Küçük çocukları olan ebeveynler, her zaman çocukları ile ilgili yapacakları aktiviteler, beslenme, eğitimi ve tuvalet alışkanlığının kazandırılması gibi konularla ilgili bilgi arayışı içindelerdir. Tuvalet eğitimine başlama zamanı geldiğinde işler sinir bozucu hale gelebilir. İşte bu sürecin çok stresli hale gelmeden başarı ile atlatılabilmesi için püf noktalar:
Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklar İçin Tuvalet Eğitimine Ne Zaman Başlanmalı?
Tuvalet eğitimi hem ebeveynler hem de çocuklar için bireysel bir süreçtir ve yapılabilecek birçok yaklaşım vardır. Bu konuda yapılacak en doğru hareket yürümeye başlayan çocukların tuvalet eğitimi için hazır olana kadar beklemektir. Çocukların çoğu lazımlık eğitimine başlamak için 18 ay ila 3 yaş arası uygun bir dönemdir. Fakat bunun yanında 3 ve 4 yaşındaki bazı çocuklar tuvalet alışkanlığını edinmek için henüz tam olarak hazır olmayabilirler. İşte çocuğun tuvalet eğitimine başlamaya hazır olduğuna dair bazı işaretler;
Çocuğun fiziksel olarak lazımlık kullanmaya hazır olduğuna dair işaretler
Bu işaretler çocuğun mesane ve bağırsakları üzerinde bir miktar kontrol geliştirdiğini göstermektedir. İşte belirtileri:
• Daha uzun süre altının kuru kalması: Yürümeye başlayan çocuğun altını ıslatması birkaç saat sürüyorsa veya kuru bir bezle kısa bir süre şekerleme yapıyorsa ya da geceleri uyuyorsa
• Geceleri bağırsak hareketi yoksa: Çoğu küçük çocuk uykusunda dışkılama yapmaz, bu da kontrol kazanmanın iyi bir işaretidir!
• Tuvaleti geldiğini söylemesi: Çocuğun ebeveynine tuvaletini geldiğini söylemesi onun tuvalete gitme dürtüsünü gösterir.
• Gizlenerek tuvaletini yapması: Çocuk tuvaletini gizlenerek yapmaya başlarsa tuvalet eğitimi için zaman geldiğinin fiziksel bir belirtisidir. Çünkü yaradılış gereği herkes mahremiyet duygusunu sever.
Çocuğun Zihinsel ve Duygusal Olarak Lazımlık Kullanmaya Hazır Olduğuna Dair İşaretler
Tuvalet alışkanlığı kazanmak için fiziksel olarak hazır olmak, duygusal ya da zihinsel olarak hazır olmakla aynı şey değildir. Çocuğun lazımlık eğitimi için duygusal veya zihinsel olarak hazır olabileceğine dair işaretler aşağıdaki gibidir:
• Lazımlık kullanmaya ilgi duyması
• Altını kirlettiği zaman söylemesi
• Lazımlığa oturmaya istekli olması
• Lazımlık kullanmayı veya iç çamaşırı giymeyi istemesi
• Kendisi için bir şeyler yapma arzusunun belirginleşmesi
Lazımlık eğitimi hazırlığı, yukarıdaki işaretlerin ve biraz da ebeveyn sezgisinin bir birleşimidir. Çocuğun bu sürece hazır olup olmadığına karar verecek olan kişi ebeveynidir.
Lazımlık Kaygısı
Lazımlığı kullanma konusundaki korku ya da endişe, tam olarak hazır olmadığının bir işareti olabilirken, ayrıca bu korkuların üstesinden gelmesi gerektiğinin de bir işareti olabilir. Lazımlık kullanımı hakkında ebeveynin çocuğuyla oyun oynaması korkunun aşılmasında yardımcı olabilir. Bu süreçte daha küçük çocukların altının bağlandığını, kendisinin büyüdüğü için artık lazımlık kullanması gerektiği şeklinde örneklemeler verilmesi faydalı olabilir. Bu, çocuklara duygularını açık bir şekilde keşfetme şansı verir ve kaygıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.
Lazımlık İçin Eğitim Yöntemleri
Çocuğu lazımlığa alıştırmanın birçok farklı yolu vardır, ancak bunlar genellikle üç kategoride incelenmektedir:
1. Çocuğu takip ederek öğretilen tuvalet alışkanlığı: Bu yöntemle, çocuğun lazımlığı kullanmaya ilgi göstermesini beklenmeli ve sonra bu ilgisi desteklenmelidir. Çocuğu lazımlığı kullanması için bir şeyler almak gibi ödüllendirici hareketler yapılmaması gerekir. Çünkü bir teoriye göre tuvalet eğitimi, yürümek gibi aktif olarak öğretilmesi gerekmeyen doğal bir dönüm noktası olmasıdır. Bu süreçte şunlarla çocuğun daha kolay alıştırılması sağlanabilir;
• Tuvalet eğitimi kitaplarını birlikte okumak
• Her banyo için bir lazımlık satın almak
• Tuvalet kullanımı modellemesi yapmak
Bu yöntemin dezavantajları zaman alması ve bu yöntemi izleyen çocukların daha sonraki bir yaşta tuvaletten bağımsız olmalarının daha muhtemel olmasıdır. Ebeveyn çocuğunu anaokuluna göndermeyi planlıyorsa, bu durum açık bir soruna neden olabilir çünkü çoğu okul öncesi çocukların iç çamaşırı giymesi gerekir.
2. İki ile üç gün yöntemi: Psikologlar Richard Foxx ve Nathan Azrin’in yarattığı bu lazımlık eğitimi yaklaşımıyla çocuk hazır olana kadar beklenmelidir. Ancak hazır olduğunu anlayınca 
hızlı bir şekilde eğitim verilmelidir. Bu yöntem son on yılda ortaya çıkmış ve kitabın çıkması ile popüler olmuş bir yöntemdir. Bu lazımlık eğitiminde tuvalet eğitimi adeta bir eğitim kampında verilir gibi kazandırılır. Bu yöntemin birçok çeşidi vardır ancak temel adımlar aşağıdaki gibidir:
• Ebeveynler tuvalet eğitimi hazırlığı için 2 ila 3 gün başka hiçbir şeyle ilgilenmezler.
• Çocuğa artık bez kullanmayacağını ve lazımlığı kullanacağını söylenir. Bu yöntemin bazı çeşidinde çocuk bezi ve bebek tulumlarının atılmasını tavsiye edilirken bu ebeveyne kalmış bir karardır. Çünkü bazı çocukların gece hala onlara ihtiyacı olmaktadır.
• Ebeveyn, iki veya üç gün boyunca, çocuğu lazımlığı kullanması gerektiğine dair işaretler için çok yakından izlemelidir. Hatta çocuğun en azından belden aşağısının çıplak olmasına izin verilmelidir. Böylece tuvalet dürtüsünün ne zaman başladığını ve onu lazımlığa götürüleceği kolayca anlaşılabilir. İlk başlarda ebeveyn çocuğu lazımlığa götürürken sonraları çocuk kendisi gitmeye başlar. Çünkü lazımlığa oturmaya ihtiyaç duyma hissini birbirine bağlamaya başlar. Bu onun idrar yapma ya da dışkılama dürtüsü hissettiğinde lazımlığa gitmesi gerektiğini öğrenmesine yardımcı olacaktır.
• Çocuk tuvalete gitme dürtüsünü tanıma başladığında ona iç çamaşırları giymesi veya çıkarması için alıştırma yapmasına izin verilmelidir. Bazı kişiler tuvalet alışkanlığına geçmeden önce iç çamaşırlarını giymeyi öğretmeyi önerirler. Bunun nedeni, iç çamaşırı bazı çocuklara bez varmış gibi hissettirebilir.
• Pantolon ve iç çamaşırı giymekte başarılı olduğunda, dışarıdayken tuvaleti geldiğini fark etmesini denemek için dışarıda oyun oynamasına izin verilmeli ve takip edilmelidir.
Bu yaklaşımın yararı, lazımlık eğitiminin genellikle birkaç gün içinde ve daha sonra yapılmasıdır. Ancak, bazı çocukların oyuna ilgisi çok yoğun olduğundan, tuvalet kazaları çok fazla olabilir ve başarısızlık konusunda endişeye neden olabilir.
3. Erken dönem yaklaşımı başlamak: Bu yöntem ilk kez Dr. T. Berry Brazelton tarafından 1962 yılında kabızlığa ve lazımlık eğitiminden çok erken ortaya çıkan diğer sorunlara yanıt olarak oluşturulmuştur. Birçok çocuk gelişimi uzmanı tarafından daha da rafine edilerek değişikliğe uğramıştır. Erken dönem yaklaşımının adımları şu şekildedir:
• Çocuk fiziksel olarak hazır olduğunda bir lazımlık alınmalıdır. Bu genellikle 12-18 ay civarında olur.
• Çocuğun lazımlığı incelemesine izin verildikten sonra tamamen giyinik şekilde lazımlığa oturması için teşvik edilir.
• Bu iyi giderse, çocuk lazımlığa bezini çıkartarak oturtulmaya başlanır ve çocuk beziyle lazımlığın arasında birbirine bağlantı kurmasına yardımcı olunmalıdır.
Bu yöntem geri kalmış bir yöntemdir, ancak birçok ebeveyne hitap eden lazımlığa tutarlı ve kasıtlı olarak yavaş yavaş alıştırmayı önermektedir. Bununla birlikte, bazı ebeveynleri bunaltabilecek kadar uzun bir süre yani bir yıldan fazla zaman alabilir.
Etkili tuvalet eğitimi stratejileri üzerine yapılan bir çalışmaya göre, ikinci ve üçüncü yöntemin eşit derecede başarılı olduğu ve tuvaletini tutmadan kaynaklanan kabızlık gibi sorunlara neden olmadığı ortaya çıkmıştır.
Yapılan Yaygın Hatalar
Lazımlık eğitimi aldatıcı olabilir ve hayal kırıklığına neden olabilir. Bu yaygın hatalardan kaçınmak, süreci daha az stresli ve daha yönetilebilir hale getirebilir. İşte yapılan yaygın hatalardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Tuvalet kazalarını hoş görmemek: Alıştırma sürecinde çocuk kazayla altına yaptığı zaman ona önemli bir şey olmadığı hissettirilmelidir. Ayrıca bu süreçte yardımcı olmak için orda olunduğu vurgulanmalıdır.
• Utandırmak: İç çamaşırına kazayla tuvaletini altına yaptığında sadece bebekler altına yapar sen bebek misin gibi cümlelerle çocuğu utandırıcı mahcup edici tarzda konuşulmamalıdır. Bu kelimeler çocuğun zaman zaman kendini büyük hissetmesini ve tuvalet alışkanlığı kazandırılmasında etkili olsa da tarz olarak nasıl kullanıldığı önemlidir. Ve ters etki yapabilir. Buradaki ince çizgiye çok dikkat etmek gerekir.
• Zorla oturtturmaya çalışmak: Eğer çocuk lazımlığa oturmak istemiyorsa güç kullanarak zorla kesinlikle oturtmaya çalışılmamalıdır. Bu ilerideki dönemde çocukta aşılamaz korkulara dönüşebilir.
• Ödüllendirmek: Yaptığı doğru bir davranıştan dolayı ödüllendirmek olumlu pekiştirme için güzel bir davranış olabilir. Bu ödülün büyük tutulması çocuğu büyük beklentiler içine sokarken tuvalet alışkanlığının normal bir süreç olmadığı duygusuna sahip olmasına neden olabilir. Bunun yanında olumlu pekiştirme sağlamak için çocuğa ilgi duyduğu çizgi film kahramanlarının yer aldığı iç çamaşırları alınabilir ya da tuvalet alışkanlığı kazandıktan sonra anaokulu öncesi eğitime başlayacağına dair teşvik edici sözlü pekiştirmeler yapılabilir.
• Gerilemelerden dolayı cesaretin kırılması: Yeni yürümeye başlayan çocuk veya okul öncesi bir çocuk bir hafta boyunca tamamen eğitildikten sonra tuvalet kazaları yapması durumunda endişelenilmemelidir. Çünkü bu durum genellikle endişelenecek bir durum değildir ve özellikle de çocuğun hayatında büyük bir değişiklik olmuşsa ortaya çıkmış olabilir. Bununla birlikte, kazalar uzun bir süre boyunca tutarlı bir şekilde gerçekleşirse bir doktora danışmak yardımcı olabilir.
Erkekler İçin Lazımlık Eğitimi İpuçları
Lazımlık eğitimi erkeklerde kızlardan biraz farklıdır, bu yüzden işte birkaç ekstra ipucu:
• Sabırlı olunmalıdır: Tuvalet eğitiminde erkekler kızlardan daha geç hazır olma eğilimindedirler. Uzmanlar bunun sebebi olarak erkeklerin koşma, yuvarlanma, zıplama gibi kaba motor aktiviteleriyle daha fazla ilgilenmelerinden kaynaklandığını söylemektedirler. Ayrıca erkeklerin bu konuda kızlar kadar sabırlı olmadığını bildirmektedirler.
• Ayakta durmadan önce oturmasını öğretilmelidir: Erkek çocukları baba ya da büyük erkek kardeşlerini ayakta çişini yaparken gördüklerinde kafaları karışabilir. Ayakta işeme fikrini keşfetmeden önce tuvalet alışkanlığını öğrenmeleri gerekmektedir. Eğer ayakta durmakta kararlılarsa izin verip vermemek ebeveyne bağlıdır.
• Hedef belirlemek: Çocuk işemeye başladığında, lazımlıkta bir hedef belirlenmelidir. Mesela bir kağıt parçası minik bir boncuk gibi yapılarak belirlenen bölgeye atılarak ona işemesi istenebilir.
• Lazımlık kitaplarını birlikte okumak: Çocukla birlikte lazımlık kullanımı hakkında okumak, işlemle ilgili endişelerin dağılmasına yardımcı olabilir. Anatomik olarak doğru dili 
kullanan kitapları seçilmelidir.
Kızlar için lazımlık eğitimi ipuçları
Tuvalet alışkanlığında kızlar erkeklere göre daha önce öğrenme eğilimindedirler. Bu alışkanlığın kazandırılmasında birkaç ipucu:
• Lazımlık kitaplarını birlikte okumak: Ebeveynle birlikte lazımlık hakkında olan kitapları okumak çocuğun endişelerini yok eder. Anatomik olarak doğru dili kullanan bir kitap seçilmelidir.
• Tuvaletten sonraki temizliğin doğru olarak öğretilmesi: Tuvaletini yaptıktan sonra yanlış şekilde temizlenmesi idrar yolu enfeksiyonlarına neden olabilir. Bu yüzden ona nasıl doğru yapılacağını göstermek önemlidir. Bu temizliğin önden arkaya yapılması gerekmektedir.
Çocukların gelişiminde önemli adımlardan biri olan tuvalet eğitimi ebeveynler içinde önemli bir süreçtir. Ebeveynler için önemli olduğu kadar doğru yöntemler bulmada kafa karışıklığının yaşandığı bu dönem doğru yürütüldüğü takdirde çok kısa bir sürede başarıyla aşılabilecek bir süreçtir. Ebeveynlerin bu süreci sabır, hoşgörü ve dikkatle yönetmeleri durumunda stressiz ve başarıyla aşmaları mümkündür.
Kaynakça:
raisingchildren.net.au
kidshealth.org
ncbi.nlm.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu