Hepatit, karaciğerin iltihaplanmasıdır. Sıklıkla virüslerle meydana gelir. En sık, Hepatit B virüsü etkendir. Ayrıca Hepatit A-C-D-E virüsü, Sitomegalovirüs, Epstein Barr virüsü, AIDS virüsü gibi virüslerle de oluşabilir. Virüs dışı hastalıklarda hepatite sebep olmaktadır. Parasetamol, asetaminofen, siklofosfamid, tetrasiklin, asetilsalisilik asit, metotroksat, amoksisilin klavunat gibi pek çok ilaç karaciğere hasar vererek hepatite neden olur. Alkol, uyuşturucu, kimyasal maddelerde hepatit nedenidir. Bağışıklık sitemi hastalıkları ve çeşitli iltihaplarda hepatit gelişebilir.
Hepatit A ve E virüsü dışkı ile kirlenmiş sular ve gıdalarla bulaşır. Hepatit B-C-D virüsleri kan yolu ve cinsel ilişki ile bulaşabilir. Hepatit B virüsü çok kolay bulaşmaktadır. Kan ürünlerinin kullanılması, hemodiyaliz, tıbbi aletlerin kullanımı, kan ile kirlenmiş havlu, diş fırçası, banyo malzemelerinin ortak kullanımı ile de bulaşma kolayca olmaktadır. Hepatit B olan annelerden bebeklerine bulaşma riski vardır. Kalabalık ailelerde, hijyenin yetersiz olduğu ortamlarda da bulaşabilir. Uyuşturucu bağımlılarında da sıklıkla görülür.
Ani gelişen hepatitler iyileşebileceği gibi müzminleşebilir. Karaciğer hücreleri tahribatı ile karaciğer yetmezliği ve siroz gelişebilir.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Hepatitin başlangıç döneminde yorgunluk, halsizlik, bulantı, kusura, iştahsızlık, adale ağrıları, eklem ağrıları, baş ağrısı, ışığa hassasiyet, hafif ateş gelişir.
İlerleyen zamanda karın ağrısı, kaşıntı, göz ve ciltte sararma, idrar renginde koyulaşma, dışkı renginde açılma olur. Karaciğer büyür. Dalak ve bezeler de büyüyebilir. Sirozda memelerde büyüme (jinekomasti), avuç içinde kızarma, karında şişlik (asit), bacaklarda şişlik, gövdenin üst yarısında örümcek şeklinde kırmızı deri döküntüleri (spider anjioma) görülür.
Yapılan tahlillerde karaciğer enzimleri (ALT, AST), bilirubin yüksek bulunabilir. Seroloji testiyle hepatit virüslerine karşı oluşan antikorlar tespit edilerek tanı konur. Üst karın ultrasonu ile karaciğer değerlendirilir.
TIBBİ TEDAVİ
Hepatit A ve E için virüse yönelik ilaç tedavisi yoktur. Hepatit B ve C için interferon kullanılır. İnterferonun en sık görülen yan etkisi grip benzeri tabloya sebep olmasıdır. Ayrıca depresyon, bulantı, kusura, kan hücrelerinin azalması ile iltihaplara eğilim gibi yan etkileri mevcuttur. Ribavirin hepatit C için, lamivudin müzmin Hepatit B için kullanılan antiviral ilaçlardır.
Siroz ve karaciğer yetmezliğinde uygun verici varsa ve nakit kriterlerine uyuyorsa karaciğer nakli yapılır.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Hepatit hastaları kalp hastaları gibi düşük yağ ve düşük kolesterol içeren beyinleri tüketmelidir. Taze sebze meyve, yarım yağlı veya yağsız süt, tam tahıl, yağsa et ürünleri tercih edilir.
Günde 10 su bardağı su tüketilmeli, öğünler arasında da su tüketimine dikkat edilmelidir.
Alkol karaciğerdeki harabiyeti ve kanser riskini daha da artırdığı için kesinlikle tüketilmemelidir. Alkol alan kişiler asetaminofen ilacını beraberinde kullanmamalıdır, karaciğer hasarı daha da ağırlaşır.
Şişmanlık, karaciğer yağlanması, karaciğer fonksiyonlarının bozulması ve karaciğer sirozu gelişme riskini artırdığı için hepatit hastaları kilolarına dikkat etmeli, uygun beslenme ve egzersiz programı ile fazla kiloları vermelidir. Böylece karaciğerin işlevleri daha iyi korunur.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Egzersiz, organların sağlıklı çalışmasını sağlamanın en basit yoludur. Haftada 5 gün yarımşar saatlik hafif aerobik egzersiz yapılması yararlıdır, Kas kitlesinin kaybı hastaların hareketlerini azaltırken hepatit hastalarının yaşam kalitesini ve hepatit etkeni ile savaşı kolaylaştırır.
Stres kısa süreli olursa olumsuz etkilemez ama uzun süreli stres hastalığın alevlenmesine ve kötüleşmesine neden olur. Egzersiz ile kişilerde hastalık nedeni ile oluşan gerginlik ve endişe azalır, vücudun hastalık ile mücadelesi daha iyi olur.
Virüslere bağlı hepatiti olanlar bebeklerine veya bir başkasına ağız salgılarına temas etmiş gıdayı vermemelidir.
Tırnak makası, enjektör, havlu, çatal-kaşık, bardak veya diş fırçası gibi vücut salgıları ile temas eden materyaller başkalarıyla paylaşılmamalıdır.
Kan, kan ürünleri veya vücut salgılarıyla temas eden kişilerin mutlaka iyice sabun ve suyla yıkamaları gereklidir. Bütün kesikler ve açık yaralar batikon ile silinip bandajlanmalıdır. Kan damlaları etrafa saçıldıysa bu bölgeler 10 birim suya bir birim çamaşır suyu katılarak yapılan karışımla silinmelidir.
Hepatit B ve C olanlar eşlerini bilgilendirmeli ve mutlaka prezervatif ile korunmalıdır. Ayrıca eşlerin hepatit tahlillerini yaptırmaları ve aşılanmalarının gerekli olup olmadığını öğrenmek için aile doktorlarıyla görüşmeleri gereklidir. Hepatit B enfeksiyonu olan bir kişinin kan veya vücut salgılarıyla teması olan hepatit B aşısı olmayan kişilere enfeksiyondan korunmak için temastan sonra 2-14 gün içinde hepatit B immünglobuni uygulanmalıdır. Hepatiti olan kişilerin kendi kan, sperm, adet kanı, yara bandı gibi bulaştırıcı özellikte maddelerini plastik poşetler içinde çöpe atması gereklidir.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
S-Adenozilmethiyonin (SAMe): Doğal olarak vücutta bulunan ve detoks dahil pek çok vücut işlevinde yer alan bir maddedir. Karaciğer fonksiyonunun desteklenmesi amacıyla kronik hepatit tedavisinde, özellikle safra yolu tıkanıklıklarında (kolestaz) durumunda günde 800-1.600 mg takviyesi önerilir.
Kateşin: Akut ve kronik viral hepatit durumunda günde 3 kez 500-700 mg dozda hekim tavsiyesi ile alınması önerilen flavonoit yapısında bir antioksidandır.
Timus ekstresi: Timus bezinden elde edilen proteindir. Karaciğeri destekleyerek kronik hepatit B tedavisinde yararlı olur. Günde 3 kez 200-300 mg hekim öneri ve kontrolünde alınması önerilir.
C ve E vitamini: Hepatit vakalarında serum ve karaciğer dokusunda E vitamini seviyelerinin azaldığı görülmüştür. Antiviral tedavide C ve E vitamini desteğinden yararlanılır. Akut vakalarda günde 10-50 gram gibi yüksek dozda, kronik vakalarda ise günde 3 kez 1.000 mg C vitamini ile 1.200 IU E vitamini desteği doktor önerisine göre kullanılabilir.
Selenyum: Glutatyon peroksidaz enzim aktivitesi için gerekli olan mineraldir. İmmün sistem bozuklukları, kanser ve karaciğer bozuklukları selenyum eksikliği ile ilişkilendirilmektedir. Mümin (kronik) karaciğer hastalığı olanlarda selenyum düzeyleri sağlıklı bireylere göre oldukça düşük bulunmuştur. Hepatit C vakalarında 200 mikrogram selenyum takviyesi ile olumlu sonuçlar alınmıştır.
Karaciğer ekstresi: Kronik hepatit hastalarına 3 ay boyunca günde 70 mg antienflamatuvar etki gösteren karaciğer ekstresi verilmiş ve karaciğer aminotransferaz en un seviyelerinin normal seviyelere indiği bildirilmiştir.
Sığır timus ekstresi: Timus bezinin aktivitesini artırır. Akut ve kronik hepatit vakalarında etkilidir. Virüslerin ortadan kaldırılmasına enzim seviyelerinin düşürülmesine destek olur.
ÖNERİLEN BİTKİSEL İÇERİKLİ TAKVİYELER
Kordiseps mantarı (Çin tırtır mantarı): Siroz ve kronik hepatit B vakalarında immün sistemi desteklemek ve fibrozisi azaltmaya yardımcı olmak için önerilir. Günde 2 kez 3-4.5 gram
mantarın, kapsül formunda ya da kaplar su içinde 10-15 dakika demlenerek hazırlanmış çayı halinde tüketilmesi önerilir.
Meryem ana dikeni (milk thistle) meyvesi ekstresi: Silimarin içeren ve karaciğer hücrelerinin yenilenmesini destekleyen en önemli doğal kaynaktır. Karaciğerde toksinleri nötralize eder, antioksidan enzimlerin üretimini stimüle eder. Akut ve kronik viral hepatit tedavisinde serum bilirubin düzeylerini ve karaciğer enzim seviyelerini düzeltmede etkili bulunmuştur. Standart ekstresinden günlük 600-1.000 mg kullanılması önerilir.
Meyan kökü: Glisirhizin içermektedir. Serum alanin transferaz ve aspartat transaminaz değerlerini düşürmektedir. Meyan kökünün, deneysel çalışmalarda, akın ve kronik hepatit vakalarında antihepatotoksik, immünomodülatör, antiviral ve koleretik etkiler göstermiştir. Günde 3 kez 1-2 gram kuru toz, 2-4 ml sıvı ekstresi veya %5 glisirizin içeren kuru ekstresinden 250-500 mg alınması önerilir. Uyarı: Meyan kökünün uzun süre kullanılması önerilmez, kullanım süresince, beslenme programında potasyum bakımından zengin yiyeceklerin artırılması gerekebilir. Aldosteron benzeri etkisi nedeniyle hipertansiyon hastalarına, böbrek yetmezliği olanlara ve kalp glikoziti kullananlara meyan kökü ve ekstresini içeren preparatların verilmesi sakıncalıdır.
TIBBİ ÇAYLAR
Meryem ana dikeni meyvesi çayı: Günlük drog miktarı 12-15 gramdır. 2 tatlı kaşığı drog (5 gram), 1 çay fincanı kaynamış su içinde 10 dakika demlenir. Karaciğer sirozu, kronik karaciğer iltihabı veya viral hepatit ve safra rahatsızlıklarında etkilidir. Meyve içindeki silimarin bileşikleri ancak belli miktara suda çözünür. Meryem ana dikeni meyvesinin standart ekstresini içeren preparatların kullanılması önerilir.
Biberiye çayı: 1.5-2 gram biberiye, 1 çay fincanı kaynamış su içinde 15 dakika demlenir. Biberiye çayı mide, bağırsak ve safra rahatsızlıklarında etkilidir.
Karahindiba çayı: Günde 4- 10 gram drog kullanılır. 1 tatlı kaşığı kök ve toprak üstü kısımları 1 çay fincanı su içine ilave edilir, kaynayana kadar ısıtılır. 5-10 dakika demlenmeye bırakılıp süzülür. Kolagog etkilidir, safra rahatsızlıkları, iştahsızlık ve mide salgısı sekresyonunu düzenlemede etkilidir.
Ölmez çiçek çayı: 1 çay kaşığı drog, 1 fincan kaynar su içine ilave edilir. Ağzı kapalı olarak 10 dakika demlenir. Günde birkaç fincan idrar söktürücü ve safra üretimini (kolagog) ve akışkanlığını artırmak (koleretik) amacıyla içilir.
Meyan kökü çayı: 1.5 çay kaşığı drog, 1 fincan kaynar su içinde kısa bir süre kaynatılır veya 1 fincan su içine drog ilave edilir, kısık ateşte 10-15 dakika kaynatılıp süzülür.
Hindiba çayı: Günlük drog miktarı 3-5 gramdır. 1 tatlı kaşığı drog, 1 çay fincanı kaynar su içinde 5 dakika demlenip süzülür. Günde 2 fincan çay, safra üretimini artırmak amacıyla içilir. Ayrıca dispeptik şikayetler, karaciğer büyümesi ve sarılığa karşı etkilidir.
Nane çayı: 1.5 çay kaşığı drog, bir fincan kaynar su içinde ağzı kapalı olarak 5 dakika demlenip süzülür. Safra üretimini artırmak ve spazmları gidermek amacıyla günde birkaç kez 1 çay fincanı içilir. Uyarı: Safra iltihabı veya safra kanalında tıkanıklık tanısı olan hastalarda, hekim tavsiyesi ve kontrolü dışında bitkisel desteklerin kullanımından kaçınılmalıdır.
Yazar: Enes Eker