İsmi daha çok temizlik endüstrisinde, kimya ve de tıp biliminde adı duyulan pH; maddelerin asidik mi yoksa bazik özellikte olduğunu belirtmek amacıyla kullanılmakta olan ölçü birimine verilen simgedir. Açılımı ise, Power of Hydrogen’dir. Bu kavramın Türkçe anlamı ise, Hidrojen kuvveti’dir.
pH değerinin tarihsel süreçteki gelişimine bakıldığında, öncelikle bu ölçü birimi 18. Yüzyılın hemen başlarında keşfedilmiştir. Keşfi yapan ise “Soren Lauritz Sorensen” ismindeki Danimarkalı bir kimyacı’dır. pH ölçü biriminin keşfinin yapılmasının ardından, bu ölçü birimi oldukça kısa bir süre sonra Avrupa genelinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu alanda yapılan araştırmalar sonucunda bir pH Cetveli hazırlanmış ve bu cetvel bu değerin kullanılmasında oldukça kolaylıklar sağlamıştır. Kimya biliminde, araştırma ve inceleme yapmak amacıyla oldukça çeşitli çözeltiler hazırlanmaktadır. Bu çözeltilerden bazıları ise, endüstri alanında kullanılmak üzere hazırlanır. Oldukça değişik türlerde hazırlanan çözeltilerin asit ya da baz özellikte olup olmadığı anlaşılmaktadır. Çözeltilerin özelliğinin anlaşılmasında pH ölçü birimi oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Asit olan bileşimlerde, bileşimler suyu ile Hidrojen iyonu üretmektedirler. Suda iyonlaşarak bulunduğu ortama elektron çifti veya Hidroksit iyonu veren maddeler ise baz özelliği taşımaktadır. Bu açıdan bakıldığında hem asitler hem de bazlar Hidrojen atomu ile ilişki halinde bulunur. Hidrojen atomu ile ilişki, pH değerinin Hidrojen Kuvveti adını almasına neden olmuştur.
pH ifadesinde yer alan “p” harfi, eski logaritmayı ifade etmektedir. “H” harfi ise, Hidrojen atomunu simgeler. Çözeltilerin asit mi yoksa baz mı olduğunu anlamada kullanılan pH ölçü birimi, çözeltinin içerisinde bulunan Hidrojen atomunun aktivitesine ilişkin bilgi vermektedir. Hidrojen atomunun aktivitesine bağlı olarak da, çözeltinin ne olduğu anlaşılmaktadır. Bazlar ve asitler, özellik olarak Hidroksil ve de Hidrojen iyonlarına sahiptirler. Belirli koşullar sağlandığında ise, asit ve bazlar sabit bir iyon ilişkisinde bulunurlar. Çözeltilerin içerisinde bulunan Hidrojen veya Hidroksil iyonlarından pH değeri yoluyla herhangi birinin anlaşılması, diğerinin de belirlenmesini sağlamaktadır. Çözeltilerin içerisinde bulunan Hidroksil iyonu Hidrojen iyonundan daha fazla aktivite özelliğine sahipse, o çözelti baziktir. Eğer durum tam tersiyse, çözelti asidiktir.
Çözeltilerin asit ya da baz olduğunu anlayabilmek için kullanılmakta olan pH değeri, çözeltide bulunan Hidrojen iyon değerini ölçerek bu durumu gerçekleştirmektedir. Bir çözeltinin asit ya baz olduğu anlaşılırken, aynı zamanda çözeltinin asitlik ve de alkalin değeri de belirlenebilmektedir. Baz olduğu anlaşılan bir çözeltinin, asit değeri de ortaya çıkmaktadır. Çünkü bir çözelti ne kadar bazsa, o kadar asit değildir. Ya da ne kadar asitse o kadar baz değildir. Çözeltilerdeki bu özellik, aynı zamanda çözeltilerin alkalin özelliğini de ortaya çıkarmaktadır.
Dünyanın birçok ülkesinde kabul görerek kullanılmakta olan pH değerinin, değişik dereceleri bulunmaktadır. Bu dereceler çözeltiler hakkında bilgi vermektedir. Bilgi almak ve vermek amacıyla birçok alanda kullanılmakta olan pH dereceleri, 0dan 14e kadar değer almaktadır. pH cetvelinde yer alan bu değerlerin farklı anlamları bulunmaktadır. Cetvelin tam ortasında 7 sayısı yer almaktadır. 7 sayısı nötr cetvelinde nötr olarak kabul edilirken 7 den küçük ya da büyük pH derecelerinin anlamı birbirinden farklıdır. Eğer bir maddenin pH derecesi 7den küçükse, o madde asit özelliktedir. Maddenin pH derecesi 7den büyükse o madde bazik özelliktedir.
Yazar:Erdoğan Gül