Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

7 Enterasan Buz Oluşumu

0 448

Bilindiği gibi buz oluşumu için ana faktör; havanın yeterince soğuk olmasıdır, ancak elbette başka faktörlerde bulunur. Rüzgar, suyun özellikleri, suyun hızı gibi buz oluşumunda rol oynayan diğer faktörlerle ilişkili olarak farklı buz oluşumları oluşabilir. Yani her ne kadar buz temelde suyun sıvı halden katı hale gelmesi olsa da, farklı koşullar bir araya geldiğinde farklı buz oluşumları ortaya çıkar. Bu yazıda farklı buz oluşumları hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Buz Halkaları

Buz halkaları veya buz diskleri çoğunlukla nehirlerin kıvrımlarında oluşur. Su üzerinde bir buz tabakası oluştuğu zaman, alt tabakadaki hızlanan suyun akımı sayesinde dönme kayması oluşur. Bu dönme kayması oluşan buz yığınını kırarak bir çember oluşana kadar büker ve nehrin kıvrımında yavaşça dönen bu buz dairesi orada kalır. Bu durum çok nadir olarak oluşan ve görülmesi gereken bir buz çeşididir. Örneğin Ocak 2019 yılında Westbrook Maine’deki Presumpscot Nehri üzerinden çekilen bir videoda fark edilen buz çemberi, son derece büyük ve yaklaşık 100 yarda çapında olduğu tespit edilmiştir.

Penitentes (Nieves penitentes) Kar Oluşumu7 Enterasan Buz Oluşumu

13.000 fit üzerinde olan Kuru And Dağları, oluşan bu uzun Penitentes kar oluşumu ve buz zirvelerine garip bir manzaraya ev sahipliği yapmaktadır. Penitents karın boyutları, bir inç ya da 2 ile 16 fit yüksekliğe kadar değişen boyutlara sahiptir. Penitentes kelimesinin anlamı, İspanyolca’da penitente şekilli karlardan gelir, çünkü bu sıra dışı kar oluşumları, İspanyol Kutsal Haftası boyunca geçit törenlerinde uzun ve sivri ucu olan şapkalar giyen Kefaret Alayı’nın dindar insanlarına olan penitentese benzetilmektedirler.
Bu pürüzü yapıya sahip olan buzlar, süblimleşme sürecinde oluşur ve bu, güneş ışınlarının karı eritmeden direk su buharına dönüştürmesi dışında oluşan erimeye benzer bir durumdur. Aslına bakıldığında buz, katıdan direk gaz haline geçerek sıvı aşamasını atlar, bu olayın oluşabilmesi içinde çiy donma noktasının altında kalmalıdır. Pürüzsüz bir şekilde sıkışmış kar veya buz tabakasına yansıyan güneş, diğer kar yüzeylerinden daha hızlı bir şekilde süblimleşen yüzeyin kavisli bölgelerini ısıtır ve çöküntüler oluştukça bu süreç hızlanır, sonuç olarak penitentes yapılar meydana gelir. Bu süreç oluşan çöküntülerde süblimleşme daha hızlı gerçekleştiğinden ve güneşten ışınlarından gelen ısıya bağlı olduğundan penitentes kar güneş ışınları hangi yönden geliyorsa o yöne doğru eğilirler.

Tavşan Buzu

Bu garip buz oluşumu, buz yünü, tavşan buzu, buz şeridi veya buz çiçekleri gibi birçok farklı isimlerle anılır, fakat oluşma süreci veya adı ne olursa olsun hepsi aynıdır. Tavşan buzu, hava donma sıcaklıklarına ulaştığında, fakat zemin henüz tam donmadığında oluşurlar. Bitkilerin gövdelerindeki özsu, dondukça genişlediğinden, gövdesi boyunca çatlakların oluşmasına yol açar. Daha sonra su, çatlaklardan dışarı akarak soğuk havayla çarpıştığında donar, daha fazla su çekildikçe ince tabaka oluşumundan sonra bir tabaka daha oluşturur ve sonunda buz şeritleri veya taç yaprakları meydana gelir.
Bununla birlikte odunsu bitkilerde de buna benzer bir olay meydana gelir, ancak odunsu bitkilerde ortaya çıkan buz daha ince bir yapıda ve daha saça benzer bir şekildedir. Buz oluşumları çok narin ve ince olduğundan, genellikle çok çabucak süblimleşir veya erirler. Bu nedenle tavşan buzunu, genellikle sabahları erken saatlerde ve hava koşullarının uygun olduğu gölge alanlarda tespit etmek mümkündür.

İğneli Buz (Buz iğneleri)

Tavşan buz gibi iğneli buz da, buz filamentleri, buz saçakları, buzdan kaleler ve don sütunları gibi birçok isimle bilinirler. Temel olarak bakıldığında bu buz iğneleri, benzer şekilde oluşan bir tür buz çiçeğidir. Şayet hava ısısı donma noktasının altında veya toprak ısısı donma noktasının üzerindeyse, toprağın altından akmakta olan su hava ile birleştiğinde donarak bu buz oluşumunu oluşturur. Daha fazla su çekildiğinde, donarak iğneye benzer sütundan buzlar oluşur. Bu döngü çok basit olsa da, zeminden çıkan hassas ve saç inceliğinde ki buzlar oldukça şaşırtıcı ve göz kamaştırıcı bir görünüme sahiptirler.

Buz Çiçekleri (Frot flowers)

7 Enterasan Buz OluşumuDonmuş çiçeklerin başka bir türünü, yeni donmuş göl veya deniz buzunun yüzeyinde yüzer halde görmek mümkündür. Arktik çiçekleri veya don çiçekleri olarak da adlandırılan bu buz oluşumları, bilim adamlarının çok fazla ilgisini çekmiştir. 2009 yılında, Washington Üniversitesi’nden bir biyoloji ekibi, bu küçük çapta ki buz çiçeklerinin geniş bir alanını keşfettiklerinde Kuzey Kutbu’nun yakın bölgelerine seyahat etmişler ve burada buldukları buzların birkaç tanesini eritmişlerdir. Erittikleri buzların içinde hapis olan, alışılmadık derecede çok yüksek miktarlarda bakterileri keşfetmişlerdir.
İlk olarak, nasıl oluştuklarını bakıldığında NPR bunu açıklamaktadır “Hava, okyanus yüzeyinde son derece soğuk ve son derece kuru hava geldiğinde, diğer buz oluşumlarından farklı olarak kurur, böylelikle buz içinde küçük tümsekler oluşur. Bir süreliğine nemi olan hava soğuk su buharını ağırlaştırır. Hava bu fazla ağırlığı serbest bırakmak ister, böylece kristalleşir. Hava tekrar buza döner ve bazen iki, üçe ulaşan narin, tüylü dallar oluşturur. Bu dallanmalar dev kar taneleri gibi görünürken, deniz, kelimenin tam anlamıyla çiçek açar.”
Bilimsel olarak bakıldığında büyüleyici olmalarının nedeni, bu don çiçeklerinin yüksek miktarlarda bakteri içerdiği bilinmektedir. Buz çiçeklerinin oluşma biçimleri sebebiyle, okyanusun yaklaşık üç katı tuzluluğa sahiptir ve bu kadar tuzlu donmuş suda çok fazla canlının yaşayamadığı tahmin edilmektedir. Ancak araştırmacılar, her bir don çiçeğinde yaşayan yaklaşık bir milyon bakterinin olduğunu keşfetmişlerdir. Aslında daha fazla araştırma yapılırsa, bakterilerin bu çiçeklerde nasıl hayatta kalmayı başardıkları ve neler yaptığı ortaya çıkarılabilir. Ancak bu nadir oluşan bir buz olayı gibi görünse de, Washington Üniversitesi profesörlerinden Jody Demming, dünya da sıcaklık arttıkça gelecek yıllarda bu tür olayların daha fazla görüleceği ve kutuplarda kışın ince buz kütlelerine dönüşerek, daha fazla açık okyanus suyu oluşturacağını bildirmektedir.

Kar Silindirleri7 Enterasan Buz Oluşumu

Kar silindirleri, kardan balyalanmış samanlara çok benzer görüntüye sahiptirler. Samanların büyük toplar halinde silindirlere benzer bir şekilde, rüzgar tarafından kar yığınları oluşturarak oluşurlar. Yüzey boyunca savrulan bu kar yumakları yuvarlandıkça çok fazla kar toplarlar ve boyut olarak büyüdüklerinden bir kar silindiri yaratırlar. Silindir şeklinde olurlar ve genellikle iç kısımları oyuktur, çünkü bu sayede oluşan ilk birkaç katman, kar silindirleri yuvarlandıkça genellikle, çok kolay bir şekilde pul pul dökülürler. Ancak çapları yaklaşık iki fit kadar büyük olabilirler.
Kar silindirleri genellikle yerde yeni bir gevşek kar tabakası olduğunda ve sıcaklık erimeye yakın olduğunda meydana gelir. Karın aynı zamanda buzlu kar gibi ve kolayca yapışmadığı bir yüzeyde olması gerekir, böylece üst kar tabakası zeminden ziyade silindire yapışır. Ayrıca, silindiri oluşturmak için yeterli düzeyde rüzgarın olması gerekir, ancak her parçalanacağı kadar güçlü olmamalıdır. Bu koşullar oldukça nadir olduğundan, kar silindirleri de oldukça nadir oluşur.

Krep Buz (Frazil Buz)

Bir buz çemberine benzer şekilde oluşan bu buz oluşumuna krep buzu veya pan buzu denir. Bu buz türü, bir nehir veya derenin su yüzeyinde bulunan buzlar parçalandığında, su girdabında dönerek ince daireler oluşturdukları zaman meydana gelir. Sıcaklık donma noktasına yaklaştığında ve hala orta derecede su hareket ettiği sürece oluşabilirler. Bu tür buz oluşumunun boyutu, ortam koşullarına bağlı olarak yaklaşık 1 fitten 10 fite kadar değişir. Genellikle diskler, kendi etrafında dönerken ve birbirine çarptığında kenar kısımlarında sulu kar ya da frazil buz toplarlar. Düşük merkezli ve yüksek kenarlı bir buz çemberi olan asma baraj olarak adlandırılan çembere dönüşürler.

Kaynakça:
onlyinyourstate.com/minnesota/ice-formations-mn/
popsci.com/ice-vii-lasers/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku