Pek çok kişi, katılımcılardan belirsiz mürekkep lekesi görüntülerine bakmaları ve ardından gördüklerini tarif etmelerinin istendiği ünlü Rorschach mürekkep lekesi testini duymuştur. Test genellikle popüler kültürde bilinir ve sıklıkla bir kişinin bilinçaltındaki düşüncelerini, güdülerini veya arzularını ortaya çıkarmanın bir yolu olarak tasvir edilir. Bu yazıda Rorschack mürekkep testinin ne olduğu, neden yapıldığı ve nasıl uygulandığına dair bilgiler bulunmaktadır.
Rorschach Mürekkep Testinin Tanımı ve Tarihi
Rorschach mürekkep lekesi testi, 1921’de Hermann Rorschach adlı İsviçreli bir psikolog tarafından oluşturulan bir tür yansıtmalı psikolojik testtir. Genellikle kişiliği ve duygusal işleyişi değerlendirmek için uygulanan bu test MMPI-2’den sonra en sık kullanılan ikinci adli testtir. Amerikan Psikoloji Derneği tarafından 412 klinik psikologla yapılan 1995 tarihli bir anket, % 82’sinin Rorschach mürekkep lekesi testini en azından ara sıra kullandığını tespit etmiştir.
Rorschach kesinlikle bir kişinin belirsiz bir sahneyi yorumlamasının o kişinin kişiliğinin gizli yönlerini ortaya çıkarabileceğini öne süren ilk kişi değildir. Ünlü testini çeşitli etkilerle yaratmak için ilham almış olabilir. Rorschach çocukken, klecksografiye veya mürekkep lekelerinden görüntüler oluşturma sanatına büyük ilgi göstermiş, büyüdükçe bu ilgisini sanata ve psikanalize karşı karşılıklı olarak geliştirmiştir. Hatta akıl hastalarının sanat eserlerini analiz eden makaleler yayınlamış ve ürettikleri sanatın kişilikleri hakkında daha fazla şey öğrenmek için kullanılabileceğini öne sürmüştür.
1896’da yaratılan bir oyun, mürekkep lekesi canavarları yaratarak onları hikâyeler veya dizeler için yönlendirici olarak bile kullanmıştır. Alfred Binet, daha önce yaratıcılığı analiz etmek için mürekkep lekelerini kullanmayı denemiş ve zeka testlerine dahil etmeyi planlamıştır. Rorschach belki hem çocukluk hobilerinden hem de Sigmund Freud’un rüya sembolizmi konusundaki çalışmalarından ilham almıştır. Mürekkep lekelerini bir değerlendirme aracı olarak kullanmak adına sistematik bir yaklaşım geliştirmeye çalışmıştır.
Mürekkep Testi
Rorschach, 300’den fazla akıl hastası ve 100 kontrol deneği dahil olmak üzere 400’den fazla konuda çalıştıktan sonra mürekkep testi yaklaşımını geliştirmiştir. 1921 tarihli Psychodiagnostik kitabı, yüksek tanısal değere sahip olarak seçtiği on mürekkep lekesini sunmuştur. Kitap ayrıca, teste verilen yanıtları puanlama konusundaki yaklaşımını da ayrıntılı olarak açıklamış ve bu testi oluştururken niyeti, genel amaçlı bir yansıtmalı kişilik testi geliştirmek değildir. Amacı, şizofreni tanısında kullanılabilecek bir test oluşturmaktır. Rorschach’ın kitabı çok ilgi görmemiş ve metnin yayınlanmasından sadece bir yıl sonra 37 yaşında aniden ölmüştür. Ancak kitabın yayınlanmasının ardından çok çeşitli puanlama sistemleri ortaya çıkmış ve test, en popüler kullanılan psikolojik testlerden biri haline gelmiştir.
Mürekkep Testi Nasıl Çalışır?
Mürekkep lekesi testlerinin nasıl işlen gördüğünü anlama da, nelerden oluştuğunu ve nasıl uygulandığını bilmek gerekir. Bu testin temel ilkeleri şu şekildedir:
• Rorschach testi, bazıları renkli, bazıları siyah, beyaz veya gri olan 10 mürekkep lekesinden oluşmaktadır.
• Testte; on kartın hepsi yorumlama ve puanlama konusunda eğitim almış psikiyatrist veya psikolog tarafından, test tapılacak kişiye gösterilir. Test sırasında deneğe on kartın her biri birer birer verilir.
• Daha sonra denekten kartın neye benzediğini düşündüğü sorulur.
• Teste girenlerin kartları, ister baş aşağı ister yana doğru, istedikleri herhangi bir pozisyonda tutmalarına izin verilir.
• Katılımcılar belirsiz görüntüyü istedikleri gibi yorumlamakta özgürdür.
• Ayrıca istedikleri şekilde yanıt verebilirler. Katılımcılar bir şey, birkaç değişik şey, hatta hiçbir şey bile görmediklerini söyleyebilirler.
• Sınava giren kişiler bir bütün olarak görüntüye, görüntünün belirli yönlerine ve hatta görüntüyü çevreleyen beyaz alana odaklanabilir.
• Konu bir yanıt verdikten sonra, psikolog konunun ilk izlenimlerini daha fazla detaylandırması için ek sorular sorulur.
• Psikolog ayrıca, konunun büyük resmine bakarak çok sayıda değişken üzerindeki tepkileri de değerlendirmektedir. Bu gözlemler daha sonra yorumlanır ve bireyin profiline göre derlenir.
Peki, öyleyse, Rorschach testinin mürekkep lekelerine verilen yanıtlar analiz edilirken tam olarak bakılan nedir? Yanıtların gerçek içeriği kişinin bilinçaltında sakladığı şeydir, ancak diğer faktörler de önemlidir. Test uygulayıcılarının baktığı şeylerden bazıları şunlardır:
• Katılımcılar resmi nasıl tanımladığı: Her kartta belirli yanıtlar ortaktır, bu nedenle puanlayıcılar bu tür yanıtları tanımlayan bir kod içerir.
• Cevap vermesinin ne kadar sürdüğü: Bir yanıt önermeden önce çok uzun bir süre beklemek, yanıtlayanın gördükleri karşısında şok olduğunu gösterebilir.
• Faktörlerin ne olduğu: Faktörler, bir yanıt oluşturan konum, biçim, renk ve gölgelendirmeyi içerebilen belirleyiciler olarak bilinir.
• Yorumların ne olduğu: Ekstra veya ilgisiz yorumlar, ana yanıtın parçası olmayan ek yorumlar şeklindedir.
• Verilen yanıtların popülerliği veya özgünlüğü. Bazı yanıtlar oldukça yaygındır, bazıları ise çok daha benzersiz olabilir. Son derece atipik tepkiler, düşünce kalıplarındaki rahatsızlıkları gösterebileceğinden dikkate değerdir.
Rorschach Mürekkep Testi Nasıl Yorumlanır?
Rorschach testindeki ilk kart, katılımcıların sıklıkla yarasa, kelebek veya güve olarak tanımladığı siyah beyaz simetrik bir görüntüdür. Hayvan veya insan şekillerini görmek, 10 kartın her birine verilen ortak bir tepkidir. Örneğin üçüncü mürekkep lekesi, genellikle bir tür etkileşimde bulunan iki insan figürü olarak tanımlanır. Bu karta verilen yanıtların, bireyin diğer insanlarla nasıl etkileşime girdiğine dair bilgi sağladığı düşünülmektedir. Nispeten hızlı bir yanıt, başkalarıyla rahat ve sosyal ilişkilerde rahat olduğunu gösterebilir. Ancak gecikmiş bir yanıt, bireyin sosyal etkileşimlerle mücadele ettiğini ortaya çıkarabilir. Bazı mürekkep lekeleri, bazı durumlarda kan olarak algılanmakta olan kırmızı renktedir. Bu tür kartlara verilen cevaplar, kişilerin zarar verme tehditleri ile ya da öfkeyle nasıl başa çıktıklarının bir göstergesidir. Cinsel imgeleme, çoğu kartta da sıklıkla görülmektedir.
Rorschach Testinin Teşhis Aracı Olarak Kullanımı
Rorschach uzun süredir bilinen popüler bir psikolojik test olsa bile, yararlı olup olmadığı yoğun bir şekilde araştırılmaya devam edilmektedir. Araştırmalar, klinik psikologların yüzde 43 ila 77’sinin Rorschach’ı bir değerlendirme aracı olarak kullandığını ileri sürmektedirler. Bununla birlikte, yapılan bir araştırmada, Rorschach testinin tanısal bir araç olarak çok az geçerli olduğu sonucu elde edilmiştir. Araştırma, uygulanan kişilerin mürekkep lekelerine verdikleri bazı cevapların bipolar bozukluk,,şizofreni ve şizotipal kişilik bozukluğunun bir delili olabileceği tespit etmiştir. Bununla birlikte, araştırmalar, mürekkep lekesine verilen yanıtların travma sonrası stres bozukluğu, anksiyete bozuklukları, davranış bozukluğu, majör depresif bozukluk, bağımlı kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğu, davranış bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu ile ilişkili görünmediğini göstermektedir.
Rorschach Testinin Eleştirileri
Rorschach testinin popülaritesine rağmen, önemli tartışmalara konu olmaya devam etti. Eleştirilerin çoğu, testin nasıl puanlandığına ve sonuçların herhangi bir tanısal değeri olup olmadığına odaklanır. Test, standartlaştırılmış prosedürler, puanlama yöntemleri ve normların eksikliği nedeniyle 1950’lerde ve 1960’larda yoğun bir şekilde eleştirilmiştir. 1970’ten önce, temelde testin beş farklı versiyonunu temsil edecek kadar çarpıcı bir şekilde farklılık gösteren beş puanlama sistemi vardır. 1973’te John Exner, önceki sistemlerin en güçlü unsurlarını birleştiren kapsamlı bir yeni puanlama sistemi yayınlanmıştır. Exner puanlama sistemi artık Rorschach testinin uygulanmasında, puanlanmasında ve yorumlanmasında kullanılan standart yaklaşımdır. Mürekkep testini puanlamakla ilgili bazı endişeler vardır ve bu endişeler şu şekildedir:
• Geçerlilik ve güvenilirlik konusunda endişeler: Tutarsız puanlama sistemlerine yönelik erken eleştirilere ek olarak, eleştirmenler, testin zayıf geçerliliğinin, çoğu psikolojik bozukluğu doğru bir şekilde tanımlayamadığı anlamına geldiğine dikkat çekmektedirler. Tahmin edebileceği gibi, testi puanlamak oldukça öznel bir süreç olabilir. Rorschach’ın bir başka önemli eleştirisi de güvenilirlikten yoksun olmasıdır.
• Teşhislerle ilgili endişeler: Test, bipolar bozukluk ve şizofreni gibi bazı hastalıkların teşhisinde az da olsa faydalı olmuştur. Bununla birlikte, bazı uzmanlar, Exner puanlama sistemi hatalar içerdiğinden, klinisyenlerin Exner’ın sistemine büyük ölçüde güvenmeleri halinde psikotik bozukluklara aşırı tanı koymaya eğilimli olabilecekleri konusunda uyarmaktadırlar.
Rorschach Testlerinin Faydaları
Test esas olarak danışmanlıkta ve psikoterapi kullanılmaktadır. Bunu düzenli olarak kullananlar, bu testi, test yapılan kişi hakkında çok fazla nitel bilgi edinmenin bir yolu olarak görürler. Terapist ve danışan daha sonra terapi sırasında bu sorunlardan bazılarını daha fazla keşfedebilir. Rorschach testi kullanımıyla ilgili eleştirilere rağmen, günümüzde hastaneler, okullar ve mahkeme salonları gibi çeşitli mecralarda yoğun olarak kullanılmaktadır.
Bazı şüpheciler, Rorschach’ın sahte bilimden başka bir şey olmadığını öne sürerek daha eleştirel davrandılar. 1999’da bazı psikologlar , araştırmacılar hangi puanların geçerli ve hangilerinin geçersiz olduğunu daha iyi belirleyene kadar, Rorschach mürekkep ltestinin klinik amaçlar için kullanılması konusunda tam bir moratoryum çağrısında bulunmuşlardır. Daha sonraki bir rapor, mürekkep testinin kullanışlılığına dair daha karışık bir bulguya sahiptir. Araştırmacılar, testin sorunlara sahip olmasına rağmen, düşünce bozukluklarını belirlemede bir değer oluşturduğu sonucuna varmışlardır.
Araştırmacılar, Şizofreni araştırmalarında düşünce bozukluğunun bir ölçüsü olarak değeri kabul ediliyor diye öneride bulunmuşlardır. Aynı zamanda bağımlılık araştırmalarında ve daha seyrek olarak düşmanlık ve kaygı üzerine yapılan çalışmalarda da düzenli olarak kullanılmaktadır. Dahası, Rorschach’ın zekâ ve düşünce bozukluğunun klinik bir ölçütü olarak kullanılmasını haklı gösteren önemli kanıtlar vardır.
Günümüzde bazı psikologlar, Rorschach’ı yalnızca psikolojinin geçmişinin bir kalıntısı, frenoloji ve parapsikoloji ile aynı düzeyde bir sahte bilim olarak görmezden gelmektedirler. Bazı uzmanlar, Rorschach kesinlikle eleştiriye değer olsa da, haksız olmadığını öne sürmektedirler. Testin düşünce bozukluklarının belirlenmesinde kullanımı iyi planlanmıştır ve mevcut araştırmalar testin geçerliliğinin şansa göre daha yüksek oranda doğru olduğunu göstermektedir. Bu test mükemmel bir araç olmasa da, psikoterapötik bir değerlendirmede ve belirli psikiyatrik durumların belirlenmesinde faydalı olabilir.
Kaynakça:
https://openpsychometrics.org/tests/HEMCR/
https://www.theguardian.com/science/2017/feb/21/rorschach-test-inkblots-history
https://www.verywellmind.com/what-is-the-rorschach-inkblot-test-2795806
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu