Pankreas nakli, genellikle Tip 1 diyabet tedavisine yanıt vermeyen hastalara uygulanan, ölen bir donörden alınan pankreasın nakil edilme prosedürüdür. Çünkü bu hastalar, insülin üretimi ile ilgili ciddi şikâyetler yaşamakta ve ortadan kaldırılması da mümkün görülmemektedir. İşte bu süreçte doktorlar tarafından kalıcı bir tedavi olarak, pankreas nakil yapılması önerilir. Nakil işlemi için uygun pankreas bulmak adına, önce organ bekleme listesine hastanın kaydı yapılır ve organ beklemeye başlar. Bu genellikle birkaç yıl kadar uzun sürecek bir süreçtir. Nakil ameliyatı gerçekleştikten sonra ise, vücudun yeni organı reddetmesini önlemek için hayatının geri kalanında bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar alması gerekir.
Çoğu durumda pankreas nakli çok etkili bir çözüm olsa da, bağışlanan bir organı beklemek stresli bir süreçtir ve ameliyat ciddi riskler içerebilir. Bu yüzden nakil sürecini başlatmadan önce pankreas naklinin avantaj ve dezavantajlarını bilmek gerekir. Bu yazıda pankreas nakli ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
Pankreas Naklinin Nedenleri
Tip 1 diyabet hastalarının çoğu, insülin enjeksiyonları ve pompaları ile iyi kontrol edilen glikoz seviyelerini koruyabilirler. Hastalığın ciddiyeti hastanın çok hasta olduğu noktaya ulaştığında ve ilaç daha iyi hastalık kontrolü sağlayamazsa, pankreas nakli gerekebilir. Başarılı bir pankreas naklinden sonra, yeni pankreas vücudun ihtiyaç duyduğu insülini sağlayarak insülin tedavisine artık ihtiyaç kalmayacaktır. Amerikan Diyabet Derneği’ne (ADA) göre pankreas nakli için nedenler şunlardır:
• Tip 1 diyabetin bir sonucu olarak çok yüksek veya çok düşük glikoz veya ketoasidoz gibi sık, akut ve ciddi metabolik komplikasyonlar
• İnsülinin göz hastalığı, şiddetli nöropati ve böbrek yetmezliği gibi akut komplikasyonları önleyememesi
• Önemli fiziksel veya duygusal zorluklar nedeniyle bir hastanın insülin tedavisine uyamaması
Pankreas nakli, kişinin düşük insülin direncine ve düşük insülin üretimine sahip olduğu nadir durumlar dışında, genellikle tip 2 diyabet hastaları için bir tedavi seçeneği değildir. Tüm pankreas nakillerinin yalnızca yaklaşık% 9’u tip 2 diyabetli kişilerde yapılmaktadır.
Kimlere Pankreas Nakli Yapılamaz?
Her türlü organ nakli ciddi riskler içerir ve pankreas mevcudiyeti çok sınırlıdır, bu nedenle yalnızca gerçekten uygun olan kişiler nakil için adaydır. Pankreas nakli için uygun olmayan kişiler şunlardır:
• Kanserli insanlar
• Kanser tedavisi gördükten sonra tekrarlama riski yüksek veya orta derecede olan kişiler
• Tedavi edilmemiş sistemik enfeksiyonu veya kronik enfeksiyonu olan kişiler çünkü bağışıklık sistemini baskılamayı güvensiz hale getirir
• Terapiye uyma yeteneklerini etkileyen psikososyal koşulları veya kimyasal bağımlılığı olan kişiler
Pankreas Nakli Türleri
En yaygın pankreas nakli türü, bir donörden pankreasın çıkarılmasını ve alıcıya bir kısmının veya tamamının nakledilmesini içermektedir. Çoğu zaman, bir hasta aynı anda böbrek nakli geçirmektedir. Pankreas nakli prosedürleri türleri şunları içermektedir:
• Yalnızca pankreas nakli: Diyabetli ve böbrek hastalığı erken olan veya hiç olmayan kişiler, soliter pankreas nakli için aday olabilir. Bu ameliyat, pankreası artık düzgün çalışmayan bir alıcıya sağlıklı bir pankreasın bir kısmının veya tamamının yerleştirilmesini içermektedir.
• Kombine böbrek-pankreas nakli: Böbrek yetmezliği olan şeker hastaları için cerrahlar bazen aynı anda bir böbrek ve bir pankreası nakletmektedirler.
• Böbrek nakli sonrası pankreas nakli: Donör böbreği pankreastan önce mevcutsa öncelikle böbrek nakli yapılır. Pankreas nakli daha sonra bir organ uygun hale gelir gelmez yapılmaktadır.
• Pankreas adacık hücresi nakli: Bir pankreas adacık hücre nakli sırasında, bir vericiden pankreas çıkarılır ve alıcının böbreğindeki bir damar yoluyla yalnızca organın adacık hücreleri nakledilir. Bu prosedür hala araştırılmaktadır ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yalnızca ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan klinik çalışmalarda uygulanmaktadır.
2019 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde 143 pankreas nakli ve 872 eşzamanlı pankreas/böbrek nakli ile birlikte gerçekleştirilmiştir.
Donör Seçim Süreci
Test, bir pankreas nakline ihtiyaç olduğunu gösteriyorsa, nakil listesi kayıt gerçekleştirilir. Yukarıda listelenen ADA niteliklerine ek olarak, bu kararı verirken dikkate alınacak faktörler bazı başka faktörlerde vardır. Bu faktörler şunlardır:
• Ameliyattan sağ çıkma ve iyi bir sonuçla iyileşme becerisine sahip olmak
• Ameliyat sonrası ihtiyaç duyulan ilaçları yönetebilir olmak
• Ameliyatı karşılayabilir olmak
Kişi pankreas nakli için aday olarak kabul edildiğinde, Birleşik Organ Paylaşım Ağı (UNOS) bu süreci kolaylaştırır ve bekleme listesinde bir hastanın sırasını belirler. Bilgisayar eşleştirme sistemi vardır. Bir organ tahsis edilmeden önce aşağıdaki faktörler dikkate alınır:
• Donör ve alıcının kan grubu, vücut tipi ve diğer tıbbi faktörler açısından uyumluluğu
• Uygun organ boyutu dikkate alınmalıdır. Örneğin bir çocuk için pankreas, çoğu yetişkin için uygun olmayacaktır.
• Nakilin nerede olacağı konusu dikkate alınır. Çünkü donör ve nakil hastaneleri arasındaki mesafe önemlidir çünkü organ nakilleri en çok koruma ve nakil süresi kısa olduğunda başarılı olur. Genel olarak, yerel adaylar daha uzak hastanelerde listelenenlerden önce organ teklifi alır.
Pankreas Nakli İçin Organ Bekleme Süresi
Bir pankreas için bekleme oldukça uzun olabilir, bu ortalama olarak yaklaşık üç yıl kadardır. Bu, uygun bir donörün uygun hale gelmesinin ne kadar sürdüğüne bağlıdır. Ne yazık ki, nakil için mevcut olan pankreasa sayısı azdır. Şu anda, bağışçılar tarafından sağlanandan daha fazla insan sağlıklı bir pankreasa ihtiyaç duymaktadırlar. Bir alıcı için pankreasın uygun olduğu doğrulandığında alıcıya bildirilir ve nakil merkezine rapor etmesi istenir.
Bağışlanmış bir pankreasın hazır olmasını beklenirken, nakil olduğunda veya nakil ameliyatı önceden planlanmışsa, başarılı bir nakil şansını artırmak için mümkün olduğu kadar sağlıklı kalmak önemlidir. Bunu sağlamak içinde bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Bu noktalardan bazıları şunlardır:
• İlaçların reçete edildiği şekilde alınması
• Diyet ve egzersiz yönergelerine uyulması ve sağlıklı kilonun korunması
• Sigara içiliyorsa, bırakmak için bir plan yapılması. Bırakma konusunda yardıma ihtiyaç olursa uzman yardım alınması
• Gereken tüm doktor ve kontrol randevularının alınması ve istikrarlı olarak gidilmesi
• Duygusal olarak kendini iyi hissetmek için aktiviteler yapılması, aile ve dostlarla zaman geçirilmesi
Bağışçı Türleri
Pankreas nakillerinin çoğu, ölen bir donörden alınan bütün bir organ kullanılarak yapılır. Bazı durumlarda, canlı bir vericiden alınan pankreasın bir bölümü kullanılabilir; bunlar tipik olarak alıcıya yardım etmek isteyen bir arkadaş veya akraba olan bir donörden gelmektedir. Diyabetli kişiler donör olamaz, belirli enfeksiyonları veya kronik hastalıkları olanlar bağış yapamaz. Bu ancak yaşayan veya ölen kişiler için geçerli bir durumdur.
Pankreas Nakli Nasıl Yapılır?
Pankreas nakli ameliyatı, tek başına pankreas nakli veya aynı anda böbrek ve pankreas nakli yapmanıza bağlı olarak genellikle yaklaşık üç ila altı saat sürmektedir. Cerrahi ekip prosedür boyunca hastanın kalp atış hızı, kan basıncı ve kan oksijen seviyenizi izlenerek, ilgili tüm izleme sistemleri takip edilir. Pankreas yerleştirme ameliyatı, hastanın entübe edilmesi, ventilatöre yerleştirilmesi ve genel anestezi verilmesiyle başlamaktadır. Hasta uyuduğunda prosedür başlayabilir.
Cerrah, karnın ortasından aşağı doğru bir kesi atarak, daha sonra yeni pankreası ve vericinin ince bağırsağının küçük bir kısmını karnın alt kısmına yerleştirir. Donör bağırsak, alıcının ince bağırsağına veya mesanesine bağlanır ve donör pankreası kan damarlarına bağlanır. Aynı zamanda böbrek nakli de ggerçekleştiriliyorsa, yeni böbreğin kan damarları alıcının karnının alt kısmındaki kan damarlarına bağlanacaktır.
Doğal pankreas olarak adlandırılan alıcının kendi pankreası, sindirime yardımcı olacağından, onu çıkarmak için belirli bir neden olmadıkça aslında yerinde kalır. Tipik olarak, nakledilen pankreas, karın bölgesinde daha derin bulunan orijinal pankreastan daha göbek deliğine daha yakın durur. Bu yerleştirme, gerekirse yeni organdan bir biyopsi alınmasına izin verecek şekilde yapılır. Bağışlanan pankreas bağırsak ve kan damarlarına bağlandıktan sonra kesi kapatılır ve hasta iyileşmeleri sırasında yakından izlenmek üzere yoğun bakım ünitesine (YBÜ) götürülür.
Pankreas Naklinde Olası Komplikasyonlar
Pankreas nakli ile ilişkili riskler, birçok standart ameliyattan daha önemlidir, çünkü hastalar genellikle ameliyattan önce daha hasta olur ve prosedür karmaşıktır. Özel olarak genel anestezi ve bu prosedürle ilişkili olanlar da dâhil olmak üzere, hastaların herhangi bir ameliyat geçirirken karşılaştıkları standart risklerden bazıları şunlardır:
• Enfeksiyon
• Zayıf glikoz kontrolü
• Kanama
• Kan pıhtıları
• Yeni organın reddi
• Organ yetmezliği
• Mide bulantısı
• Kusma
• İshal
• Anesteziye tepki
• Ventilatörden ayırmada zorluk
• Kan pıhtıları
• Kanama
• Enfeksiyon
• Kandaki aşırı şeker (hiperglisemi) veya diğer metabolik problemler
• Sızıntı veya idrar yolu enfeksiyonları dahil olmak üzere idrar komplikasyonları
• Bağışlanan pankreasın başarısızlığı
• Bağışlanan pankreasın reddi
Pankreas nakli geçiren kişi ameliyat sonrası sonra birkaç gün yoğun bakımda kalır. Ve iyileşmeye devam etmek için eve gitmeden önce en az yedi gün hastanede kalınır. Çoğu hasta, ameliyattan sonraki dört ila altı hafta içinde normal aktivitelerine geri dönebilir. Donörle aradaki olası en iyi eşleşmeye rağmen, bağışıklık sistemi yeni pankreası reddetmeye çalışacaktır. Bundan kaçınmak için, bağışıklık sistemini baskılamak için baskılayıcı ilaçlar kullanmaya gerek vardır. Bu ilaçlar vücudu enfeksiyona karşı daha savunmasız hale getirdiğinden dolayı doktorlar ayrıca antibakteriyel, antiviral ve antifungal ilaçlar da yazabilir. İmmünsüpresanların (kalsinörin inhibitörleri) yan etkileri şunları içerir:
• Kemik incelmesi (osteoporoz)
• Yüksek kolestorol
• Yüksek tansiyon
• Mide bulantısı, ishal veya kusma
• Güneş ışığına duyarlılık
• Şişkinlik
• Kilo almak
• Şişmiş diş etleri
• Akne
• Aşırı saç uzaması veya dökülmesi
Vücudun yeni pankreası reddediyor olabileceğinin belirtileri ve semptomları şunları içerir:
• Göbek ağrısı
• Ateş
• Ekim bölgesinde aşırı hassasiyet
• Artan kan şekeri seviyeleri
• Azalan idrara çıkma
• Mide bulantısı
• Kusma
• Koyu idrar
• Azalan idrar çıkışı
Herhangi bir organ reddi belirtisi yaşarsa, derhal nakil ekibinize haber verilmelidir. Pankreas nakli alıcılarının işlemden sonraki ilk birkaç ay içinde akut bir red atağı yaşamaları alışılmadık bir durum değildir. Bunu yaşanıyorsa, organı korumak için yoğun ret ilaçlarıyla tedavi için hastaneye dönmek gerekecektir. Yeni pankreas nakli başarısız olursa, insülin tedavisine devam edebilir ve ikinci bir nakil düşünebilir. Bu karar, kişinin mevcut sağlığına, ameliyata dayanma yeteneğine ve belirli bir yaşam kalitesini sürdürme beklentilere bağlı olacaktır.
Pankreas nakli, sağlık ve esenlik üzerinde ömür boyu etkisi olan çok ciddi bir prosedürdür. Çoğu kişi için nakil, çok ciddi bir soruna bir çözümdür ve yaşam kalitesinde büyük bir iyileşmeye yol açar. Nadir olarak, nakil komplikasyonlara, kötü sağlığa ve bazıları için glikoz kontrolünde hiçbir iyileşmeye yol açabilir. Pankreas hastalığının mevcut etkisini, bir nakil ile gelen avantaj ve komplikasyonlarla karşılaştırmak ve prosedür hakkında mümkün olduğunca çok şey öğrendikten sonra dikkatli bir şekilde karar vermek önemlidir.
Kaynakça:
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/pancreas-transplant/about/pac-20384783
https://www.fairview.org/patient-education/520664
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu