Sistit nedir, sebepleri nelerdir?
İnsan vücudunun en önemli sistemlerinden biri boşaltım sistemidir. Boşaltım sistemi (üriner sistem) metabolizma sonucunda kanda biriken artık ve zararlı maddelerin süzülüp idrar şekline getirilmesi ve uzaklaştırılması, vücutta değişmeyen bir dengenin sürdürülmesi yani homeostazinin korunması üzerinde etkilidir.
Boşaltım sistemi yukarıdan aşağıya doğru sırasıyla böbrekler, idrar kesesi, üreter ve üretra adlı idrar kanallarından oluşur. Böbreklerde kanın süzülmesiyle oluşan idrar üreter denilen iç idrar kanalı ile idrar kesesine (mesane) gelir ve geçici bir süre depo edilir. Belli bir miktar idrarla dolduğunda idrar kesesinin duvarları uyarılıp gerilecek ve idrar yapma isteği doğacaktır. Buradaki idrar ise tıpta üretra adıyla bilinen bir dış idrar borusu ile işeme ile vücut dışına atılacaktır. Bu kanalın uzunluğu kadınlarda 4 cm’ye yakın iken erkeklerde 18-20 cm kadardır. Kadınların üretra adlı dış idrar yolu erkeklere göre daha kısa olduğundan sistit denilen idrar kesesi iltihaplarına daha sık rastlanmaktadır.
Sistit Nedir?
Sistit idrar kesesinin (mesane) iltihaplanması ile görülen rahatsız edici belirtilerle karakterize olan bir hastalıktır. Bakterilerin neden olduğu sistit kendi haline bırakılmamalı, mutlaka tedavi olunmalıdır. Aksi halde kronikleşip daha üstteki boşaltım organlarına ilerleyecek, kalıcı sorunlara yol açacaktır. Herkesin kalın bağırsaklarında doğal olarak bulunan ve bağırsakta kaldığı sürece zararlı olmayan E. coli basilleri ( bakterileri) bazı durumlarda anüse yakın olan idrar borusuna bulaşıp çoğalmakta ve zararlı hale gelmektedir. İdrar torbası (mesane) iç zarına yerleşen bakteriler bölgeyi tahriş ederek iltihaplandırmaktadır. Boşaltım sisteminin (üriner sistem) en yaygın enfeksiyonu sistittir. Ağır sistitler idrar yaparken yanmaya ve fazlaca ağrıya sebep olmaktadır.
Sistitin diğer sebepleri ve ayırıcı tanı
Her sistit koli bakterilerden kaynaklanmayabilir. Bazı ilaç ve hastalıkların yan etkileri, hasta kişilere takılan kataterlerin (sonda) uzun süre kalması geçici de olsa sistit belirtileri ortaya çıkarabilir. Genital bölge hijyeni için spreyler ve gebelikten korunmak için sperm öldürücü köpük, jel gibi kimyasal maddeler kullanan kadınlar ile radyasyon tedavisi görenlerde sistit gelişebilmektedir. Tedavi şeklini belirlemek için sebep tam saptanmalıdır. Bakteri kaynaklı ise antibiyotik kullanılmalı, başka sebepleri saptanırsa sebebi ortadan kaldıracak tedavi yolları denenmelidir. İdrar kesesi ve üst idrar yolundaki taşlar, tümörler ve böbrek tüberkülozu da sistite sebep olabilmektedir. Sebeplerdeki çeşitlilikten ve belirtilerin benzerliğinden dolayı tanı doğru yapılmalı ve uygun tedavi seçilmelidir.
Sistit belirtileri
Sistitin temel belirtileri idrar yaparken ağrı ve zorluk (dizüri) olup dışarı atılan idrar miktarının az olmasıdır. İdrar zor da olsa yapılır ancak kısa bir süre sonra tekrar idrar varmış gibi hissedilip acilen tuvalete gitme isteği yaşanabilir. Bu durum idrar kesesinin tam anlamıyla boşalmamış olmasından kaynaklanır. İdrar bulanık ve kötü kokabileceği gibi kanlı da olabilir. Bunlar ağır sistit belirtileridir. Hastalık ilerlemişse ateş yükselebilir, terleme ve bulantı görülebilir. Kadınlardaki sistit adet dönemlerinde daha da ağırlaşır ve cinsel birleşme sırasında ağrı duymalarına sebep olabilir. Belirtiler herkeste aynı olmayabilir.
Sistit vakaları önceden belirti vermeden birden ortaya çıkabilmektedir. Ağır olmayan vakalar kendi kendine bile birkaç gün içinde iyileşebilse de bunu beklemeden bir doktora gidilmesi akıllıca olacaktır. Sık tekrarlayan ve uzun süren inatçı durumlarda ciddi ve uzun süreli bir tedaviye gerek duyulacaktır.
Erkek ve kadınlarda sistit
20 ile 40 yaş arası kadınlarda sistit görülme sıklığı fazladır. İdrar yollarının kısa olmasının da etkisi ile yaz aylarında çok temiz olmayan havuz ve denizlere giren kadınlarda görülme olasılığı artmaktadır. Adet dönemlerinde vajina içine yerleştirilerek kullanılan tamponlar da sistite neden olabilen faktörlerdendir.
Çocuk ve menopoz dönemi sonrası kadınlarda da görülebilen sistitler kalıcı hasarlara yol açmaması için mutlaka tedavi edilmelidir. Gebelik döneminde de idrar yolu enfeksiyonları sık görülmektedir. Gebelikle birlikte rahim büyümekte, idrar kesesi ile idrar yollarına baskı yapmakta, idrar yapma isteği artmaktadır.
Sistit erkeklerde 50 yaş ve daha ilerisinde daha çok görülmektedir. İdrar yollarını tıkayan bir taş veya tümör, prostat bezinin büyümesi gibi sebeplerle dış idrar yolu daralabilmekte, idrar tam boşaltılamamaktadır. Sistit şeklinde belirtiler veren bu durumlar uzman bir ürologla görüşülmeli ve tedavisi yaptırılmalıdır. Bol su tüketimi tedaviye yardımcı olacaktır. Sistit iyileşinceye dek cinsel ilişkiden uzak kalınmalı ve alkol kullanılmamalıdır.
Balayı sistiti
Yaşamın herhangi bir zamanında farklı sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilen sistitler kadar balayı sistitleri de önemlidir. Balayında yeni evli çiftlerin yaşadığı ilk cinsel birleşme sonrası çoğu kadın ne yazık ki balayı sistiti yaşamaktadır. Vajinaya çok yakın olan üretra (dış idrar borusu) sık cinsel birleşme sırasında tahriş olmakta ve sistite zemin hazırlanmaktadır. Cinsel birleşmenin sıklığı ve uzun sürmesi sürtünmeyi artırmakta, üretra zedelenmektedir. Böyle bir durumda bakteriler idrar borusuna kolay tırmanmakta ve çoğalarak bölgede yangıya yol açmaktadır. Bu sistitte de belirtiler diğerleriyle benzerdir. Belirtiler görüldüğünde balayındaki taze çiftler cinsel ilişkiye devam etmemeli, enfeksiyondan kurtulabilmek için doktora giderek tedavi almalıdır. Önemsenmeyip hiç bir şey yokmuş gibi cinselliğe devam edildiğinde ağrılı cinsel birleşme nedeniyle kadınların cinsellikten uzaklaşma ve soğuma ihtimali ortaya çıkacaktır.
Balayı sistitine yakalanma olasılığının cinsel birleşme öncesi ve sonrasında idrar yapılarak azaltılabilmesi mümkündür. İdrar yapmanın amacı idrar kanalına ulaşmış bakteriler bulunuyorsa daha içeri gitmesini engellemek ve dışarı atmaktır. İdrar miktarını artırmak için bol su içilmelidir. Balayı sistitini önlemenin bir başka yolu da cinsel birleşme öncesi kadın cinsel organının yeterince nemlendirilmesidir. Kuru olması durumunda bakteri bulaşma ve yerleşme riski artacaktır. Kuruluğu önlemek amaçlı kayganlaştırıcı jeller kullanılmalı, jeller su bazlı olmalıdır. Su dolu bir küvette köpük banyosu yapmak ve içinde uzun süre kalmak, deterjan ve benzeri kimyasallar temas etmek de mikrobik kökenli olmayan sistitlerin sebepleri arasındadır. Her önleme karşın yine de sistit gelişebileceği akıldan çıkarılmamalıdır.
Sistit tedavisi
Sistitin sebebi ne olursa olsun idrar kesesi ve idrar yollarını içten yıkamak amacıyla bol su içilmesi önerilmektedir. Hafif sistit belirtilerinde doktora gitmeden de bazı yöntemlerle geçiştirmek mümkündür. Evde varsa reçetesiz alınabilen bir ağrı kesici kullanımı denenebilir, karın bölgesine sıcak su torbası koyulabilir. Cinsel ilişkiye bir süre ara vermek de iyileşme sürecini hızlandıracaktır. Kafeinli ve alkollü içecekler içilmediğinde birkaç gün içinde düzelme yaşanacaktır.
Sistitin sebebi bakteriler ise antibiyotik kullanımı kaçınılmazdır ancak okur olmaz her belirti ve hastalıkta doktor tavsiyesi olmaksızın antibiyotik kullanmak bakterilere direnç kazandıracağı için iyileştirici olmayacaktır. Toplum üyeleri konu hakkında aile hekimleri ve diğer doktorlar tarafından bilinçlendirilmeli ve her birey sorumlu davranmalıdır. Bilinçlendirmenin bir başka yeri okullar olmalıdır.
Tedavi olmak gerekiyorsa kesin etkisi bilinmeyen otlar ve evde hazırlanan ilaçlar yerine kesinlikle bir hekime gidilmeli, onun vereceği ilaçlar kullanılmalıdır. Hastanelerde idrar kültürleri yapılıp çıkan sonuca göre en etkili olacak antibiyotikler verilmektedir.
Sistit hakkında şüpheler varsa tam olarak nedenini saptamak için başka tanı yöntemleri de kullanılmalıdır. Tedavi başladıktan 24 saat sonra belirtiler azalmaya, daha sonraki günlerde de kaybolmaya başlayacaktır. Tedavi geciktirilirse veya uygun olmayan bir tedavi şekli uygulanmışsa hastalık kronikleşecektir.
Sistitten korunma yolları
*Sistitten korunmak için temizlik konusunda bilinçlenmek gerekir. Kadın, erkek, çocuk ve yaşlılarda tuvaletten sonra temizlik doğru biçimde yapılmalı ve genital bölge nemli bırakılmamalıdır.
* İdrar ve dışkı yapıldıktan hemen sonra söz konusu bölgeler suyla yıkanmalı, anüs etrafının temizliği ve silinmesi önden arkaya doğru olmalıdır. Tam tersi yani arkadan, makat bölgesinden öne doğru temizlik yapılırken bakteriler idrar yollarına ve cinsel organ girişlerine kolaylıkla taşınacaktır.
*Kullanılan tuvalet kâğıtları renksiz ve kokusuz olmalıdır.
* Erkekler sıkı ve bedeni çok saran iç çamaşır kullanmamalı, cinsel ilişkiden sonra idrar yaparak mesanelerini tam olarak boşaltmalıdır.
* İdrar yapma isteği hissedildiğinde uzun süre tutulmamalı, mümkün olan en kısa zamanda boşaltılmalıdır. İdrar kesede fazla beklerse bakteriler çoğalmaya fırsat bulacaktır.
*Enfeksiyonları azaltmak için banyo yapılırken ayakta durulmalı, oturulmamalıdır.
*Su tüketimi gün içinde en az 2 litre olmalıdır. Su içildiğinde idrar miktarı artacak ve idrar boşaltılırken içeride bulunabilecek bakteriler dışarı atılacaktır.
*Fazla alkol, çay, kahve gibi soğuk veya sıcak içecekler idrar torbasını fazla uyaracağı için aşırı tüketilmemelidir.
*Yaz geldiğinde kalabalık ve temiz olmayan havuzlara girmek tehlikelidir. Yüzme sonrasında ıslak mayoyla dolaşılmamalı, kurusu ile değiştirilmelidir.
*Giyilecek iç çamaşırlar kadında da erkekte de pamuklu olmalı, günlük olarak değiştirilmeli sentetik kumaşlı çamaşır kullanılmamalıdır.
*Balayı döneminde doktor tavsiyeleri önceden bilinip gerekli önlemler alınmalıdır.
*Menopoz dönemini yaşayan kadınlarda da enfeksiyon riski artmaktadır. Bu dönemde de doktor tavsiyeleri önemsenmelidir.
*Genital bölge temizliğinde kokulu sabun, parfüm, sprey gibi ürünler enfeksiyon riskini artıracağından dolayı kullanılmamalıdır.
Not: Bu makale bilgi amaçlı olup sağlık sorunları yaşandığında mutlaka bir sağlık kuruluşuna gidilip tedavi olunmalıdır.
Kaynakça:
https://www.medikalakademi.com.tr/sistit-belirtileri-nedenleri-ve-tedavisi/<br />
http://nedenolur.net/sistit-nedir-neden-olur/<br />
http://www.milliyet.com.tr/sistit-belirtileri-ve-tedavisi-pembenar-detay-kadinsagligi-2295336/<br />
http://www.pudra.com/saglikli-yasam/hastaliklar/sistit-nedir-neden-olur-800.htm<br />
http://www.jinekolognet.com/sistit.asp<br />
http://www.bilimvesaglik.com/uroloji/sistit-nedir-sistit-belirtileri-nelerdir.html<br />
Yazar:Müşerref Özdaş