Przewalski’nin atı veya takhi (Equus ferus Przewalskii veya bazen Equus caballus Przewalskii) daha kısa bacaklı evcil atlara kıyasla daha tıknaz bir yapıdadır. Tipik yükseklikleri yaklaşık 130 cm ve uzunlukları yaklaşık 210 cm’dir ve 90 cm’lik bir kuyruk uzunlukları vardır. Yaklaşık 300 kilogram ağırlığındadırlar. 
Ceket, yele çevresinde koyu kahverengiden yanlarda soluk kahverengiye ve karında sarımsı beyaza kadar değişir. Kafası uzun bir yüz ve güçlü bir çene ile masiftir. Üst ve alt kesici dişler bitki örtüsünü kesmek için kullanılırken, birçok hipsodont yanak dişleri taşlama için kullanılır. Kafatasının çok gerisine yerleştirilmiş gözleri ile geniş bir alanı görebilir, bu da kafasının hemen arkasındaki tek kör noktayı oluşturur. Kulaklar oldukça uzun ve diktir, ancak seslerin lokalizasyonu için hareket ettirilebilir. Sert, dik siyahımsı bir yele arkadan aşağı iner. Bacaklar incedir. Kuyruk kılları dereceli uzunluklardadır. Yaz aylarında tüyleri kısa ve pürüzsüzdür. arka ve yanlar kırmızımsı kahverengidir. Karnında renk sarımsı beyaza döner. Kışın tüyleri daha uzun ve daha açık renkli hale gelir.
Vahşi doğada, Przewalski’nin atları, baskın bir aygır, baskın bir kurşun kısrak, diğer kısraklar ve onların yavrularından oluşan sosyal gruplar halinde hayatlarını sürdürürler. Przewalski atının vahşi doğada soyu tükendiği düşünülen bir dönemde son birey 1969’da Moğolistan’da görüldü. Türün azalmasının olası nedenleri, avlanma, yem ve su için hayvanlarla rekabetti. Ek olarak, sert kışlar muhtemelen türün neslinin tükenmesine katkıda bulunmuştur. Przewalski’nin atı eskiden bozkır ve yarı çöl habitatlarında yaşıyordu. Bu aralığın çoğu bozulduğundan veya hayvancılık tarafından işgal edildiğinden, türler sınırlı su kaynaklarına sahip yarı çöl habitatlarıyla sınırlı hale geldi. Mevsimsel hareketler, en besleyici bitki örtüsünün mevcudiyetinden etkilenir.
1992’den beri Moğolistan, Çin ve Kazakistan için çeşitli başarılarla çeşitli yeniden giriş programları yürütüldü veya planlandı. Bugün Moğolistan, türün tarihi aralığında gerçekten vahşi popülasyonların bulunduğu tek ülkedir. Yeniden tanıtılan popülasyonlar, Khar Us Nuur Ulusal Parkı yakınlarındaki Dzungarian Gobi, Hustai Ulusal Parkı ve Khomiin Tal’da bulunabilir. Şu anda Moğolistan’da vahşi doğada dolaşan yaklaşık 300 at var, Çin’de mevsimsel olarak 120 at daha serbest bırakılıyor. Çin’de, Xinjiang ve Gansu Eyaletlerinde, Przewalski’nin atlarını Dzungarian Gobi’nin Çin tarafında serbest bırakan esir yetiştirme merkezleri bulunmaktadır. Fransa, Özbekistan, Macaristan ve Ukrayna’da büyük rezervlerde tutsak yetiştirilmiş popülasyonlar bulunmaktadır.
Yabani Przewalski’nin atına yönelik en büyük tehdit, evcil atlarla melezleşme ve bulaşıcı hastalıkların bulaşmasıdır. Nüfusun genişlemesiyle birlikte evcil ve diğer hayvanlarla rekabetin artması ve tehdit oluşturması muhtemeldir. Son zamanlarda, korunan alanlardaki yasadışı madencilik, izinsiz giriş ve rahatsızlığa neden olan ek bir tehdit haline geldi. Son olarak, küçük vahşi nüfus, şiddetli hava koşullarına ve yırtıcı hayvanlara karşı savunmasızdır.
Gebelik süresi on bir ila on iki ay arasındadır ve Nisan veya Mayıs aylarında bir tay doğurur. Doğumdan bir saat sonra tay ayağa kalkıp yürüyebilir. Birkaç hafta içinde otlamaya başlar, ancak sekiz ila on üç ay boyunca sütten kesilmez. Çiftleşme ve doğum aynı mevsimde gerçekleşir, çünkü dişiler doğumdan yedi ila sekiz gün sonra kızışmaya başlarlar.
Przewalski’nin vahşi atı günün yarısından fazlasını yiyecek aramakla geçirir. Günü çölde geçirdiği, güneş battıktan sonra otlak ve sulak alanlara seyahat ettiği ve sabahları çöle döndüğü görülmüştür.
Kalıcı gruba liderlik eden birkaç dişi ve bir erkekten oluşan büyük sürülerde sosyalleşir. Liderin daha genç ve daha zayıf erkekleri sürüden sürmesinin bir sonucu olarak, genç yalnız aygırların görüldüğü gözlemlendi.
Utangaç ve düşmanlardan kaçınmak için tetikte olan Przewalski’nin atının tiz bir sesi var. Ayrıca koku ve sesi çok uzak mesafelerden algılayabilir. Ruh halleri, kulak, ağız ve kuyruğunun pozisyonlarındaki değişikliklerle tespit edilebilir.
Przewalski’nin vahşi atı ot, bitki ve meyve yiyen bir otoburdur. Bazen kabuk, yaprak ve tomurcukları yer. Hayvanat bahçelerinde saman, tahıl ve yonca ile beslenir.
Eti için avlanan bir tür olmuştur. Bunun dışında insan tarafından hiçbir zaman evcilleştirilmemiştir.
Vahşi Yaşama Yeniden Giriş![Przewalski Yaban Atı Nasıl Bir Canlıdır?]()
Ataları hiçbir zaman evcilleştirilmediği için vahşi bir alt tür olarak kabul edilen Przewalski’nin atı, 1960’lardan beri esas olarak diğer evcilleştirilmiş atlarla çiftleşme yoluyla vahşi doğada yok olmaya sürüklendi. Yüzyılın başındaki yeniden yerleştirme çabaları, Moğolistan’daki çeşitli bölgelerde vahşi popülasyonları başarıyla büyüttü ve sürdürdü, bu da Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) alt türleri 2008’de Kritik Tehlike Altında olarak yeniden sınıflandırmasına yol açtı.
Przewalski’nin atları, evcil atların sahip olduğu 64 kromozoma kıyasla 66 kromozoma sahiptir. Evcil atla (65 kromozom) üreme ve yavru üretebilen verimli melezler üretebilmeleri olağandışıdır. Melezler Przewalski’nin atlarına benziyor ve onları tanımlamanın tek yolu kromozom testidir. Moğolistan’da bu atlara “ruh” anlamına gelen “takhi” denir. 36 yaşına kadar yaşayabilirler.
Kaynakça:
National Geoghraphic
Yazar: Tuncay Bayraktar