İkili Tanı tedavisi, bağımlılığın giderilmesi alanında nispeten yeni bir yaklaşımdır. 1990’lara kadar, bir akıl sağlığı bozukluğunun semptomlarını( anksiyete atakları, depresif dönemler, sanrısal davranış veya ruh hali değişimleri) yaşayan kişiler, uyuşturucu veya alkol bağımlılığı için yardım arayanlardan ayrı olarak tedavi edilmişlerdir. Bu koşullar örtüştüğünde, danışanlar temiz ve ayık olana kadar genellikle akıl hastalığı tedavisi görmezlerdi. Ne yazık ki, madde bağımlılığı genellikle altta yatan bir psikiyatrik bozukluktan kaynaklandığında, bu ikili bağımlılık teşhisi ve zihinsel bozukluğu olan birçok kişinin ihtiyaç duydukları yardımı asla alamadığı anlamına gelmektedir. Bu yazıda ikili tanı terimi ve tedavisi hakkında bilinmesi gerekenler üzerine bilgiler bulunmaktadır.
İkili Tanı Tedavisinin Farkı Nedir?
21. yılında ikili tanı kurtarma karışımları, ruh sağlığı bakımı ve madde bağımlılığı tedavisinde en başarılı yönleridir. Psikiyatrik sağlık ve bağımlılık arasına sert bir çizgi çekmek yerine, bu alanlar bir sürekliliğin parçası olarak ele alınır. Bağımlılık tedavisinde çalışan klinisyenler artık birlikte ortaya çıkan akıl sağlığı bozukluklarının tedavisinde eğitim ve kimlik bilgileri alabilirler. Özel rehabilitasyon tesisleri, Çift Tanılı müşteriler için kişiselleştirilmiş kurtarma hizmetleri sunar. Bununla birlikte, doğru rehabilitasyon programını bulmak, özellikle de madde bağımlılığı ile birlikte depresyon veya anksiyete ile mücadele ediyorsanız, hala zordur.
Kişi bir akıl sağlığı bozukluğu (depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete bozuklukları, şizofreni, kişilik bozukluğu vb.) Ve bir bağımlılık bozukluğu (alkolizm, uyuşturucu bağımlılığı, kumar bağımlılığı, seks bağımlılığı veya başka bir davranışsal bağımlılık) için tanı kriterlerini karşılıyorsa tedaviye başlanıldığında ikili tanı hastası olarak sınıflandırılabilir. İkili Tanı için etkili tedavi, iyileşme sürecinden geçerken hem bağımlılığı hem de akıl hastalığını göz önünde bulundurmayı içermektedir. Kişinin tam iyileşme şansını artırmak için şu koşulların bulunması gerekir:
• Yüksek eğitimli bir tedavi ekibinin üyeleri tarafından ruh sağlığı ve madde kullanım bozukluklarının paralel tedavisi
• Eşlik eden rahatsızlıkların tedavisinde antidepresanlar veya anti-anksiyete ilaçları gibi psikoterapötik ilaçların öneminin kabul edilmesi
• Danışanı olumsuz, agresif ifadelerle yüzleştirmek yerine benlik saygısını pekiştiren ve özgüven oluşturan destekleyici bir terapi yaklaşımı
• Eşleri, çocukları ve diğer hane halkı üyelerini bireysel danışmanlık, grup toplantıları veya eğitim için terapiye getiren kapsayıcı bir tedavi stratejisi
Ardışık tedavi, klinisyenlerin ruh sağlığı tedavisi ile bağımlılık rehabilitasyonu arasında bir ayrım olması gerektiğine inandıkları 1990’lardan önce bir normdu. Ve sıralı yaklaşımda, Çift Tanılı hastalar, diğerinde stabil kabul edilene kadar bir tedavi alanından dışlanmışlardır. Örneğin, aktif alkolizmi olan depresif bir kişi, detoks ve rehabilitasyondan geçene kadar depresyon tedavisi alamayabilirdi. Araştırmalar, daha yüksek nüks oranına yol açtığını gösterdiği için sıralı tedaviye göre daha az popüler hale gelmiş olabilir.
İkili Tanı Konması
Kişiye güncel sürümü ile tanımlanan bir çift Tteşhisi koymak için, ruh sağlığı bozukluğu kriterlerinden birine girmesi gerekir. Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan DSM, hastaları çeşitli klinik ortamlarda teşhis ve tedavi eden ruh sağlığı uzmanları için bir kılavuzdur. Yetkili bir psikiyatrist, doktor, psikolog, danışman veya terapist, kişinin bir akıl sağlığı bozukluğu varsa ve uyuşturucu, alkol veya seks veya kumar gibi bir davranışa bağımlılığı varsa İkili Tanı koyabilir. Uzun süre tanı konulmamış bir akıl hastalığı ile yaşıyorsa, hastanın ikili tanı alması büyük bir fayda sağlayabilir.
Şiddetli ruh hali dalgalanmalarına, umutsuzluk ve üzüntü dönemlerine, intihar düşüncelere, halüsinasyonlara veya travmatik olaylara yıllarca geri dönüşlere katlanıyorsa, yaşadığı bu durumuna bir isim koymak umut verici olabilir. Sonuçta, durumuna tanı konmuşsa, tedavi de edilebilir. Kişi eğer bağımlılıkla da mücadele ediyorsa, akıl hastalığından kurtulmak daha zordur; ancak uygun şekilde eğitilmiş, şefkatli bir tedavi ekibi ile bunu rehabilitasyon yoluyla yapabilir ve iyileşebilir.
İkili Tanıda Belirti ve Bulgular
Resmi olarak ikili Tanı koymak için, bir akıl sağlığı uzmanı veya bağımlılık uzmanı tarafından değerlendirilmek gerekir. Uzmanlar tarafından belirti ve semptomları, şu şekilde sıralanır:
• Yeni aktiviteler veya yeni bir kalabalığın lehine arkadaşlarını veya aileyi terk etmek
• Okula veya işe ayak uydurmak için mücadele etmek
• Bağımlılık yaratan bir davranışı sürdürmek için yalan söylemek veya çalmak
• Gece geç saatlere kadar ayakta kalmak ve gündüz uyumak
• Uyuşturucu kullanmayı, içki içmeyi, kumar oynamayı veya güvenli olmayan seks yapmayı bırakmaya çalışmak, ancak tekrar tekrar başlamak
• Zorlayıcı bir davranışla ilgili suçluluk veya pişmanlık duygularını ifade etmek
• Aynı yüksekliği elde etmek için daha yüksek dozda uyuşturucu, daha fazla alkollü içecek veya daha aşırı yüksek riskli davranış arayışı
• Zararlı bir maddeyi bırakmaya çalıştıktan veya dozu azalttıktan sonra yoksunluk semptomları yaşamak
İkili tanı olup olmadığını kesin olarak bilmenin tek yolu, psikiyatrik bakımda geçmişi olan bir bağımlılık tedavisi uzmanına danışmaktır. İkili Tanı rehabilitasyon tesislerinde, alım danışmanları ve değerlendirme uzmanları, kişiselleştirilmiş bir tedavi planı geliştirilmesine yardımcı olmadan önce kişinin psikiyatrik geçmişini gözden geçirecek ve madde kullanım alışkanlıklarını değerlendirecektir. Tedavi sürecine başlamak için ihtiyaç duyduğu desteği almanın en zor kısmı bu tanının konduktan sonra tedavi almaya karar verilmesi süreci olmaktadır.
İkili Tanıda Tedavi Seçenekleri
İkili Tanı ile herkes için işe yarayan tek bir tedavi seçeneği yoktur. Ruh sağlığı bozukluklarının kapsamı geniştir ve psikiyatrik durum ile madde bağımlılığı arasındaki ilişki karmaşıktır. Bağımlılık ve akıl hastalığı için tedavi arayan kişilere şu teşhis konulabilir:
• Majör depresyon veya bipolar bozukluk gibi bir duygudurum bozukluğu
• Yaygın anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu veya obsesif kompulsif bozukluk gibi bir anksiyete bozukluğu
• Borderline kişilik bozukluğu veya antisosyal bozukluk gibi bir kişilik bozukluğu
• Bulimia, tıkınırcasına yeme bozukluğu veya anoreksi gibi bir yeme bozukluğu
Yapılacak tedavinin etkili olabilmesi için, iyileşme planının kişinin özel bozukluğunun yanı sıra kişisel bağımlılık davranış geçmişinizi de ele alınması gerekir. İhtiyaç duyulan bakım düzeyi, madde kullanımının kapsamına ve psikiyatrik durumun ciddiyetine göre değişilik gösterebilir. Son zamanlarda yoğun bir şekilde uyuşturucu veya alkol kullanan veya psikotik dönemler veya intihar düşünceleri gibi ciddi akıl hastalığı belirtileri olan kişiler, 24 saat izleme ve bakım sağlayan bir yatılı tedavi programından yararlanmaktadırlar. Fiziksel ve zihinsel olarak stabil olan danışanlar, evde yaşamaya devam edebilecekleri, işe gidebilecekleri ve rehabilitasyon sırasında aile üyelerine bakabilecekleri bir ayakta tedavi programına yönlendirilebilirler.
Ayakta tedavi hizmetinin faydalarından yararlanmak için kişi kendini tamamen iyileşme sürecine adamalıdır. Sürekli gözetim altında olmadan, tedavi programından geri adım atmak daha kolaydır. Ayakta tedavi, asgari düzeyde denetlenen bakımın faydalarından yararlanmak için yüksek düzeyde motivasyon gerektirir. İkili Tanı rehabilitasyonu söz konusu olduğunda, farmakolojik tedavi, tedavinin önemli bir bileşenidir. İlaçlar genellikle ruh halini dengelemek, kaygı ve ajitasyonu azaltmak, travmatik olaylara geri dönüşleri önlemek veya halüsinasyonları önlemek için reçete edilir. Psikiyatrik ilaç tedavisi bir zamanlar madde kötüye kullanımı tedavi programlarında önerilmese de, İkili Tanı bakım sağlayıcıları uyuşturucu veya alkol rehabilitasyonu boyunca farmakoterapiye devam etmenin önemini vurgulamaktadırlar.
Hasta kişilerin eşleri, partnerleri, çocukları, kardeşleri bağımlılık ve akıl sağlığı konusunda eğitilmesi de ayrıca hastanın iyileşmesinin bir başka önemli parçasıdır. Sevdikleri kişinin durumu hakkında ne kadar bilgilendirilirse, iyileşme sürecinde kişiyi destekleme olasılıkları o kadar artar. Reddetmek, İkili Tanı konan kişilerde yaygın bir davranıştır. Oysa düşünceleri ve algıları akıl hastalığı nedeniyle değiştiğinde, kendi bakımını ihmal etmeleri sık görülen bir durumdur. Depresyon, kişinin hayatın hiçbir şeye değmediğini hissetmesine neden olabilirken, kaygı başkalarıyla temastan uzaklaştırabilir. Akıl hastalığının semptomları o kadar rahatsız edici olabilir ki, alkol veya uyuşturucu kullanımı, bunlarla baş etmenin tek yolu gibi görünebilir.
Kaynakça:
https://medlineplus.gov/dualdiagnosis.html
https://adf.org.au/insights/what-is-dual-diagnosis/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2880934/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu