Kabızlığa, tıp dilinde konstipasyon denmektedir. Her yaşta görülebilir. Kadınlarda ve ileri yaşlarda daha sık rastlanır.
Sıklıkla beslenmede lifli gıdaların azlığı ve yetersiz sıvı alımı ile ilgilidir. Hareketsiz yaşam şekli kabızlığa sebep olabilir. Bağırsak kanseri, bağırsak tıkanıklığı, guatr, şeker hastalığı, Parkinson hastalığı, Multipl Skleroz, tifo, menenjit, safra ve karaciğer hastalıkları, bazı ilaçlar (demir, antiasitler, morfin, fentanil, kodein gibi), gebelik ve hassas bağırsak hastalığı esnasında kabızlık gelişebilir. Yolculuk ve diyet değişikliklerinde de kabızlık ortaya çıkabilir. Dışkının çok fazla tutulması suyunun emilmesine bağlı sertleşme nedeni ile kabızlığa neden olur. Karın bölgesinden geçirilen ameliyatlar sonrası kabızlık olabilir.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Dışkılama sayısı haftada 3’ten azdır. Dışkı serttir. Ikınma ihtiyacı duyulur. Dışkılamadan sonra tam dışkı boşaltamama hissi vardır. Dışkılamak için çeşitli ilaçlara ihtiyaç duyarlar. Uzun süren kabızlıklarda baş ağrısı, karın ağrısı, bulantı, kusura, halsizlik, zayıflama, karın şişliği görülür. Bağırsakta uzun süre kalan dışkı taşlaşarak bağırsak tıkanmasına sebep olur. Bağırsak tıkanıklığı ölümcül olabilir.
Yeni başlamış kabızlıkta kanama, zayıflama olması bağırsak hastalıkları ve kanseri açısından önemlidir. Hastanın ek bulgularına yönelik tetkikler yapılır. Makat bölgesi muayenesi yapılarak apse, yırtık ve basur tanısı konur. Kalın bağırsaklar kolonoskopi ile incelenir. Bağırsakların çalışma hızının tespiti ile bağırsak işleyişi incelenir. Gerekli hallerde MR, BT gibi tetkiklerden yararlanılır.
TIBBİ TEDAVİ
Hastanın beslenme alışkanlığı önemlidir. Lifli ve posalı gıdalar tüketilmesi, bol sıvı alınması sağlanır. Mutlaka spor yapılmalıdır. Dışkılamanın günün aynı saatinde yapılması alışkanlık kazanmak açısından önemlidir.
İlaç kullanımına bağlı kabızlıkta ilaç değişimi veya doz ayarlaması yapılır. Dışkı yumurtlayıcı ve lavmanlar verilir. Bu ilaçların sürekli kullanılması önerilmez.
Bağırsakları çalıştıran sinirlerin yokluğu, kanser, bağırsakta dışkı taşlaşması gibi durumlarda ameliyat gerekebilir.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Günde 8-10 bardak su tüketilmelidir.
Bol lifli gıdalar alınmalı (günlük 20-25 gram lif içeriği alınmalı), beraberinde bol su içilmelidir.
Süt ürünleri ve işlenmiş gıdalar tüketilmemelidir. Tam tahıl ve bakliyat, yulaf, fasulye gibi liften zengin gıdalar tercih edilmelidir.
Günde 3-5 porsiyon meyve, bol miktarda sebze tüketilmelidir. Meyve ve sebzeler yüksek lif içeriğiyle kabızlığa karşı yararlıdır. Eğer lifli gıda tüketimi yeterli değilse, yardımcı destek olarak üretilen lif ürünleri bol su ile tavsiye edilen miktarda tüketilebilir. Bol miktarda lif tüketimine bağlı bazen gaz yakınmaları olabilir.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Bağırsak hareketlerinin düzenli olmasını sağlayan en önemli faktör, egzersizdir. Haftada 5 gün 30’ar dakikalık yürüyüş veya 20’şer dakikalık koşma, bisiklet veya yüzme gibi egzersiz yeterlidir.
Tuvalet alışkanlığı düzenli olmalı, dışkılama hissi hissi geldiği zaman tuvalete gitme ertelenmemelidir. Bu tür ertelemeler dışkıdaki suyun daha fazla emilmesine ve dışkının sertleşmesine neden olur, o da makatta ıkınmaya bağlı çatlama ve yırtılmalara yol açar.
Dışkı yumuşatıcı ilaçlar kıs süreler için kullanılmalıdır, uzun süreli kullanımlarda bağırsak hareketlerinin bozulmasına ve kabızlık yakınmasının artmasına neden olur.
Yaşlılarda görülen kabızlıkta karın masajı, ağız yoluyla karbonatlı su verilmesi, makattan az miktar lavman yapılması yararlı olabilir.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
Magnezyum: Bağırsak fonksiyonlarını destekler, dışkının sulu kalmasını sağlar. Günde 2 kez 150-200 mg magnezyum içeren takviye alınması önerilir.
Probiyotikler: Yararlı bakterilerden (Bifidobakteri, Lactobacillus vb) oluşan probiyotik içeren kapsüllerden günde 1-3 tane alınması önerilir.
ÖNERİLEN BİTKİSEL İÇERİKLİ TAKVİYELER
Klorofil: Kronik kabızlık ve mide-bağırsak problemleri yaşayan özellikle yaşlı kişilere klorofil takviyesi önerilmektedir. Taze sıkılmış buğday çimi suyu da kabızlık tedavisine destek olarak verilmektedir.
Aloe vera özsuyu: Bağırsak hareketlerini stimüle eder ve bağırsak kontraksiyonlarım artırır. Günde 65 ml taze özsuyu veya kurutulmuş halde günde 3 kez 50-200 mg ekstresinin alınması önerilir. Uyarı: 2 haftadan daha uzun süre kullanılmamalıdır. Kalp glikoziti ve idrar söktürücü alan kişilerde potasyum kaybına neden olabilir.
Laksatif etkili droglar: Bol miktarda su ile tüketilmesi önerilen karnıyarık otu tohumu, keten tohumu, guar zamkı, yulaf kepeği, glukomannan ve çemen, lif kaynağı olarak kabızlığın tedavisinde yarar sağlamaktadır. Bağırsakların alışması için 1 çay kaşığı gibi küçük miktarlar ile başlanması önerilir. Genellikle bitkisel kaynaklı laksatifler ya bağırsaklarda kitle artırır veya bağırsak hareketlerini stimüle ederek etki gösterirler. Bağırsaklarda şişerek etkili olanlar müsilaj içerir ve su ile kaşılaşınca su alıp şişerler. Örneğin karnıyarık otu tohumu (psyllium), keten tohumu ve çemenotu tohumu müsilaj içeren droglardır. Bağırsaklarda hacim artınca, refleks bir mekanizma ile bağırsak hareketleri de uyarılır. Bol miktarda su veya meyve suyu ile alınması önerilir. Bağırsak hareketlerini uyaran diğer bitkisel kaynaklı droglar ise antrakinon türevi glikozitler içermektedir. En çok sinameki, barut ağacı kabuğu, kaskara kabuğu, aloe, ravent rizomu ve ışgın köleleri kullanılmaktadır.
- Uyarı: Lif drogları ve antrakinon türevi bileşikler içeren drogların ilaçlarla etkileşime girebileceği unutulmamalıdır. Müsilaj içeren droglar, alınan diğer ilaçların emilimini geciktirebilir. Özellikle sıvı kaybı ve potasyum kaybına neden olabilecekleri bilinmelidir. Genellikle 10 yaş altındaki çocuklara laksatif etkili drogların verilmesi önerilmez. Ayrıca bağırsak tıkanıklığı, ülseratif kolit, crohn hastalığı ve enflamasyonlu bağırsak hastalığı olanlara ve şiddetli karın ağrısı olanlara da laksatif etkili droglar önerilmez. Tüm laksatif etkili droglar en fazla 10 gün süre ile kullanılmalıdır. Uzun süreli kullanımı tavsiye edilmez. 8-12 ay gibi uzun süre kullanılan antrokinon içeren ravent, kaskara ve aloe vera gibi dışkı yumuşatıcılar, kalınbağırsak kanseri riskinde artışa neden olur.
Glukomannan: Konjac köklerinden elde edilen, suda çözünür liftir. Aynı karnıyarık otu tohumu ve çemen gibi bağırsaklarda su alıp şişer, kıvam artırır. Günlük 3-4 gram glukomannan takviyesi önerilir. Glukomannan alındıktan 12-24 saat içinde bağırsaklarda şişkinlik sağlar ve bağırsak hareketlerinde artışa neden olur.
Keten tohumu: 10 gram keten tohumu en az 150 ml su ile birlikte günde 3 kez alınır. Salatalara 1 -2 çay kaşığı keten tohumu yağı ilave edilebilir.
Karnıyarık otu tohumu (psilyum husk): 2 tatlı kaşığı drog en az 1 saat 1 bardak su içinde bekletilir, gece yatmadan önce içilir. Eğer gerekli görülürse sabah kahvaltıdan önce de 1 tatlı kaşığı bol miktarda su ile tüketilir. Liften zengin bir bitki olup günde 10 gram bol suyla alınması, dışkı hacmi oluşturup dışkılama ihtiyacına neden olur. Kabızlıkta yararlıdır. Aşırı tüketilmemelidir.
Sinameki: Sinameki, antrasen türevi glikozit olan sennozitleri içermektedir. Günde 20-60 mg sennozit içeren standardize ekstresinden yararlanılır. 10 günden daha uzun süre kullanılmamalıdır. 1 tatlı kaşığı kabaca parçalanmış sinameki yaprakçığı 1 bardak su içinde 1 saat bekletilir ve gece yatmadan önce içilir.
Ravent rizomu: 1 tatlı kaşığı toz drog, 1 bardak kaynamış su içinde 10 dakika demlenip süzülür. Gece yatmadan önce 1 bardak içilir.
Kaskara kabuğu: 1.5-2 gram kabuk 150 ml kaynamış su içinde 10 dakika demlenip süzülür.
TIBBİ ÇAYLAR
Bitkisel çay karışımı-1:
Kimyon meyvesi, 20 gram
Nane yaprağı, 20 gram
Sinameki yaprağı, 10 gram
Barut ağacı kabuğu, 30 gram
Yazar: Fatih Bolelli
teşekkür ederim güzel bir bilgi işime çok yaradı