Kemik iliği yapılmadan önce potansiyel problemleri belirlemek için nakil öncesi bazı testler yapılması gerekir. Bu testler ayrıca bazı kan hastalıklarının teşhisinde önemli rol oynamaktadır. Bu testler aşağıdaki gibidir:
• Doku tiplemesi ve çeşitli kan testleri
• Göğüs röntgeni
• Solunum fonksiyon testleri
• CT veya CAT taramaları
• Elektrokardiyogram ve ekokardiyogram (EKG) dahil olmak üzere kalp fonksiyon testleri
• Kemik iliği biyopsisi
• İskelet incelemesi
Ek olarak, enfeksiyon riskini azaltmak için kemik iliği naklinden önce tam diş muayenesi gerekmektedir. Ayrıca hastanın enfeksiyon riskini azaltmak için nakil işleminden önce başka önlemler de alınmaktadır.
Kemik İliği Testleri
Kemik iliği testleri belirli hastalıkları, özellikle kan ve kan oluşturucu organlarla ilgili olanları teşhis etmeye yardımcı olmaktadır. Testler demir depoları ve kan üretimi hakkında bilgi sağlamaktadır. Kemik iliği aspirasyonu, mikroskop altında incelemek üzere küçük bir numuneyi (yaklaşık 1 ml) kemik iliğini çıkarmak için içi boş bir iğne kullanılmaktadır. İğne genellikle erişkinlerde kalçaya veya sternuma ve çocuklarda tibianın üst kısmına (alt bacağın daha büyük kemiği) yerleştirilmektedir ve örnek çıkarmak için emme işlemi kullanılmaktadır. Kemik iliği aspirasyonu tipik olarak önceki kan testleri ile belirtildiğinde yapılmakta ve özellikle olgunlaşmamış kan hücrelerinin çeşitli aşamaları hakkında bilgi sağlamada yararlıdır.
Kemik İliğinin Toplanması
Kırmızı iliğin konsantrasyonu en yüksek kalça kemiklerinde (ilium) bulunmaktadır. Doktor bir iğne yardımıyla kemikten depolanan ve donmuş olan kemik iliğinin bir kısmını geri almaktadır. Kemik iliği, kemik iliği biyopsisi ve kemik iliği aspirasyonu ile inceleme için alınmaktadır. Kemik iliği toplanması nispeten rutin bir prosedür haline gelmiştir. Donör bölgesel veya genel anestezi altındayken, genellikle posterior iliyak kretlerinden aspire edilmektedir. Aynı zamanda sternumdan ve çocuklarda üst tibiadan da alınmaktadır, çünkü önemli miktarda kırmızı kemik iliği içermektedir. Doktor, genellikle kalçadaki kemikten iğne yardımıyşa kemik iliğinin bir kısmını geri çekmektedir ve daha sonra ilik depolanarak dondurulmaktadır.
Ulusal İlik Bağışı Programı (NMDP) tarafından oluşturulan kurallar, çıkarılan kemik iliğinin hacmini 15 mL / kg donör ağırlığı ile sınırlandırmaktadır. Otolog ve allojenik ilik nakillerinde engraftrasyon oluşturmak için kilogram başına 1 X 103 ve 2 X 108 ilik mononükleer hücreleri gerekmektedir. Kemik iliği toplama ile ilgili komplikasyonlar nadirdir ve anestezi, enfeksiyon ve kanama ile ilgili problemleri içermektedir. Kemik iliği fonksiyonunu değerlendirmenin bir başka yöntemi, kök hücrelerin kemik iliğinden salınımlı kanlara salınmasını uyaran bazı ilaçlar uygulanmasıdır. Daha sonra kan örneği alınmaktadır ve kök hücreler mikroskopik inceleme için izole edilmektedir. Ayrıca yeni doğanlarda kök hücreler göbek kordonundan alınmaktadır.
Kemik İliği Nasıl Nakil Edilir?
Transplanttan önce kemoterapi, radyasyon veya her ikisi de verilmektedir. İki şekilde tedavi yapılmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Ablatif (miyeloablatif) tedavi: Herhangi bir kanser hücresini öldürmek için yüksek dozda kemoterapi, radyasyon veya her ikisi de verilmektedir. Bu aynı zamanda kalan tüm sağlıklı kemik iliğini de öldürmektedir ve yeni kök hücrelerin kemik iliğinde büyümesini sağlamaktadır.
• Düşük yoğunlukta tedavi veya mini bir nakil: Hastalara nakil öncesinde daha düşük dozlarda kemoterapi ve radyasyon uygulanmaktadır. Bu, yaşlı hastaların ve başka sağlık sorunları olan kişilere nakil yapmasına izin vermektedir.
Kök hücre nakli genellikle kemoterapi sonrası yapılmaktadır ve daha sonra radyasyon verilerek tamamlanmaktadır. Kemik iliği veya periferik kanın infüzyonu, yatak başında gerçekleştirilen nispeten basit bir işlemdir. Kemik iliğine verilecek madde, merkezi bir damar yoluyla bir IV tüpünden birkaç saatlik bir süre boyunca demlenir. Otolog ürünler hemen hemen her zaman dondurulur; hastanın başucunda çözülür ve birkaç dakikalık bir sürede hızlı bir şekilde demlenir.
Kan dolaşımına girdikten sonra, hematopoetik kök hücreler kemik iliğine gitmektedir. Burada, yeni beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombositler üretmeye başlamaktadır. Engraftrasyon, genellikle nakil sonrası 2 ila 4 hafta oluşmaktadır. Çoğu durumda minimum toksisite gözlenmiştir. ABO-uyumsuz kemik iliği infüzyonları bazen hemolitik reaksiyonlara neden olmaktadır. Kök hücrelerin dondurarak korunmasında kullanılan dimetil sülfoksit (DMSO), yüz kızarmasına, boğazda gıdıklanma hissine ve ağızda kuvvetli bir tada sarımsak tadı gibi neden olmaktadır. Nadiren, DMSO bradikardi, karın ağrısı, ensefalopati, nöbet ve böbrek yetmezliğine neden olmaktadır. 2 g/kg/gün DMSO üzerindeki dozlarda meydana gelen ensefalopati riskinden kaçınmak için, 500 mL’yi geçen kök hücre infüzyonları 2 gün boyunca infüzyon edilmektedir ve infüzyon hızı 20 mL/dakika ile sınırlandırılmaktadır. Doktorlar düzenli olarak kan sayısını kontrol etmektedirler. Bağışıklık fonksiyonunun tamamen iyileşmesi, otolog transplantasyon alıcıları için birkaç ay, allojenik veya syngenik transplantasyon alan hastalarda 1-2 yıl sürmektedir. Kan testleri, yeni kan hücrelerinin üretildiği ve herhangi bir kanserin geri dönmediğini doğrulamaktadır. Kemik iliği aspirasyonu, doktorların yeni iliğin ne kadar iyi çalıştığını belirlemelerine de yardımcı olmaktadır.
Riskleri
HSCT ile ilişkili komplikasyonlar hem erken hem de geç etkileri içermektedir. Erken başlayan problemler aşağıdaki gibidir:
• Mukozit
• Hemorajik sistit
• Uzun süreli, şiddetli pansitopeni
• Enfeksiyon
• GVHD (Graft versus host hastalığı)
• Greft yetmezliği
• Akciğer komplikasyonları
• Hepatik veno-tıkayıcı hastalık
• Trombotik mikroanjiyopati
Geç başlangıçlı sorunlar aşağıdaki gibidir:
• Kronik GVHD
• Oküler etkiler
• Endokrin etkiler
• Pulmoner etkiler
• Kas-iskelet sistemi etkileri
• Nörolojik etkiler
• Bağışıklık etkileri
• Enfeksiyon
• Konjestif kalp yetmezliği
• Sonraki malignite
En büyük riskler arasında enfeksiyona duyarlılık, anemi, greft yetmezliği, solunum sıkıntısı, zatürre ve karaciğer fonksiyon bozukluğuna yol açabilecek aşırı sıvı sayılmaktadır. Verici ve alıcı dokular arasındaki uyumsuzluk, konakçı hücreler ve greft hücreleri arasında immün bir reaksiyona neden olmaktadır. Greft hücreleri konakçı hücrelere saldırdığında, sonuç, akut veya kronik olabilen ve deri döküntüsü, gastrointestinal hastalık veya karaciğer hastalığı olarak 
ortaya çıkabilen graft-versus-host hastalığı (GVHD) adı verilen tehlikeli bir durumdur. Dikkatli doku eşleştirmesi ile GVHD riski en aza indirilmektedir. Donör antijen uyumu aynı olsa bile, alıcıların kabaca yüzde 40’ı hala GVHD’yi geliştirmektedir, sadece tek bir antijen uyuşmadığında yüzde 60 ila 80’e yükselmektedir. Bu komplikasyonun tehlikesi nedeniyle, otolog nakiller daha yaygın şekilde gerçekleştirilmektedir.
Kemik iliği nakli, daha yüksek mortalite, morbidite oranı ve 30 yaşın üzerindeki hastalarda artmıştır ve GVHD insidansı nedeniyle 50 yaşın üzerindeki hastalarda önerilmemiştir. Bununla birlikte birçok nakil merkezleri, 50 yaşın üzerindeki hastalarda kemik iliği nakli başarılı olarak gerçekleştirmiştir. Bağış yapanlar için çok az riskleri bulunmaktadır, çünkü vücut alınmış olan kemikler iliklerin yerine yeni kemik iliği üretmeye devam etmektedir. Bununla birlikte, herhangi bir cerrahi işlem ile hafif bir enfeksiyon riski bulunmaktadır ve anestezi reaksiyonu oluşmaktadır.
Kaynakça:
cancer.net
hopkinsmedicine.org
narayanahealth.org
cancerresearchuk.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu