Piaget’in teorisi çocukların bilişsel gelişimin dört farklı aşamasından geçtiklerini ileri sürmektedir. Bu aşamalar, akıl gelişiminin, akıl yürütmenin, dilin, ahlakın ve hafızanın dahil olduğu sayısız yönünü kapsamaktadır. Piaget, çocukların bu bilişsel gelişimde aktif bir rol oynadığına ve dünyayla etkileşime girdikçe bilgi geliştirdiğine inanmaktaydı. Duyu-motor aşaması, Piaget’in bilişsel gelişim teorisinin en erken aşamasıdır. Bu dönemi muazzam bir büyüme ve değişim zamanı olarak nitelendirmiştir.
Gelişimin bu ilk aşaması sırasında, çocuklar çevre hakkında daha fazla bilgi edinmek için doğdukları beceri ve yetenekleri kullanırlar (bakmak, emmek, kavramak ve dinlemek gibi). Başka bir deyişle, dünyayı deneyimlemekte, duyuları ve motor hareketleriyle bilgi kazanmaktadırlar. Deneme yanılma yoluyla, çocuklar çevrelerindeki dünya hakkında daha fazla şey keşfetmektedirler.
Piaget bu aşamayı sensorimotor aşaması olarak seçmiştir, çünkü bebeklerin etraflarındaki dünya hakkında temel bir anlayış kazandığı duyular ve motor yetenekler aracılığıyladır. Bir bebeğin doğma yetenekleri olan, görme, duyma, koku alma, tatma ve dokunma, sonrasında da geliştikçe dokunma, kavrama ve tatma dahil olan fiziksel yeteneklerle birleştiğinde, bebeklerin etkileşime girmesine ve kendilerinin ve etrafındaki farkındalığın oluşturulmasına fırsat tanır. Çocuklar çevreleriyle etkileşime girdikçe, nispeten kısa bir sürede şaşırtıcı miktarda bilişsel büyümeden geçerler, sensörimotor aşama doğumdan yaklaşık 2 yaşına kadar sürmektedir.
Sensorimotorun Alt Aşamaları
Herhangi bir ebeveyn veya bakıcının kanıtlayabileceği gibi, bir çocuğun hayatının ilk iki yılında çok fazla öğrenme ve gelişme olur. Sensör motor aşaması, yeni bir becerinin geliştirilmesi ile karakterize edilen altı ayrı alt aşamaya ayrılabilir:
Refleksler (0-1 Ay)
Bu dönem sırasında çocuk çevreyi tamamen emme ve bakma gibi doğuştan gelen reflekslerle anlamaktadır.
Birincil Dairesel Reaksiyonlar (1-4 Ay)
Bu alt bölüm, duyum ve yeni şemaların koordinasyonunu içerir. Örneğin, bir çocuk kazara başparmağını emebilir ve daha sonra kasıtlı olarak eylemi tekrarlayabilir. Bu eylemler tekrarlanır, çünkü bebek onları zevkli bulur.
İkincil Dairesel Reaksiyonlar (4-8 Ay)
Bu alt sahnede, çocuk dünyaya daha fazla odaklanır ve çevreye bir yanıtı tetiklemek için kasıtlı olarak bir eylemi tekrarlamaya başlar. Örneğin, bir çocuk ağzına koymak için kasıtlı olarak bir oyuncak alacaktır.
Reaksiyonların Koordinasyonu (8-12 Ay)
Bu alt sahnede, çocuk açıkça kasıtlı eylemler göstermeye başlar. Çocuk ayrıca istenen bir etkiyi elde etmek için şemaları birleştirebilir. Çocuklar çevrelerindeki çevreyi keşfetmeye başlarlar ve genellikle başkalarının gözlenen davranışlarını taklit ederler. Nesnelerin anlaşılması da bu süre zarfında başlar ve çocuklar belirli nesneleri belirli niteliklere sahip olarak tanımaya başlarlar. Örneğin, bir çocuk sarsıldığında bir çıngırak ses çıkaracağını fark edebilir.
Üçüncül Dairesel Reaksiyonlar (12-18 Ay)
Çocuklar beşinci aşamada deneme yanılma deneylerine başlarlar. Örneğin, bir çocuk bakıcıdan dikkat çekmenin bir yolu olarak farklı sesler veya eylemler deneyebilir.
Erken Temsili Düşünce (18-24 Ay)
Çocuklar, son sensorimotor alt istasyonunda dünyadaki olayları veya nesneleri temsil etmek için semboller geliştirmeye başlarlar. Bu süre zarfında, çocuklar dünyayı yalnızca eylemlerle değil zihinsel operasyonlarla anlamaya doğru ilerlemeye başlarlar.
Nesne Kalıcılığı
Piaget’e göre, nesne kalıcılığının geliştirilmesi, sensorimotor gelişim aşamasındaki en önemli başarılardan biridir. Nesne kalıcılığı, çocuğun görülememesine veya duyulmamasına rağmen nesnelerin varlığını sürdürdüğünü anlamasıdır. Mesela bir ceeh oyunu düşünüldüğünde çok küçük bir bebek, diğer kişinin veya nesnenin gerçekten kaybolduğuna ve nesne yeniden ortaya çıktığında şok veya ürkütücü davranacağına inanacaktır. Nesne kalıcılığını anlayan daha büyük bebekler, kişinin veya nesnenin görünmediğinde bile varlığını sürdürdüğünü fark edecektir. Bu, bu aşamada bir bebeğin dünya hakkındaki bilgisinin duyusal algıları ve motor aktiviteleri ile nasıl sınırlı olduğuna ve davranışların duyusal uyaranların neden olduğu basit motor tepkileriyle nasıl sınırlı olduğuna klasik bir örnektir.
Ebeveynlerin Bebeklerinin Sensorimotor Becerilerini Geliştirmek İçin İpuçları
Bu aşamada, ebeveynlerin bebekleri ile etkileşimde bulunarak zaman geçirmeleri çok önemlidir. Bebeği tutmak, beslemek ve banyo yapmak, bağlanma ve gelişmeyi teşvik eden temel aktivitelerdir, ancak çocuğun bilişsel gelişimini en üst düzeye çıkarmak için başka adımlar da atılması gerekir.
Bebekle Sık Sık Konuşulmalı
Bire bebekle cevap veremediği dönemde bile onunla konuşulması, dil becerilerini geliştirilmesi kelime dağarcığını artırmasına yardımcı olur. Onunla günlük şeyler hakkında konuşabilir, onlara kitap okuyabilir, onlara şarkı söyleyebilir, oyun sırasında ve günlük aktiviteler sırasında neler olduğunu anlatılabilir.
Çevresel uyarım Sağlamak
Duyu-motor aşaması sırasında bebekler, çevrelerini keşfetmek için duyularını kullanarak öğrenirler. Beş duyuyu içeren bir dizi etkinlik sağlamak, duyusal yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olur. Çocuğa şunları teklif edilmelidir:
• Farklı doku ve kumaşlara sahip oyuncaklar (kağıt, balonlu naylon, kumaş)
• Ses çıkaran oyuncaklar veya aktiviteler (çanlar, tencere tava, ıslık)
• Kapaklı veya açılır pencereli yumuşak veya tahta kitaplar
• farklı şekil, renk ve boyutlarda oyuncaklar
• Hareketi teşvik eden faaliyetler (esneme, uzanma, emekleme, kavrama)
Gözetim Altında Oynamasına Fırsat Verme
Bazı aktiviteler çocuğun kendi başına keşfetmesine izin vermek için tamamen güvenlidir. Onun yanında kalınması ve güvenliği için izlenmesi gerekir. ancak oyunun her saniyesini izlemenize gerek olmayabilir. Örneğin, çamaşır dürerken onun çamaşırlarla oynamasına veya tencere ve tavaları koyduğun mutfak dolabını açıp tahta bir kaşıklarla oynamasına izin verilebilir. Farklı faaliyetler daha fazla gözetime ihtiyaç duyabilir. Örneğin, oyun hamuru ile oynarken ağzına atması veya farklı nesneleri yutmaya çalışması riskli olabilir. Özellikle bebeklerin ağızlarına nesneler koyma olasılıkları çok yüksektir, bu nedenle oyuncaklarının temiz, yalama veya ağza alma için güvenli olduğundan emin olmak gerekir.
Ve eğer çocuğun ağzına güvenli olmayan bir şey koymaya devam ederse, nazikçe elinden alınmalıdır. Bu, duyguları denemeye devam etme cesaretini kırmadan, yalnızca bazı oyuncakların ağızlarına koymanın güvenli olduğunu öğrenmelerine yardımcı olabilir.
Piaget’in bilişsel gelişim teorisinde, sensorimotor aşama, bir çocuğun hayatının ilk 2 yılını işaret etmektedir. Bu aşamada çocuk şunları öğrenecektir:
• Zevk aldıkları davranışları tekrarlamak
• Çevrelerini keşfetmek ve bilinçli olarak nesnelerle etkileşim kurmak
• Belirli bir hedefe ulaşmak için eylemleri koordine etmek
• Aynı aktiviteyi tekrar ettiklerinde ne olacağını anlamaları (neden ve sonuç)
• Görülemiyorlarsa nesnelerin hala var olduğunu bilmeleri (nesne kalıcılığı)
• Problem çözmek, taklit etmek, tekrarlamak ve taklit etmek
Her şeyden önce, çocuğun bu aşamayı deneyimler yoluyla dünyasını anlamayı öğrenerek geçirecektir. Çocuklar temsili veya sembolik düşünme yeteneğine sahip olduklarında bu genellikle 2 yaş civarında gerçekleşir. Piaget’in bir sonraki aşaması olan ameliyat öncesi aşamaya geçerler. Sensör motor aşaması gelişimde önemli bir temel teşkil eder ve çocuklara gelişimin bir sonraki aşamasına ilerlediklerinde ihtiyaç duydukları yetenekleri verir. Çocuklar iki yaşından başlayarak bir sonraki aşamaya girdiklerinde, dil, hayal gücü ve hafıza becerilerini geliştirmelerine izin veren sembolik düşünce geliştirmeye başlarlar.
Kaynakça:
https://www.healthline.com/health/baby/sensorimotor-stage
https://www.pgpedia.com/s/sensorimotor-stage
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu