunun temizlenmesi
Bu bir yaranın iyileşmesine ölü dokunun temizlenmesi yardımcı olabilir. Bir sağlık hizmeti sağlayıcısı, yüksek basınçlı su jetleri veya cerrahi aletler kullanabilir.
Yatak seçimi
Hareketli statik köpük ipliklerinden yapılanlar gibi bazı şilteler, basıncı düşürmeye yardımcı olur. Ek olarak, bazı yataklarda şilteye sürekli hava akışı sağlayan bir pompa bulunur. Bir doktor en iyi türü önermeye yardımcı olabilir. Özel şilteler internetten satın alınabilir.
Gerekli antibiyotiklerin kullanılması
Doktorlar cilt, kemik veya kan enfeksiyonlarını tedavi etmek için bunları reçete edebilir.
Diyet düzenlemesi
Herhangi bir özel diyetin bası yaralarının tedavisine yardımcı olabileceğine dair sınırlı kanıt olsa da, protein takviyesi iyileşmeyi hızlandırabilir ve yara boyutunu azaltabilir. Yeterli temel besin maddesi ve bol su almak genel sağlığın korunmasına yardımcı olabilir.
Cerrahi tedavileri değerlendirme
Bunlar, ölü dokunun çıkarılmasını, yaranın temizlenmesini ve mümkün olduğunca kenarların kapatılmasını içerebilir. Cerrah, onarımı gerçekleştirmek için sağlıklı deriden doku alabilir.
Yatak yarası olan bir kişi de şunlardan yararlanabilir:
• Vakum yardımlı yara kapatma
• Elektriksel uyarım
• Hiperbarik oksijen tedavisi
• Bası yaraları dört aşamada gelişir
• Cilt sıcak bir dokunuş hissi verir. Bölgede kızarıklık, kaşıntı gibi renk değişiklikleri meydana gelebilir.
• Çevresinde rengi solmuş deri bulunan ağrılı bir açık boğaz veya su toplaması gelişir.
• Deri yüzeyinin altındaki doku hasarına bağlı olarak yarada bir krater gibi görünür.
• Olası hasara cilt ve dokuda ciddi hasar eşlik eder. Kaslar, kemikler ve tendonlar görülebilir.
• Enfekte bir boğazın iyileşmesi daha uzun sürer. Enfeksiyon vücudun başka yerlerine yayılabilir ve önemli hasara neden olabilir.
Bası yarası riskini azaltmak için ipuçları şunları içerir:
• Bir kişinin ihtiyacına bağlı olarak her 15 dakikada bir ila 2 saatte bir sık değişen pozisyonlar
• Her gün cilt muayenesi
• Cildi temiz tutmak ve iyi beslenmeyi sürdürmek
• Sigaranın bırakılması ve ikinci el sigara dumanından kaçınılması
• Kan dolaşımını hızlandırmak için yataktayken egzersiz yapılması
• Baskı altında olabilecek herkes, bakıcısına veya sağlık uzmanına mümkün olan en kısa sürede bilgi vermelidir.
Uzun süre tek bir pozisyonda kalan herkes yatak yarası geliştirme riski altındadır. Bu kişiler genellikle yardım etmek için pozisyon değiştirmesi gereken kişilerdir. Basınç yarası geliştirme riski olan bir kişi bazı noktalara dikkat etmesi durumunda riski azaltabilir. Sandalyede oturmak veya yatakta uzanmak için çok zaman harcamamaya dikkat etmeli, protez veya cerrahi cihaz kullanılarak hareketlilik artırılmalıdır. Bunun yanında elastik ayakkabılar veya giysiler giydirilmelidir. Oluşan bu lezyonlar doku ve kan damarları sıkıştırıldığında oluşur, sonra deforme olur. Dolayısıyla zayıf kan dolaşımına yol açarak doku nekrozu ve enfeksiyona neden olabilir. Kısa vadede önemli basınç veya uzun vadede düşük basınç nedeniyle yaralar oluşabilir.
Kaynakça:
https://www.nhs.uk/conditions/pressure-sores/
https://www.medicalnewstoday.com/articles/173972
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/bedsores
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu