Yaşam Tarzının Bilişsel Yaşlanmadaki Rolü

Yaşam tarzı davranışları, sağlığı etkileyebilecek rutin faaliyetler (örneğin sigara, alkol, diyet ve fiziksel aktivite) anlamına gelir. Çeşitli sağlık çıktıları üzerindeki etkilerinden dolayı, “yaşam tarzı davranışları” terimi aynı zamanda “sağlıkla ilgili davranışlar” olarak da anılmıştır. Birçok çalışma, yaşam tarzı davranışlarının tip 2 diyabet, koroner kalp hastalığı ve mortalite ile ilişkili olduğunu göstermiştir.
1993 ile 1997 yılları arasında Birleşik Krallık’ın Norfolk bölgesinde yaşayan 45-79 yaşları arasında 20.000’den fazla kişiden oluşan bir kohortu takip eden ve yaşam tarzı davranışları ile ölüm oranı arasındaki ilişkiyi araştıran yakın tarihli bir çalışmadır. Bu çalışmanın sonuçları, sigara içen, haftada 14 birimden fazla alkol içen, günde beş porsiyondan az meyve ve sebze tüketen ve hareketsiz olanların, hiç göstermeyenlere göre ölüm riskinin dört kat daha yüksek olduğunu göstermiştir. Daha fazla vurgulanması gereken önemli bir husus, yaşam tarzı davranışlarının her zaman birbirinden bağımsız olmaması ve ayrıca çeşitli sağlık çıktıları üzerinde ek etkileri olabileceğidir.
Yaşam tarzı faktörlerinin optimal kontrolü ve yönetimi, kardiyovasküler ve serebrovasküler hastalık ve demans için risk faktörleri arasında iç içe bir bağlantı olduğunu vurgulayarak, bilişsel gerileme ve demansın önlenmesinde etkinliği göstermektedir. Biriken kanıtlar, kardiyovasküler bozuklukların potansiyel risk faktörlerine (ör. Orta yaş obezitesi ve sigara içimi) ve psikososyal ve yaşam tarzı faktörlerinin (ör. Yüksek öğrenim, düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme, entelektüel açıdan zorlayıcı boş zaman etkinlikleri ve aktif sosyal olarak entegre) potansiyel koruyucu rollerine işaret etmektedir.
Demans riskini ve bilişsel gerilemeyi önemli ölçüde etkileyen faktörler sosyal ve bilişsel katılımdır. Beyin kan akışını artıran ve karşılığında sinir hücresi büyümesini ve gelişmiş serebrovasküler işlevi destekleyen fiziksel aktivite gibi diğer etkiler, bilişsel yaşlanma literatüründe en sık alıntılanan yaşam tarzı gibi görünmektedir. Bununla birlikte, fiziksel aktivitenin, bilişi etkilediği bilinen yaşa bağlı hastalıkları (örn. Diyabet, hipertansiyon) erteleyerek veya önleyerek, depresyon, uyku, iştah (diyet) ve enerji seviyeleri gibi diğer aracı faktörlerle de bilişi geliştirmesi kuvvetle muhtemeldir. Dahası, sigara içmemenin iyi bilinen belgelenmiş faydaları da vardır. Bunlar orta ila ileri yaşam sağlıklı ve başarılı bir bilişsel işlev için orta düzeyde alkol tüketimi ve sağlıklı beslenme seçenekleridir.
Yaşam tarzı faktörlerinin bağımsız etkilerine ilişkin önemli gözlemsel verilere ek olarak, artık müdahale çalışmalarından elde edilen ampirik kanıtlar da artmaktadır. Yaşam tarzı faktörlerinde yapılan değişikliklerin bir bireyin bilişsel gerileme geliştirme riskini azaltabileceğine inanılmaktadır. Bir bireyin fiziksel aktivite seviyesinde bir artış ve ardından sigarayı bırakma durumunda bir korelasyonun kanıtı en güçlüydü. Bu müdahaleler az risk taşır ve birçok ek sağlık yararına sahiptir, bu nedenle yaşlı nüfusun çoğu için önerilebilir.
Artan sosyal katılım, bilişsel stimülasyon ve homosistein düşürücü vitamin takviyeleri gibi diğer faktörler de ümit verici görünmektedir ve bunların alımını destekleyen önemli gözlemsel kanıtlar vardır, ancak bu müdahaleler için hala ampirik kanıtlar eksiktir. Benzer şekilde, zindelik eğitimi müdahalelerinin biliş için güçlü ancak seçici faydalara sahip olduğu bulunmuştur ve en büyük zindelik kaynaklı faydalar yönetici-kontrol süreçleri için ortaya çıkmıştır. Bu, bilişsel ve sinirsel esnekliğin yaşam boyu korunabileceğini gösterir. Bununla birlikte, gerçek demans riski muhtemelen hafife alınmaktadır ve ilk araştırmanın yapıldığı zaman ile bunamanın başlangıcı arasında kaç kişinin sigarayı bıraktığı açık değildir, ancak orta yaştaki sigara içmenin uzun vadeli net sonuçları olmuştur.
Araştırmalar ayrıca diyetin hipertansiyon, hiperlipidemi (yüksek kolesterol), hiperglisemi (yüksek kan şekeri) ve ateroskleroz gibi kardiyovasküler ve serebrovasküler hastalığa yol açabilecek durumları önlemeye, daha iyi yönetmeye ve hatta tersine çevirmeye yardımcı olabileceğini göstermiştir. Buna karşılık, bu, optimal nöronal transfer için gerekli olan yetersiz glikoz ve oksijen transferi nedeniyle beyin dahil olmak üzere organların optimal işleyişini etkiler ve bilişsel işlev üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Bugüne kadar, sadece sınırlı çalışma, bu davranışların bilişsel sonuçlarla ilişkili olarak birleşik etkisini araştırmıştır ve bu kanıt mevcut olduğunda, bulgular tutarsızdır. Örneğin, Eugeria’nın bilişsel yaşlanma ile ilgili uzunlamasına çalışmasından 833 yaşlı yetişkinde alkol (şarap tüketimi) ve sigarayı araştıran bir Fransız çalışması, Alzheimer hastalığına karşı bu kombine davranışlardan bariz bir koruma olmadığını gösterdi. Örneğin, sigara içmek, şarap tüketimine göre ayarlandığında bile dil performansında artmış bir düşüşle ilişkiliydi ve ikincisi, sigara içmeye alışırken dikkat ve hafızada artan bir düşüşle ilişkilendirilmiştir.
Bununla birlikte, çalışma, yalnızca sigara içmenin (paket yılı ölçüsü kullanarak) rakam aralığındaki düşüşle önemli ölçüde ilişkili olduğunu, ancak düşük ila orta alkol tüketiminin sonraki üç yıllık performans değişikliği ile önemli ölçüde ilişkili olmadığını öne süren önceki kanıtlara atıfta bulunulmaktadır. Daha yeni tarihli çalışmalar, bazı sağlıksız davranışlar arasındaki sayı, süre ve etkileşimin tümünün daha sonraki yaşamda müteakip bilişle ilişkili olduğunu vurguladı. Londra memurları (Whitehall II kohortu) üzerinde yapılan bir çalışmada, alkol ve sigara arasındaki etkileşim araştırılmış ve bu sonuçlar, sigara ve alkol tüketiminin birleşik etkilerinin bireysel etkilerden daha büyük olduğunu vurgulamıştır.
Sigara içen ve yoğun şekilde içen katılımcılar, ölçülü olarak içen sigara içmeyenlere kıyasla % 36 daha hızlı bilişsel düşüş yaşadı. Bu dernekler yaş, cinsiyet, eğitim ve kronik hastalık riskleri de fazla olduğu izlenmiştir. Aynı grupta yapılan önceki bir araştırma, üç ila dört sağlıksız davranışa sahip katılımcıların, sağlıksız davranışları olmayanlara kıyasla zayıf yürütme işlevine ve belleğe sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, sağlıksız davranışların sayısı zaman içinde tekrarlandığında (üç farklı dalga boyunca) daha düşük bilişsel işlev olasılığı daha yüksektir.
Suwon Boylamsal Yaşlanma Çalışmasından (SLAS) elde edilen benzer bulgular, çoklu pozitif yaşam tarzı davranışlarının (sigara içmeme, sebze tüketimi ve sosyal aktivite gibi) kombinasyonunun daha yüksek bilişsel yetenekle ilişkili olduğunu göstermiştir. Ancak, bu davranışlar kümelenme eğiliminde olduğundan, bir davranışın görünen etkilerinin diğerine ne ölçüde atfedilebileceği (yani karıştırıldığı) belirsizdir.
Dahası, bu davranışların bilişsel gerileme üzerindeki uzunlamasına etkileri hakkında nispeten az şey bilinmektedir; yine de çoklu yaşam tarzı davranışları arasındaki ilişkiler, uzun vadeli çalışmaları vurgulamaktadır çünkü davranış kalıpları on yıllar boyunca gelişme eğilimindedir ve hedefli müdahalelerin toplam halk sağlığı riskini değiştirmesine yönelik çıkarımlar vardır. Yaşa bağlı hastalıklara yaşam boyu yaklaşımı nöronal hasara ve yaşam boyunca demans riskine farklı çevresel katkıların doğasını ve zamanlamasını belirlemek için önemli bir fırsat sağlar.
Sağlık için risk ve koruyucu faktörler, en kritik etkilerini farklı yaşlarda gösterebilir.. Bu, yaşam seyri yaklaşımı ve sigara içmeme, fiziksel olarak aktif olma ve daha sağlıklı diyetler seçme gibi olumlu yaşam tarzı davranışlarının bilişsel işlevleri koruyabileceği ve sonraki yaşamda yavaş bilişsel düşüşe neden olabileceği hipotezi tarafından kabul edildi. Fratiglioni vd. potansiyel risk ve koruyucu faktörler için anahtar dönemler belirledi. Erken yaşam, bilişsel rezervin (öğrenme ve eğitim) gelişimi için en kritik öneme sahip gibi görünmektedir ve uzak yan etkiler (çocukluk çağı sosyal koşulları gibi) yetişkin hastalığı riskine veya daha sonra demans yaşam riskine katkıda bulunur.
Kardiyovasküler ve metabolik riski etkileyenler de dahil olmak üzere yaşam tarzı davranışları orta yaşta daha etkili hale gelir, ancak diyet ve fiziksel aktivite gibi bazıları çocukluğa geri döner, oysa sonraki hayata zihinsel ve fiziksel aktivite modelleri bu riskleri hafifletmeye devam edebilir. Cadar vd. Tıbbi Araştırma Konseyi’ni kullanarak, erken orta yaştaki (36 ve 43 yaş) yaşam tarzı davranışları arasındaki ilişkileri, 43 yaşındaki bilişsel performansla ilişkili olarak ve kombinasyon halinde, 43’ten 60-64’e kadar 20 yıl boyunca bilişsel gerileme ile birlikte incelemiştir.
Önceki analizler için temel bulgular, orta yaştaki fiziksel aktivitenin en yüksek seviyesinin başlangıçta daha iyi hafıza (ancak arama hızı ile değil) ile ilişkili olduğu ve sürekli olarak sağlıklı beslenme seçiminin, yaşamın ortasından sonrasına kadar daha yavaş hafıza düşüşü ile ilişkili olduğu yönündeydi. Buna ek olarak, 43 yaşında ve orta yaşın başlarında en yüksek fiziksel aktivite seviyesi, diğer tüm yaşam tarzı davranışlarından ve seçilen ortak değişkenlerden bağımsız olarak daha yavaş görsel arama hızı düşüşüyle ilişkilendirilmiştir. Bunlar;
• Sosyal köken sınıfı,
• Çocukluk bilişi,
• Eğitimsel kazanım,
• Yetişkin sosyal sınıfı,
• Anksiyete ve depresyon semptomları
• Klinik durumlar (hipertansiyon, diyabet, kanser, CVD) ve kırılganlık)
Sigara içmek her iki bilişsel sonuçla da ilişkili değildi, ancak bu örnekte aşırı sigara içenlerin sayısı nispeten düşük olduğundan, bu sonuçlar dikkatle yorumlanmalıdır. Beslenme seçimi ve fiziksel aktivite konusundaki bulgularının, kümülatif skorların etkilerine kıyasla orta yaştaki farklı yaşlarda her zaman tutarlı olmadığı da unutulmamalıdır.
Cadar’ın çalışmasında fiziksel aktivite ile görsel arama hızındaki daha yavaş düşüş arasındaki ve sağlıklı beslenme seçimi ile hafıza arasındaki ilişkiler yeni bulgulardır ve bu kohortta daha önce test edilmemiştir. Önceki durumda, fiziksel aktivite önceki çalışmada arama hızıyla bağlantılı olarak araştırılmamıştı; ikinci durumda, orta yaş bilişi daha önce bu kohortta beslenme ile ilişkili olarak çalışılmamıştır. Öte yandan, 43 yaşında yoğun sigara içimi ile daha önce 43 ile 53 yaşları arasında bildirilen daha hızlı hafıza düşüşü arasındaki ilişkiler (Richards ve diğerleri, 2003) burada 20 yıllık bilişsel değişim periyodu 43’ten 60+ ile tekrarlanmamıştır.
Londralı memurlar üzerinde yapılan bir araştırmadan elde edilen kanıtlar, Londra’daki memurlar üzerinde yapılan bir çalışmada, sigara ve bilişsel düşüş arasındaki ilişki üzerinde cinsiyetin bir etkisi olduğunu buldu. Elde ettikleri sonuçlar, kalp hastalığı, felç ve akciğer fonksiyonunun zihinsel yetenekler üzerindeki etkilerine göre ayarlandıktan sonra sigara içen erkeklerin 10 yıllık bir süre içinde sigara içmeyen erkeklerden daha hızlı düşüş gösterdiğini, kadınlarda ise bilişsel puanlarda herhangi bir farklılık olmadığını gösterdi.
Bu, Whitehall II çalışmasındaki erkeklere kıyasla daha düşük kadın katılımcı sayısıyla ilgili olabilir [ 105]. Fiziksel aktivite ile ilgili olarak, orta yaşta haftada en az iki kez boş zaman fiziksel aktivite, Kardiyovasküler risk faktörleri, Yaşlanma ve Demans İnsidansı (CAIDE) çalışmasında, yaş, cinsiyet ve eğitim ayarlamasından sonra hafıza düşüşü riskinin azalmasıyla ilişkilendirilmiştir. , takip süresi, lokomotor bozukluklar, APOE genotipi, vasküler bozukluklar, sigara ve alkol tüketimidir.
Benzer şekilde, Mayo Klinik Yaşlanma Çalışmasında orta yaşta veya ileri yaşlarda orta düzeyde egzersiz, Hafif Bilişsel Bozukluk (MCI) olasılığının azalmasıyla ilişkilendirilmiştir. Buna karşılık, Chicago Sağlık ve Yaşlanma Projesinden elde edilen sonuçlar, temel bilişsel değerlendirme tarihinden itibaren 2 hafta içinde gerçekleştirilen fiziksel aktivitenin, yaşlı bir popülasyonda bilişsel düşüş riski ile ilişkili olmadığını bildirilmiştir.
Yaşam tarzı davranışlarının değiştirilebilir risk faktörleri olduğu düşünüldüğünde, sağlıklı bir yaşam tarzını teşvik etmenin bilişsel gerilemeyi ve altta yatan serebrovasküler ve kardiyovasküler risk faktörlerini önleyebileceğini veya iyileştirebileceğini gösterir. Sağlıklı yaşam tarzlarını destekleyen müdahalelerin tasarlanması, potansiyel olarak ezici bunama önleme problemine verilecek her türlü cevabın temel bileşenlerini temsil etmelidir.

Kaynakça:
https://scholarcommons.usf.edu/etd/307/#:~:text=The%20first%20study
https://core.ac.uk/download/pdf/71948167.pdf
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22988508/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu