Boğaz da herhangi bir yiyeceğin takılması, rahatsız edici ve korkutucu bir durumdur. Bununla birlikte, boğulma belirtilerini tanımak ve acil durumlarda ne yapılacağını bilmek kişinin hayatını kurtarmaya yardımcı olmaktadır. Yiyecek yutma işlemi, istemsiz kas hareketlerini içerir. Çoğu zaman, bu kas hareketleri gıdanın boğaza sıkışmasını veya takılmasını önlemektedir. İlk olarak dil, yemeği boğazın arkasına doğru iter. Burası, yemek borusu ve nefes borusu açıklıklarının yerleştirildiği yerdir. Kişi yutkunurken, epiglot olarak adlandırılan bir kıkırdak kapağı ön boruyu kapatır ve bu geçici olarak nefes almayı durdurur ve yiyeceğin solunum yollarına girmesini önler. Aynı zamanda, üst özofagus sfinkteri adı verilen kas gevşeterek gıdaların yemek borusu içine girmesini sağlamaktadır.
Bununla birlikte, bazen yiyecekler yemek borusunda sıkışıp boğazda veya göğüste rahatsız edici bir his yaşanmasına sebep olmaktadır. Diğer zamanlarda epiglot, yutma sırasında yemeğin solunum yollarına girmesine izin verecek şekilde yeterince kapanmaz ve buda, boğulmaya neden olmaktadır. Her iki tıkanma tipi de ağrı ve rahatsızlığa neden olmaktadır. Bununla birlikte ön borudaki tıkanıklık, acil tıbbi durum gerektirmektedir.
Acil Bir Durum Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?
Yiyecekler nefes borusuna girdiğinde, hava yolları kısmen veya tamamen bloke olmaktadır. Bazen kalıcı veya güçlü öksürük, yiyeceği yerinden oynatmaktadır. Diğer zamanlarda, soluk borusunda veya ses kutusunda oluşan tıkanıklık boğulmaya neden olmaktadır. Boğulma, solunum yollarının akut tıkanmasından kaynaklanan solunum güçlüğü anlamına gelmektedir. Boğulan kişi öksürmek için yeterince hava solumaktadır veya solumaya çalışmaktadır. Kişinin boğulduğunu gösteren belirtiler vardır ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Sessiz öksürme veya tıkanma
• Hırıltı
• Boğazı tutma
• Konuşamama ya da nefes alamama
• Cyanosis denilen ciltte mavi renk yani morarma
Konuşamayan, öksüren veya nefes alamayan kişi Heimlich manevrasına ihtiyaç duyabilmektedir. Aynı zamanda karın iticileri olarak da bilinen bu prosedür, nefes borusundaki tıkanıklığı boşaltmak için karına zorla baskı uygulanmasını içermektedir.
Heimlich Manevrası
Heimlich manevrası yalnızca acil durumlarda gereklidir. Kişi Heimlich manevrasını bilinçli olarak ve sadece boğulan biri üzerinde yapmalıdır. Bu prosedür, hamileliğin son dönemlerinde, 1 yaşın altındaki çocuklarda veya kadınlar için uygun bir yöntem değildir. Ayrıca bunu yapmadan önce, kişiye boğuluyor musun? Diye sorarak onay almalıdır. Sadece kişi başını sallarsa, konuşamıyor, öksürüyor ya da nefes alamıyorsa bu manevra ile devam etmelidir. Heimlich manevrasını gerçekleştirmek için sırayla uygulanması gereken adımlar vardır. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
• Adım 1: Kişinin arkasında durulmalıdır ve her iki koluyla belinin çevresine sarılmalıdır.
• Adım 2: Bir yumruk sıkılarak, kişinin göbeğinin üstünde ve göğüs kafesinin altında olacak şekilde yumruk yerleştirilmelidir.
• Adım 3: Sıkılmış yumruk diğer eliyle sıkılmalıdır.
• Adım 4: Sıkılmış yumruk göğüs kafesinin altında hızlıca geriye ve yukarı doğru itilmelidir. Bu hareket hızlı bir şekilde 6-10 kez tekrarlanmalıdır.
• Adım 5: Obstrüksiyon hava yollarından çıkıncaya veya acil servis gelene kadar karın itme işlemi gerçekleştirmeye devam edilmelidir.
• Adım 6: Kişi boğulmaktan kurtulmuş olsa bile, kişinin mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım alması sağlanmalıdır.
Eğer kişi nefes almayı keserse ve tepkisizleşirse, kardiyopulmoner resüsitasyon (CPR) almalıdır. Boğulma sırasında yalnız olan kişinin Heimlich manevrasını kendi üzerinde yapması gerekebilir. Bunu yapması için bir sandalye varsa, manevrayı yaparken sandalyenin arkasına yaslanmalıdır. Bu, hava yollarındaki tıkanıklıkların atılmasına yardımcı olmaktadır.
Gıda Engellerini Kaldırmak
Kişi boğulmadığı sürece, boğaza sıkışmış yiyecekler her zaman önemli bir tıbbi acil durum değildir. Eğer kişi boğulmazsa, sert öksürmek yemeğin boğazdan atılmasına yardımcı olmaktadır. Bazen tıkanma, yemek borusunda meydana gelmektedir ve buna yiyecek bolusu etkisi (FBI) denmektedir. Her ne kadar rahatsız edici olsa da, tıp uzmanları yemek borusu FBI’sının boğulma kadar önemli tıbbi acil durum olduğunu düşünmemektedir. Yemek borusunda sıkışmış yiyecek bulunan kişiler, bu yiyeceğin atılmasına yardımcı olmak için bazı ipuçlarını deneyebilir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Sıvıların veya yumuşak yiyeceklerin yutulması: Bu, yiyeceğin yağlanmasına veya aşağı doğru itilmesine yardımcı olmaktadır.
• Efervesan tabletler alınması: Bu reçetesiz satılan tabletler karbon dioksit gazının oluşmasına neden olur ve bu da yiyecek tıkanıklıklarının aşağı doğru iterek gevşetilmesine yardımcı olmaktadır.
• Gazlı içecekler içmek: Bunlar efervesan tabletlere benzer şekilde çalışmaktadır.
• Simetikon alınması: Bu ilaç gaz kabarcıklarının daha yoğun bir şekilde bir araya getirilmesine yardımcı olmaktadır. Bu, yemek borusunda yiyecek tıkanıklığının giderilmesine yardımcı olabilecek baskılara neden olmaktadır.
Boğulma Nedenleri ve Risk Faktörleri
2015 yılında 5.000’den fazla kişi boğulmaktan yaşamını yitirmiştir. Boğulma her yaştan kişiyi etkilemektedir, ancak, 0-3 yaş arası çocuklarda ve 60 yaşın üzerindeki yetişkinlerde daha yaygın bir durumdur. Boğulma, kazara ölümün dördüncü önde gelen nedenlerinden biridir.
Çocuklarda Boğulma
Boğulma bebek ölümlerinin önde gelen nedenlerindendir ve okul öncesi çocuklar arasında dördüncü önde gelen ölüm nedenidir. Genellikle çocuklar yiyecek, para, balon ve küçük oyuncakları yutarak boğulma yaşamaktadır.
Yaşlı Yetişkinlerde Boğulma
Yaşlı kişiler daha az tükürük üretirler, bu da yiyecekleri yutulduğunda ağızlarının arkasına taşımasını zorlaştırmaktadır. Yaşlılıkta daha sık görülen bazı durumlar da boğulma riskini artırmaktadır. Örnek olarak bunama ve Parkinson hastalığını içermektedir.
Disfaji ve Boğulma
Bazı kişiler yutma güçlüğü yaşamaktadır ve Disfaji, kişinin boğulma riskini artırmaktadır. Yutma ile ilgili sinirleri etkileyen belirli kas bozuklukları ve sinir sistemi bozuklukları, disfajiye neden olmaktadır. Disfajiye neden olabilecek bazı durumlara örnekler vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• İnme
• Kafa yaralanması
• Beyin felci
• Parkinson hastalığı
• Bunama
• Amyotrofik Lateral skleroz
Ayrıca Özofagusa zarar geldikten sonra disfaji de gelişebilmektedir.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Kişi belirtilerden birini veya birkaçını sık sık yaşıyorsa, derhal doktorundan randevu almalıdır. Bu yaşadığı belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Yutma zorluğu
• Soluk borusuna sıkışmış yiyecekler
• Yemek borusunda besin tıkanıklığı
Yutma bozukluklarını tedavi eden doktorlar, yutma işleminin farklı aşamalarını incelemek için tanı testleri kullanmaktadır ve bu tanı testleri aşağıdaki gibidir:
• Duyusal testlerle yutkunmanın esnek endoskopik değerlendirmesi: Bu teknik, ağız ve boğaz içindeki yutma mekanizmalarını görüntülemek için bir endoskop kullanılmaktadır. Doktorlar, mekanizmaların yiyecek, sıvı ve hava ponponları gibi farklı uyaranlara nasıl tepki verdiğini incelerler.
• Video floroskopik yutma çalışması: Bu, kişinin yutmakta olduğu gibi gerçek zamanlı X-ışınlarını kullanır. Bu, doktorların yutma sürecinin farklı aşamalarındaki sorunları belirlemelerine yardımcı olmaktadır.
Bu tanı testlerinin sonuçlarına dayanarak, doktor yutma sırasında güvenliği artırmak için bazı stratejiler önerebilir. Bu stratejilerden bazılarına örnekler aşağıdaki gibidir:
• Gıdanın büyüklüğünde ve dokusunda değişiklik yapılması
• Yemek yerken baş ve boyun pozisyonunda değişiklik yapma
• Çene sokması gibi yutma sırasında davranışsal manevralar yapmaya çalışma
• Tıbbi veya cerrahi müdahaleleri deneme
Önleme İpuçları
Yemek borusu ve ön boruda yemek tıkanıklığının gelişmesini önlemeye yardımcı olabilecek bazı ipuçları vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Daha az ağız dolusu yiyecek yeme
• Yutmadan önce yiyecekleri yavaşça ve iyice çiğneme
• Yemeklerden önce veya yemek sırasında çok fazla alkol almama
Yiyeceklerle boğulan yetişkinlerin aksine, çocuklar oyuncaklarla veya küçük nesnelerle boğulma riski yaşamaktadır. Çocuklar da boğulmanın önlenmesine yardımcı olabilecek bazı ipuçları vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Küçük nesneleri çocukların erişemeyeceği bir yerde tutmak
• Küçük çocukları yemek yerken veya oynarken denetlemek
• Çocukların yemek için dik oturduğundan emin olmak
• Yiyecekleri çocuklara vermeden önce küçük parçalara ayırmak
• Çocukları yiyecekleri yavaşça ve tamamen çiğnemeye teşvik etmek
Ayrıca, kişiler 3-4 yaş altındaki çocuklara bazı yiyecekleri vermekten kaçınmalıdır. Bu yiyeceklerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Fındık, kuru meyveler ve sert şekerler gibi küçük sert yiyecekler
• Üzüm, sosisli sandviç ve büyük et parçaları gibi kaygan yiyecekler
• Şekerleme, yapışkan şekerler ve şekerleme gibi yapışkan gıdalar
• Bir kaşık veya parmaktan büyük somun tereyağı
Yemek tıkanıklığı bazen yemek borusu veya soluk borusu içinde gelişmektedir. Yemek borusundaki gıda tıkanıklıkları genellikle önemli tıbbi acil durum değildir. Bununla birlikte, ön borudaki gıda tıkanıklıkları boğulmaya neden olmaktadır. Boğulan kişiler için acil tedavi gerekmektedir. Aynı zamanda karın iticileri olarak da bilinen Heimlich manevrası, kişilerin kişinin nefes borusundaki tıkanıklıkları gidermek için kullanabilecekleri ilk yardım yöntemidir. Bununla birlikte, 1 yaşın altındaki çocuklar ve hamile kadınlar için uygun değildir. Sık sık yutmakta güçlük çeken kişiler doktorla görüşmelidir. Çünkü doktor yutma zorluklarının nedenini teşhis etmektedir, ayrıca, yutma sırasında güvenliği artırmak için ipuçları ve teknikler önermektedir.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov
emergencycareforyou.org
nsc.org
eatright.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu