Mikro patlama; yüksek hızlı rüzgârlarla bir fırtınanın çekirdeğinden bir hava sütununun aşağı çekilerek kendine bir çıkış oluşturduğu oldukça zararlı olabilen bir rüzgâr fırtınasıdır. Alçalan havaya şiddetli yağmur veya dolu eşlik ediyorsa, fırtınaya ıslak mikro patlama, fakat yağış yere ulaşmadan buharlaşırsa, buna kuru mikro patlama denir.
Adından da anlaşılacağı gibi, mikro patlamalar boyut olarak oldukça küçüktür ve 2,5 milden daha az bir alana yayılırlar. Ancak ayrıca kısa ömürlüdürler ve genellikle 5 dakikadan kısa sürerler. Ancak Ulusal Hava Durumu Servisi’ne göre, rüzgâr hızları saatte 100 mile kadar ulaşabilir, bu da EF0 ve EF1 kasırgalarına benzerdir, sonuç olarak mikroburst can, mal ve havacılık önemli bir tehlike oluşturur.
Mikroburstlar ve Diğer Rüzgâr Türleri
Mikro patlamalarının tümü gök gürültülü fırtınalar değildir. Yalnızca bir fırtına bulutu içine sıcak, nemli hava yukarı doğru akarak orta ve üst kısımlarında yağmur damlalarını ve dolu taşlarını askıya alacak kadar güçlüyse gürültülü olarak meydana gelir. Normalde, yerçekimi yağmurun ve dolunun bir fırtına bulutundan düşmesine neden olur ve bir yukarı çekiş kuvvetini geride bırakır. Sonunda, fırtınanın dışındaki daha kuru hava fırtına bulutuna girer ve bu kuru hale gelen hava, fırtınanın nemli havasıyla buluştuğunda, evaporatif soğutma meydana gelir. Soğuk hava daha yoğun olduğu için aşağı doğru batarken, yukarı doğru hava akışını zayıflatan aşağı doğru bir hava akışı oluşturur. Yukarı çekiş zayıfladıkça, artık büyük miktarda yağış tutamaz. Bu nedenle yağmur veya dolu olarak yeryüzüne düşerken, bununla birlikte çok fazla aşağı çekişi sürükler.
Mikro patlamalar, fırtınayla ilgili rüzgârın zarar veren türlerinden yalnızca biridir. Makro patlamalar, 2,5 milden biraz daha geniş bir alana yayılmaları dışında, mikro patlamalarla neredeyse aynıdır. Zarar veren rüzgârları da 5 ila 20 dakika arasında daha uzun sürer. Mikro patlamalar gibi, derecho hava başka bir düşüş türüdür. Bununla birlikte, bu rüzgâr fırtınaları, sağanak yağışlar ek kuru havayı bir fırtınaya emdiğinde meydana gelir ve 200 milin üzerinde ölçüm yapan ek aşağı patlama kümelerini tetikler. Mikro patlamalar genellikle kasırgalarla karşılaştırılır, ancak her iki olay da şiddetli gök gürültülü fırtınalarla bağlantılı olsa da, ikisi arasında rüzgârlarının hareketi bakımından büyük bir fark vardır. Mikro patlamalar düz hatlı rüzgârlardır ve yer boyunca yatay olarak hareket eden rüzgârlardır, oysa tornadik rüzgârlar döner veya birçok yönde hareket eder.
Mikroburstlar Nasıl Öngörülür?
Mikro patlamalar çok küçük alanları etkiler ve o kadar ani olur ki, bunları önceden tahmin etmek zordur. Ancak meteorologlar, şiddetli hava günlerinde üst atmosferi izleyerek koşulların mikro patlama oluşumu için ne zaman uygun olabileceğini tahmin edebilirler. İstikrarsızlık, orta seviyelerde kuru hava ve yüksekte kuvvetli rüzgârlar varsa, mikro patlama potansiyeline işaret edebilir.
Mikro patlamalar ayrıca hava durumu radarında da tespit edilebilir. Başlangıcında, aşağı patlamalar, bir fırtınanın orta bölümünde yer alan yakınsak hava akımları (bir araya gelen hava) olarak görünürken, yere ulaştıktan sonra, birbirinden ayrılan hava akımları (ayrı hareket eden hava) olarak görünürler. Hava tahmincileri bu kalıpları yeterince erken fark ederse, şiddetli bir fırtına uyarısı verebilirler. Ancak, mikro patlamalar 5 dakikalık bir süre içinde oluşabileceği ve dağılabileceği için bunu yapmak için her zaman yeterli zaman yoktur.
Uyarı
Mikro patlamalardan korunmanın en iyi yolu şiddetli fırtına uyarılarına dikkat etmektir. Bulunulan bölge için içeride kalınmalı ve sağlam bir binaya sığınılmalıdır. Ayrıca fırtına geçene kadar pencerelerden uzak durulmalı gibi uyarılar verildiğinde, bu uyarılara uyulması önemlidir.
Mikroburstlar Nerelerde Oluşur?
Mikro patlamalar birçok ülkede olduğu gibi Amerika Birleşik Devletleri’nin herhangi bir bölgesinde de meydana gelebilir. Bununla birlikte, kuru mikro patlamalar, genellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin batısında ve High Plains bölgesinde bulunanlar gibi daha kuru iklimlerde daha yaygındır. Islak mikro patlamalar, Rockies’in doğusunda, özellikle fırtınalara eğilimli güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri’nde daha yaygındır. Benzer şekilde, mikro patlamalar yılın herhangi bir zamanında ve günün herhangi bir saatinde oluşabilir, ancak bunlar yaz ve ilkbaharda, öğleden sonra ve akşam saatlerinde yaygındır. Çünkü bu saatler, fırtınaların en sık meydana geldiği zaman dilimleridir. Ancak istisnalar olabilir, mesela Ağustos 2020’de Colorado yakınlarında nadir görülen ve şafak öncesi kuru bir mikro patlama meydana gelmiştir.
Akıllarda Kalan Derecho Yıkıcı Rüzgârları
Rüzgâr fırtınaları söz konusu olduğunda, kasırgalar yıkıcı yapıları nedeniyle en çok medyanın ilgisini çeker. Ortabatı’nın ovalarında siklonik olarak dönerek yüzeyde ki çakılları, döküntüleri, evleri veya araçları havalandırarak, dağınık bir şekilde etrafa fırlatır ve enkaz haline getirir. Her yıl düz hatlı fırtınalar çok fazla yaralanma, ölüm ve yıkıma sebep vermektedir ve bu fırtınalardan en önemlilerinden biri derecho’dur. Derecholar, yüzlerce mil boyunca hızlanabilen, karşısına çıkan neredeyse her şeyi yerle bir eden hızlı hareket eden, doğrusal rüzgârlardır. Ancak kasırgalar tipik olarak sadece birkaç mil aralığında döner.
Derecho rüzgârları İspanyolca’da düz anlamına gelmekte olan fırtına çizgileri tarafından üretilmektedirler. Saatte 58 mil veya daha fazla hızlara çıkabilir. Hatta bir kasırga saatte 250 milden fazla rüzgârlarla seyredebilir, ancak ortalama olarak ilerleyici hareket hızları saatte yalnızca 30 mildir. İşte hem kasırgalar hem de derecho bu fırtınalardan meydana gelmektedir. Bir fırtınadan kaynaklanan rüzgar sürekli olarak yere çarptığı zaman, düz çizgiler olarak yanal şekilde yayılmaktadır, işte bunlar derecho tarafından üretilirler. Rüzgâr hızı, fırtına çizgisi rüzgârları iterek ilerlerken artar ve işte bu derechonun 240 mil veya daha fazla yol boyunca devam etmesinin nedenidir.
Örneğin, Haziran 2012 yılında bir süper derecho, Yukarı Ortabatı’dan Orta Atlantik Devletleri’ne kadar 800 millik bir yol boyunca ilerlemiş, 28 kişinin ölümüne ve yaklaşık 3 milyar dolarlık hasara neden olmuştur. Meteorolog genellikle bir derechoyu oluşmadan önce veya oluşma esnasında tespit edebilirler. Ancak tipik olarak derecholar çok hızlı şekillendiğinden, insanları uyarmak için yeterli zaman olmaz. Radar cihazında okçu yayı şeklinde bir fırtına belirir ve bu, bir derechonun oluşabileceğinin ilk kanıtıdır. Bu ark yankı fırtınaları, spline oluşumunun merkezinde tehlikeli rüzgârları yoğunlaştırır. Yüksek sıcaklıklar gibi doğru koşullar devam ederse, derecho ilerledikçe hızlanarak ileri doğru ilerler.
Örneğin Super Derecho; 2012 yılında Iowa’nın merkezinde küçük bir fırtına olarak başlamış, ancak o ay rekor kıran sıcaklık fırtınayı körüklemiştir. Bu fırtına Illinois’e doğru ilerlerken, sözde derecho güçlenmeye başlamıştır. Şikago’ya çarpmayı kıl payı kaçırmış, ancak güneş ışınlarını kilitleyen siyah çatılar ve karanlık çatılar nedeniyle şehir merkezindeki sıcaklıkların yükseldiği, şehrin ünlü kentsel ısı adasını çevreleyen ısıyı daha da artırmıştır. Daha sonraki dönemde ise, derecho Indiana’nın düz arazisinden çok hızlı bir şekilde geçebilmek için yay şeklini almıştır. Fırtına Ohio’ya ulaştığında, rüzgâr esintileri saatte 80 mil’i aşan, Süper Derecho statüsüne yükselmiştir. Oradan Batı Virginia’yı ulaşmış ve ağaçları devirmiştir. Virginia’daki gücünü kesmiş, Washington, DC ve Maryland’e çarpmadan önce, ta ki denize açılana kadar daha fazla ölüm ve yıkıma neden olmuştur.
Derecho, üst atmosferdeki kuru hava güçlerini bastırdığında veya rüzgârlar onu sakinleştirdiğinde sona erer. Bu nedenle Atlantik Okyanusu’nun serin havası, bu Süper Derechonun rüzgârlarını sakinleştirmiştir. NOAA, derechos’u potansiyel olarak hem çok ölümcül hem de çok ciddi bir doğa olayı olarak sınıflandırır. Görünüşte garip olan bu fırtına isimleri duyulduğunda, uyarılara ve danışmanlara çok dikkat edilmelidir. Bu hava olayları bir kasırgaymış gibi görülmeli ve eğer bir seçenek varsa, sağlam yapılara, bodrumlara veya fırtına barınaklarına hızlıca sığınmalıdır.
Kaynakça:
weather.gov/bmx/outreach_microbursts
weather.gov/lmk/downburst
weather.gov/safety/thunderstorm-during
weather.gov/jetstream/wind_damage
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu