Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Uluslararası Virüs Taksonomisi: Bilinmeyen Bir Virüs veya Yeni Bir Hastalık Nasıl Adlandırılır?

0 412

Virüsler; şekil, konakçı organizma, nükleik asit tipi, konfigürasyonu ve ayrıca neden oldukları hastalık dahil olmak üzere fiziksel ve genetik özelliklerine göre adlandırılırken, hastalık adları genellikle semptomlarını, kökenini, nedensel patojenlerini yansıtan genel ve spesifik terimleri içermektedir. 2020 yılında dünyayı etkileyen ve devam eden salgın hastalığının adı olan COVID-19’un tanı konması oldukça zaman almıştır. İlk olumlu vaka 2019 yılının Aralık ayında tanımlansa da, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2020 yılı Şubat ayında hastalık ve hastalığa neden olan virüsün resmi adını duyurmuştur. Bu tarihler arasında 60.000’den fazla kişi enfekte olmuş ve 10.000’den fazla kişi son nefesini vermiştir. Bu sayı 30 Mayıs 2020 yılında yaklaşık 6,1 milyon vakaya ve 370.000 ölüme yükselmiştir. Ve gün geçtikçe vaka ve ölüm sayısı hızlı bir şekilde artmıştır ve artmaya devam etmektedir.
Uluslararası Virüs Taksonomisi: Bilinmeyen Bir Virüs veya Yeni Bir Hastalık Nasıl Adlandırılır?İsim önemsiz görünse de (COVID-19: CO rono VI rus D isease 20 19) bilinmeyen bir virüsü ve bunu izleyen hastalığı adlandırmak için birçok düşünce geçmektedir. Hastalıklar için kötü seçilmiş isimler daha önce diplomatik konulara, etkilenen etnik kökenlerin damgalanmasına, bulaşıcı hayvanlara karşı ihmal edilmeye, ticaret ve seyahatte haksız sınırlamalara, vb. yol açmıştır. Bu nedenle DSÖ, bilinmeyen bir virüsü veya yeni bir hastalığı adlandırırken bir dizi kural belirlenmiştir.

Yapılmaması Gerekenler

Bilinmeyen bir virüs ve hastalığın isimlendirilmesine ilişkin yönergeler, dos’dan daha fazla yapılmamayı içermektedir. DSÖ, herhangi bir coğrafi etiketin örneğin şehirler, ülkeler, bölgeler ve hatta kıtalar, etkilenen kişilerin, hayvanların veya yiyeceklerin isimlerinden, belirli bir topluluğa, kültüre, mesleğe veya sektöre yönelik herhangi bir imadan kaçınmaktadır çünkü bu kitleleri korkutabilmektedir. Bir hastalığı (algılanan) menşe bölgesine göre adlandırmak yüzyıllardır yaygın bir uygulamadır. Orta Doğu solunum sendromu (MERS), Ebola virüsü hastalığı, Ebola hemorajik ateşi, Zika ateşi veya Zika virüsü hastalığı ve kötü isimli İspanyol gribi, coğrafi bölgelerle ilişkili hastalıklara örnek gösterilebilir ve bu oldukça kapsamlı bir listesidir. Resmi olarak COVID-19 olarak adlandırılmadan önce, devam eden solunum hastalığı genellikle ortalama insanlar ve hatta bazı önemli siyasi figürler tarafından yanlış bir şekilde Çin virüsü veya Wuhan virüsü olarak adlandırılmıştır.
Elbette, bir hastalığı kökeninden sonra adlandırmak sezgisel görünebilmektedir, ancak bu etkilenen toplumu yabancı düşmanlığına ve ırksal veya kültürel ayrımcılığa açmaktadır. Etkilenen bölgeyle uzaktan bile olsa ilgili olan bireyler daha önce kurumlar tarafından serbest bırakılmış veya olağandışı tepkiler almışlardır. Çocuklar kültürel mirasları için aniden zorbalığa uğramış bu durum azınlıkların durumunu ve tedavisini daha da kötüleştirmiştir. (Zika ve Ebola virüsü salgınlarından sonra Afrikalılar, SARS ve MERS salgınlarından sonra Asyalılar). Ayrıca, bazen, coğrafi etiket tam menşe yerini belirtmeyebilmektedir. Örneğin, 1918 influenza pandemisine ispanyolca grip denmektedir, ancak kökeni hala bir gizemdir. Her ulusun yüzünü ve sınırlı medya kapsamını kurtarmaya çalıştığı 1. Dünya Savaşı sonrası dünyada, tarafsız bir Avrupa ülkesi olan İspanya, vatandaşlarının sağlık durumu hakkında doğru bir şekilde rapor vermeye devam etmiştir. Doğal olarak, hastalık İspanya ile bağlantılı olmaya başlamış ve sonunda tüm dünyada İspanyol gribi olarak adlandırılmıştır.
Coğrafi konumların yanı sıra, hastalıklar belirli bir topluluk veya bir hayvanla da ilişkilendirilmiştir ve her örnek çeşitli sonuçlara yol açmıştır. Edinilmiş bağışıklık eksikliği sendromu (AIDS) olarak adlandırılmadan önce, cinsel yolla bulaşan hastalığa genellikle eşcinsel ile ilişkili bağışıklık eksikliği (GRID) denirmiş. Hastalık eşcinsel erkeklerle sınırlı olmasa da, ilk birkaç vaka öyle olmuştur. HIV salgınının ilk günlerinde AIDS yerine GRID kullanımı hâlihazırda marjinalleşmiş bir toplumu damgalamıştır. Terim ayrıca önleyici ve kontrol önlemlerinin uygulanmasını engellemiştir. Benzer şekilde, 2009 domuz gribi salgını domuzların yaygın olarak ihmal ve dışlanmasına yol açmıştır. O zaman bilinmeyen virüs (H1N1), domuzları enfekte ettiği bilinen bir influenza suşuna benziyor olmasından dolayı domuz gribi denmiştir. Bazı hükümetler masum çiftlik hayvanlarının ülke çapında kesilmesini emretmiş, bireyler domuz ve domuzla ilgili diğer ürünleri görmezden gelmeye başlamışlardır ve bu da domuz yetiştiriciliği endüstrisinde büyük kayıplara yol açmıştır. Ayrıca DSÖ ölümcül veya bilinmeyen gibi terimlerin kullanımını da engellemektedir, çünkü bunlar korkuyu tetikleyebilmekte ve küresel paniğe neden olabilmektedir.

Dos

Uluslararası Virüs Taksonomisi: Bilinmeyen Bir Virüs veya Yeni Bir Hastalık Nasıl Adlandırılır?Günümüzde, isimsiz bir virüs veya hastalığın isimlendirilmesi dozuna geçiş yapan DSÖ, Uluslararası Virüslerin Taksonomisi Komitesi (ICTV) ve Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) kalıcı olduğunu onaylayana kadar genel ama aynı zamanda spesifik olan terimlerin kullanılmasını önermektedir. Yeni keşfedilen insan virüsü ve hastalığı için birkaç uygun isim önermek, keşfeden tarafın (bilim adamları veya ulusal yetkililer) sorumluluğundadır. İsim bilimsel olmalı ve herhangi bir sosyopolitik konuya yol açmamalıdır. DSÖ, bilimsel ve rahatsız edici olmayan bir ismin nasıl bir araya getirileceğine dair yönergeler sağlamıştır. İlk olarak, ad, hastalığın temel özelliklerini tanımlamak için genel bir terim içermelidir. Terim, enfekte hastalarda herhangi bir klinik semptom veya etkilenmiş fizyolojik süreci (hepatit, ishal, immün yetmezlik, vb.) İfade edebilmektedir. Örneğin SARS ve MERS, nefes darlığı terimini içermektedir, çünkü nefes darlığı her birinde birincil semptomdur. Ayrıca, herhangi bir anatomik veya patolojik referans (kardiyak, gastrointestinal, vb.) yapılabilmektedir.
Daha spesifik tanımlayıcı terimler bir kez daha eklenmektedir ve hastalık hakkında somut veriler elde edilmektedir. Bu, hastalığın epidemiyolojisini,kökenini (akut, zoonotik, konjenital, bulaşıcı vb.) ve şiddetini (hafif, şiddetli vb.) açıklayan terimleri içermektedir. Bu isim aynı zamanda tam popülasyon ve hasta yaş grubunu (çocuk, anne vb.) içerebilmektedir. Hastalık mevsimsel veya çevreye özgü ise, yeterli kanıt bulunması koşuluyla, sırasıyla yaz, kış veya yeraltı, çöl, kıyı, bataklık gibi terimler kullanılabilmektedir. Ayrıca, nedensel patojen (virüs) tanımlanmışsa, tanımlayıcı bir terim (yeni, varyant, alt tip) ile birlikte resmi adı (koronavirüs, salmonella, influenza virüsü) hastalık adının bir parçası olarak dâhil edilmelidir. Başka bir hastalıkla benzerlik durumunda, yenisinin keşif yılı (ay ile veya ay olmadan) belirtilmelidir.Uluslararası Virüs Taksonomisi: Bilinmeyen Bir Virüs veya Yeni Bir Hastalık Nasıl Adlandırılır?
Birden fazla terime sahip olmak bir hastalığın adını can sıkıcı bir şekilde uzatabilmektedir, bu nedenle uygun kısaltmalar da önceden değerlendirilmelidir. Hastalıklara benzer şekilde, virüs isimleri basit ancak bilimsel tutulmalıdır. Bu, virüsün morfolojisi, konakçı organizma, nükleik asit türü ve konfigürasyonu gibi gerçek verilere odaklanarak ve örneğin koronavirüsün taç benzeri şekli (korona) olarak adlandırılmasıyla elde edilmektedir. Ayrıca Latince taç anlamına gelmektedir. Bir virüsün genetik yapısına dayanarak adlandırılması, aşıların ve teşhis testlerinin geliştirilmesine de yardımcı olmaktadır. Ayrıca, bir virüsün kendi taksonlarına sınıflandırılması, adlandırılmasından önce gelmektedir.
Adlandırma kuralları ve sınıflandırma sistemlerinden bağımsız olarak, her canlı organizma iki ayrı adla bilinmektedir. Birincisi, yetkili bir kuruluş (Homo sapiens) tarafından atanan bilimsel bir isim ve ikincisi, genel halk (insanlar) tarafından kullanılan ortak bir isimdir. Aynı şey hastalık ve virüsler için de geçerlidir. Genellikle, ortak bir ad, haber merkezleri ve sosyal medyada yayınlanan sınırlı bilgiye dayanmaktadır. Ek olarak, daha önce tartışılan tüm damgalama olaylarına yol açabilecek ortak bir isim (Wuhan Virüsü ve Çin Virüsü geçici adlarından da anlaşılacağı gibi) çok az düşünülmektedir. Sosyal medyanın sürekli kullanımı, bu ortak isimlerin yayılmasını daha da kolaylaştırmaktadır. DSÖ’nün ‘yeni insan bulaşıcı hastalıkların isimlendirilmesi için en iyi uygulamalar’ uygulaması, kitleler yapmadan önce isim atama girişimidir. Bu süreçte daha da fazla acı ve yıkıma neden olabilecek herhangi bir saldırgan kavramın oluşumunu ortadan kaldırmaktadır.

Kaynakça:
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it#:~:text=Viruses%20are%20named%20based%20on,Viruses%20(ICTV)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK8174/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku