Büyüme Kavramı
Pek çok işletme, büyümeyi temel amaç edinir. Dengeli ve sürekli büyüyen işletmelere de “dinamik işletme” denir. Büyüme, işletmelerin gelişimi yönünden olumlu kabul edilir. Ancak, bazı işletmeler ise büyüme kaynaklı sıkıntılar nedeniyle büyümek istemezler.
İşletmeler, çeşitli nedenlerle büyümek isterler. Sabit ortamda faaliyet sürdüren işletmeler, global işletmelerle rekabet edemezler. Çevre koşulları, tüketici kavramı değişimi ve rakiplerin yenilikleri, işletmelere büyüme isteği uyandırır. Büyüme öncesi, en uygun işletme büyüklüğüne karar verilir. En uygun büyüklük, işletmenin geleceği için önemlidir. İşletme büyüklüğü, yönetim yeteneği, sosyal çevre, finansman kaynakları, ülke ekonomisi, faaliyet konusu, rakipler gibi birtakım unsurlardan etkilenir.
Büyüme, işletmenin varlığının temelinde bulunur. Aynı boyutta kalmak isteyen işletmeler, faaliyet geliştiremeyecekleri için güçlü yönetilemezler. Çoğu tepe yöneticiler büyümeye sıcak bakarlar.
Personeller için de büyüme önemlidir. Büyümeyle kendilerinden alınacak performans ve çalışma ortamı verimliliği artar.
Hızlı büyümeye çalışmak işletmenin zararına olabilir. Aşırı büyümeyi finanse edici güç gerektirir. Personeller ise, büyümenin iş yüküyle zorlandığında, motivasyonları bozulur. Olgun işletmelerde hızlı büyüme, başarılı personellerin başarısını düşürebilir.
Büyüme mutlaka dengeli ve tutarlı gerçekleşmelidir.
Büyüme Nedenleri
1-Çevre Etkisi: Büyüme, çevre basılarına karşı koyar ve çevreye uyma yeteneği sağlar. Büyüyen işletme daha kolay rekabet eder ve hizmet kalitesini yükseltir.
2-Finansal Etki: Büyümeyle finansal imkanlar çoğaltılır ve işletme çevresinde güçlenir.
3-Üretim Etkisi: Büyümeyle, üretim miktar ve kalitesi arttırılır, maliyet düşürülür. Ar-Ge çalışmaları çoğaltılır. İşletme büyüyünce tedarik işleri kolaylaşır.
4-Pazarlama Etkisi: Büyümeyle, pazarların nitelik ve nicelikleri değişir. Araştırmaya daha fazla ağırlık verilerek daha etkili rekabet stratejileri geliştirilebilir.
Büyüme Biçimleri
İşletmeler tek işletme olarak faaliyete başlarlar. Tek işletmelerde işletme seviyesi ve şirket seviyesi eş anlamda kullanılır. Karlılık artışı için, maliyet düşürme ve farklılaşmaya gayret edilir. Finansman kaynağı yeterli geldiğinde büyümeye yönelirler. Ekonomi büyüdükçe işletmeler de büyürler. Yöneticiler için büyüme, güç ve statü kazanmanın temel koşuludur. Büyüme karşılaştırma kriterleri;
*İşletmenin mevcut hali
*İşletmenin bulunduğu sektör
*Üretilen mal ve hizmetlere talep trendi
*Rakiplerin büyüme modelleri
*Ekonomi gidişi
İç Büyüme: İç büyüme, mevcut faaliyetleri geliştirme yoluyla gerçekleşir. İşletmeler kendi kaynaklarına göre iç büyümeye girişirler. Bu süreçte, yeni finansman kaynakları gerekir. Borçlanma, oto finansman veya yeni sermaye bulma yöntemi uygulanır. Yeterli kaynak bulunduğunda, üretim kapasitesi arttırılarak pazar genişletilir veya yeni pazar aranabilir.
Yatay Büyüme: Aynı üretim dalında, faaliyet genişletmektir. Mesela; aynı malları üreten fabrika sayısını arttırmak.
Yaygın uygulanan yatay büyüme yöntemi, ürün ve pazar farklılaştırmadır.
1-Ürün Farklılaştırma: Aynı ürünlerin özelliklerini değiştirip geliştirmektir. Kar arttırma yöntemi kabul edilir. Mesela; kalite arttırma, ambalaj değiştirme. Bu yöntemde marka imajı güçlendirme amaçlanır.
2-Pazar Farklılaştırma: Ürünleri farklı pazarlarda yaygınlaştırmak demektir. Yeni pazarlara yönelerek, talep ve satışlar arttırılabilir. Farklı bölgelere ve farklı tüketici gruplarına ulaşarak yatay büyüme gerçekleşir.
Dikey Büyüme: İki yönde gerçekleşir.
1-Geriye Doğru Dikey Büyüme: İşletme, daha önce satın aldığı girdi mallarını kendi üretmeye başlar. İşletmeye avantaj sağlıyorsa bu şekilde büyümeye yönelebilir. Ancak şunlar dikkate alınmalıdır;
*Girdi mallarının üretimi için yeterli kaynak ayırma imkanı
*Yüksek kar oranıyla çalışma
*Girdileri zamanında ve uygun kalitede tedarik edememe
*Satıcı azlığı
2-İleri Doğru Dikey Büyüme: Üretilen malların tüketicilere geçişinde gerçekleşir. Satış organizasyonu kurulduğunda gerçekleşir. Mesela; bayi ve mağazalar aracılığıyla satış yerine şubeler açmak. İleri doğru dikey büyüme koşulları;
*Dağıtım sistemi kuracak kaynak bulunması
*Dağıtım kanallarında sıkışıklık ve sonucunda gecikmeler
*Pazarlama kanalının çok uzun ve yüksek fiyat artışı gerektirmesi
*Çok teknik ürün üretimi
*Dağıtım kanalındaki işletmelerin uzmanlaşmaması
*Büyüyen sektörde çalışmak
Dış Büyüme: İşletmeler, iç kaynakları yetersiz geldiğinde dış kaynaklar kullanırlar. Dış büyüme, genellikle iki veya daha fazla işletmenin birleşmesiyle gerçekleşir. Dış büyüme sayesinde;
*İşletme, tek başına yapamayacağı işler yapabilir.
*İşletmenin sektöründe teknoloji çok hızlı değişiyorsa veya işletmede teknoloji yoğunsa, yeni teknolojiler daha kolay kazanılır.
*İşletme, daha önce tek başına hizmet veremediği ortaklarına hizmet verebilir.
*Finansman kaynakları kolay bulunur.
*Piyasaya hakimiyet ve rekabet kolaylaşır, tekelleşme sağlanabilir.
*Başka işletmeleri satın alarak büyüyen işletme, yeni ürünler, üretim teknikleri ve yeni organizasyonlar kazanabilir.
Dikey Birleşme: Üretim ve pazarlama faaliyetlerinin başarısı için gerçekleşen birleşme türüdür. İşletme, dikey birleşmeyle rekabet gücünü arttırabilir.
Dikey birleşmenin avantajları;
*Yeni ürünler çıkarılabilir.
*İşletmenin kontrol gücü artar.
*Aşırı koordinasyon hızı, giderleri azaltır.
*Pazarlama veya teknik bilgi geliştirilebilir.
*Satın alma ve satış giderleri azalır.
*Tedarikçi ve satıcılarla uzun süreli anlaşmalar yapılabilir, iletişim, fiyatlama gibi işler azalır.
*Toplam kalite uygulaması sağlanır
Dikey birleşmenin dezavantajları;
*Tedarikçi ve satıcılardan bilgi alımı azalır.
*İyi organize edilmezse giderler artar.
*Yöneticiler, en iyi yolu zor bulurlar.
*Koordinasyon, bazı giderleri arttırabilir.
*Gereksiz süreçler uzayabilir.
*Birleşilecek işletmenin örgüt kültürü farklıysa başarısız olunur.
*İşletme, yakın başarısız işletmeyle ilişkiye girebilir.
Satın alınan işletmenin çıktısı, satın alan işletmenin girdisiyse buna geriye doğru dikey birleşme denir. Geriye doğru dikey birleşmenin temel amacı, tedarikçi işletmeye sahip olup kontrol etmektir. Genellikle tedarikçilerin maliyet yükseltmesi halinde uygulanır.
Satın alan işletmenin çıktısı, satın alınan işletmenin girdisiyse, buna ise ileri doğru dikey birleşme denir. İşletmenin mallarını satan işletme satın alınmakta ve kontrol edilmektedir.
Yatay Birleşme: Aynı malların üreticilerinin birleşmesidir. Başka bir işletmenin kontrol ve sahipliği amaçlı birleşme türüdür. Faaliyet bölgesi genişletmek, ürün portföyü genişletmek, üretim arttırıp maliyet düşürmek ve rekabet için bu yöntemle birleşme gerçekleştirilir. Günümüzde stratejik yöntemin en önemli trendlerindendir. Rakipler arasında birleşme yaygınlık nedeni, büyüklükle sağlanan ekonomi, kaynak ve beceri transferidir.
Yatay birleşme, işletmelerin istedikleri kadar büyüyememeleri nedeniyle, ekonomik kullanılamayan kaynakların ekonomik kullanımını sağlar.
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – Genel İşletme – Haziran 2008
Yazar:Halil İbrahim Arik