Ailesel Adenomatöz Polipoza

Ailesel adenomatöz polipoz kolon, rektum veya vücudun diğer bölgelerinde kansere yol açabilen nadir, kalıtsal bir sendromdur. Rektum ve kanserleri çoğunlukla kolorektal kanser olarak isimlendirilmektedir. Polip veya kolorektal adenom adı verilen 100’den fazla iyi huylu (kanserli olmayan) büyümesi olduğunda bu hastalık teşhis edilebilir. Sonunda kolon ve rektumda bu tür yüzlerce ila binlerce büyümeye neden olur.
Ailesel adenomatöz polipoz her 100.000 kişide 2,9 ila 3,2 kişide gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Bu durum aynı zamanda adenomatöz ailesel polipozis, adenomatöz ailesel polipozis sendromu, adenomatöz polipozis koli veya ailesel multipl polipozis sendromu olarak da bilinmektedir.

Genetik ve Zaman Çizelgeleri

Ailesel Adenomatöz Polipoza, otozomal dominant bir hastalıktır yani bu durumu olan birinin mutasyona uğramış bir genin bir kopyasına ve bir normal kopyasına sahip olduğu anlamına gelir. Bu hastalıktan olan biri çocuğa aktarabilirler, bu nedenle her çocuğun geni miras alma şansı % 50’dir. Genellik etkilenen kişide polipler genç yaşlarda oluşmaya başlar, ayrıca tedavi edilmezse polip kanserli hale gelebilir. Bununla birlikte hastalığa sahip birinin kanser geliştirmesi için ortalama yaş 39’dur. Bazı vakalarda bu hastalık yavaşlatılabilir ve bu durumlarda kanser daha geç gelişir yani kanser ortalama 55 yaşında ve polip sayısı 10 ile 100 arasında olur.

Semptomlar

Kolonda veya rektumda çok sayıda polip olsada uzun süre herhangi bir belirti göstermeden bir yaşam sürmek mümkündür. Fakat bazı durumlarda, semptomlar sonunda ortaya çıkar ve bazı polipler de kanserli hale gelene kadar hiçbir semptom görülmeyebilir.

Adenomatöz Polipler

Ailesel Adenomatöz Polipoza’daki polipler adenomatöz olarak adlandırılır. Adenomatöz polipler ilk önceleri iyi huylu kitlelerdir fakat ilerideki dönemlerde kansere (kötü huyludönerler. Bu nedenle genellikle kanser öncesi polipler olarak adlandırılırlar ve bu polipler kişide yaklaşık 16 yaşında gelişmeye başlar. Polipler genellikle kolonda büyür, ancak bazen tümörler vücudun diğer kısımlarında gelişebilir. Bu vücut bölümleri aşağıdaki gibidir:
• İnce bağırsak (duodenumda)
• Merkezi sinir sistemi
• Karın (desmoid tümörler olarak adlandırılır)
• Gözler
• Cilt
• Tiroid
Bununla birlikte kolondaki polipler beraberinde başka tümör çeşitlerine ve osteomlara bulunduğunda bu durum, bazen Gardner sendromu olarak tanımlanmaktadır.

Diğer Kanserler

Ailesel Adenomatöz Polipoza ile birlikte vücudun diğer organlarında tümör varlığı, bazı kanser türlerini geliştirme riskinde artışa neden olur. Bu kanser türleri aşağıdaki gibidir:
• Pankreas kanseri
• Hepatoblastom
• Papiller tiroid kanseri
• Safra kanalı kanseri
• Mide kanseri
• Beyin kanseri
• Merkezi sinir sistemi kanseri
Polipler kolonun bir kısmı veya tamamı çıkarılarak tedavi edilmezse (kolektomi adı verilen bir prosedür), kişi 30’lu veya 40’lı yaşların başındayken kanser gelişimi neredeyse kaçınılmaz olur. Bunun yanında Ailesel Adenomatöz Polipoza başka semptomlarda gösterir. Bu semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Göz retinasında renk epiteli alanında düz siyah bir nokta bulunması ya da retina pigment epitelinin (CHRPE) konjenital hipertrofisi
• Mide ve ince bağırsakta bulunan diğer polipler
• Mevcut kemiklerde büyüyen yeni kemikler olan osteomlar
• Diş bozuklukları (ekstra veya eksik dişler)
• Rektal kanama veya temelde anüsten geçen herhangi bir kan (genellikle dışkıda kan şeklinde)
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Bağırsak hareketlerin de, dışkı rengi ve kıvamında farklılık
• Mide veya karın ağrısı

Ailesel Adenomatöz Polipoza Nedenleri

Klasik ve yavaşlatılmış Ailesel Adenomatöz Polipoza, APC (adenomatöz polipoz koli) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Ve APC geni, APC proteininin üretiminden sorumludur. Bu APC proteini, hücrelerin ne sıklıkla bölündüğünü kontrol etmekten sorumludur. Temel olarak, hücre bölünmesini bastırır, böylece çok hızlı veya kontrolsüz bir şekilde bölünemezler. APC geninde görülen mutasyonda hücrelerdeki büyüme aşırı düzeyde olmaktadır. Bu hastalıktaki çok sayıda polipin oluşmasına neden olan budur.
Otozomal resesif ailesel adenomatöz polipoz adı verilen başka bir Ailesel Adenomatöz Polipoza türü vardır. Daha hafiftir ve 100’den az polip ile karakterizedir. Bu poliplerde MUTYH genindeki bir mutasyondan kaynaklanır. Bu gende bir mutasyon geliştiği zaman hücre bölünmesinden öncesi meydana gelen bozuklukların düzeltilmesi engellenmektedir. Bu tip Ailesel Adenomatöz Polipoza ayrıca MYH ile ilişkili polipoz olarak da adlandırılır.

Ailesel Adenomatöz Polipoza Risk Faktörleri

Ailesel Adenomatöz Polipoza ile birinci derece akraba olması hastalığın gelişmesi için ana risk faktörüdür. Ancak bazı kişilerin aile geçmişinde bu hastalık olmasada hastalık rastgele gen mutasyonlarından kaynaklanabilir. Ailesel Adenomatöz Polipoza taşıma riski bulunan bireylerde tarama çoğunlukla 10 ila 12 yaşlarında başlamaktadır. Zayıflatılmış türünün riski taşıdığına inanılanlar için tarama genellikle 25 yaş civarında başlar.

Ailesel Adenomatöz Polipoza Teşhisi

Ailesel Adenomatöz Polipoza’ı teşhis etmek için birçok farklı test ve prosedür kullanılır. Semptomların değerlendirilmesi ve aile geçmişi gibi diğer faktörler incelenir. Özellikle de desmoid tümörler, retina pigment epitelinin konjenital hipertrofisi (CHRPE) ve ince bağırsakta polipler gibi Ailesel Adenomatöz Polipoza ile ilişkili başka belirtilere kombinasyon şeklinde yaklaşık 10 ila 20 kolorektal adenoma bulundurması olasıdır.

Kolon Muayenesi

Geleneksel Ailesel Adenomatöz Polipoza’nın kesin olarak teşhis etmek için ve yaşanan bazı semptomların nedenini bulmak için kolon muayenesi yapılır. Ayrıca kolon muayenesi pek çok yöntemle yapılabilir ve bu yöntemler aşağıdaki gibidir:
• Kolonoskopi
• Sigmoidoskopi
• CT Kolonografi
• Baryum Lavmanı
Kolonoskopi
Kolonoskopi, küçük bir kamera ile tüm kolon ve rektuma bakmak için bir ışıkla donatılmış esnek bir tüp kullanmayı içerir. Bu işlema başlanmada önce birkaç gün önceden diyet tavsiyeleri verilirken bunların dikkatlice izlenmesi gerekir. Ayrıca müshil veya lavman kullanarak bağırsakların temizlenmesi gerekmektedir. Genellikle prosedür başlamadan önce sakinleştirici verilir. Bu prosedür uygulaması rahatsızlık ve hatta bazen ağrıya neden olabilir. Bununla beraber , kolon kanserini tespit ederken en güvenilir yol kolon poliplerinin tespitidir. Bu test sırasında kolon veya rektumda çok sayıda polip bulunursa, o zaman Ailesel Adenomatöz Polipoza tanısı konulabilir. Ayrıca daha ileri testler için kolonoskopi sırasında polip dokusu (biyopsi) alınabilir.

Sigmoidoskopi

Sigmoidoskopi, kolonoskopye çok benzer bir tekniktir ancak, bunda rektum ve kolon sadece bir bölümünü incelenir. Bu prosedür için bağırsakların da temizlenmesi gerekebilir, ancak genellikle kolonoskopide olduğu kadar kapsamlı değildir.

CT Kolonografi

CT Kolonografi testi, kolon ve rektumun net ve ayrıntılı görüntülerini elde etmek için bir CT taraması kullanmayı içerir. Bu tarama sayesinde polip olup olmadığı belirlenir, ayrıca net ve optimum görüntü kalitesinin elde edilmesi için bağırsaklar tamamen temizlenmeli ve hazırlanmalıdır. Bu işlem anında rektum ile kolon alanına hava ya da karbondioksit verilir, şişen alanın bölgenin görüntüleri net bir şekilde CT tarayıcı kullanılarak alınır. Ayrıca bunun için sakinleştiricilere gerek yoktur. Bu taramayla çok sayıda polip görülürse, tanı koyulabilir veya Ailesel Adenomatöz Polipoza tanısını doğrulamak için kolonoskopi uygulanabilir.

Baryum Lavmanı

Baryum Lavmanı, kolonun bir tür görüntüleme röntgeniyle görüntüsü elde edilir, fakat. bu tanı yöntemi artık diğer yöntemler kadar sık kullanılmamaktadır.

Genetik Test

Genetik test, Ailesel Adenomatöz Polipoza’yı teşhis etmenin invazif olmayan yollarıdır, kolonoskopi veya sigmoidoskopi gibi invazif prosedürlerden geçmek istemeyenler için uygulanır. Ayrıca ailede Ailesel Adenomatöz Polipoza öyküsü mevcut olduğunda da tavsiye edilmektedir.

Kan Testi

Kişi de Ailesel Adenomatöz Polipoza olduğu düşünüldüğünde, APC ve MUTYH genlerindeki mutasyonları tespit edebilen özel bir kan testi uygulanır.

Ailesel Adenomatöz Polipoza Tedavi

Ailesel Adenomatöz Polipoza teşhis edildikten sonra tedavi edilmelidir, aksi takdirde kolorektal kansere ilerler. Polipler çok genç yaşta keşfedilirse, tek tek çıkarılması gerekilebilir. Ancak sonunda, bunun etkili olması için çok fazla polip çıkartılmalıdır.

Ailesel Adenomatöz Polipoza Ameliyat

Polipler tek tek çıkarılamazsa, bir sonraki eylem yolu ameliyattır. Farklı ameliyat türleri mevcuttur ve bunlar aşağıdaki gibidir:

Kolektomi ve İleorektal Anastomoz

Bir kolektomi kolon bütünlüğünü kaldırma dokunulmamış rektum kısmını terk içerir. Rektumun kalmış olan bölümü ameliyatla ince bağırsağa bağlanır. Bu çeşit cerrahi işlem bağırsak işlevini korurken, çoğunlukla az sayıda polipleri olanlar için tercih edilir.

Kolektomi ve İleostomi

Bu prosedürde kolon ve rektumun tamamı çıkarılır. Bu cerrahi işlem, genellikle karında, ince bağırsağı getireceği ve atıkları oraya bağlı bir torba içinde toplayacağı bir açıklık oluşturularak yapılır. Bu cerrahi işlem bazı durumlarda kalıcı değildir, fakat bazı durumlarda ise bu torba atığın toplanması için bırakılabilir.

Restoratif Proktokolektomi

Bu, rektumun çoğunluğunun ya da kolonun bütününün alınmasını içermektedir. Daha sonra rektuma ince bağırsak ucu ameliyatla bağlanarak orada kese şeklinde olan ileoanal meydana getirilir. Bu şekilde atıklar bu poşette saklanabilir ve bağırsak fonksiyonu korunmuş olur. Ailesel Adenomatöz Polipoza teşhisi konan tüm hastaların sonunda kolon kanserini önlemek için bir tür kolektomi veya diğerine geçmesi gerekir.

İlaç Tedavisi

İlaç bazen ek olarak Ailesel Adenomatöz Polipoza’yı tedavi etmek için reçete edilir. Yapılan cerrahinin hedefi, polipleri alınmasıdır ancak yapılan cerrahi işlem tek başına yeterli olmaz. Rektumun önemli bir kısmına dokunulmadan kolektomi ve ileorektal anastomoz geçirildiyse, bir ilaç uygulaması yapılır.
Bu ilaç, çoğunlukla artriti tedavi etmek için kullanılan bir anti-enflamatuar ilaçtır, ancak aynı zamanda kolorektal bölgedeki polipleri küçültebildiği de bulunmuştur. Böylece kolektomi sonrası kalan poliplerden kurtulmak ve tekrar oluşumunu önlemek için kullanılabilir. Bu ilacın, kullanmaya başlamadan önce birçok yan etkisi olduğunun bilinmesi önemlidir ve bu yüzden bu ilaç hakkında bilgi alınmalıdır. İlaç, Ailesel Adenomatöz Polipoza tedavisinde henüz FDA tarafından onaylanmamıştır. Buna rağmen yaygın olarak kullanılmaktadır. FDA onaylı başka bir artrit ilacı mevcuttur ve buda kolon ve rektumdaki polip sayısını azaltır. Ayrıca bu ilaçların Ailesel Adenomatöz Polipoza kişilerde kanser gelişme riskini mutlaka azaltmadığını unutmamak önemlidir.

Diğer Organların Tedavisi

Ailesel Adenomatöz Polipoza’lı birçok kişide ayrıca mide, ince bağırsak ve tiroid gibi vücudun diğer bölümlerinde polipler ve tümörler vardır. Bu urlar ve poliplerden kötü huylu olma riski olanların ameliyatla alınması gerekir. Karındaki desmoid tümörler (iyi huylu) gibi diğer tümörler, herhangi bir organa veya kan damarına baskı yapmıyorsa çıkarılmasına gerek yoktur ancak yine de yakında izlenmeleri gerekir.

Ailesel Adenomatöz Polipoza ile Başa Çıkma

Ailesel Adenomatöz Polipoza cerrahi olarak iyileştirmez ve polipler büyümeye devam edebilir. Bu hastalığa sahip olmak, kişinin hayatının geri kalanında düzenli tıbbi taramalara gitmesi gerektiği anlamına gelir. Verilen ve önerilen özel talimatlarına bağlı olarak, düzenli olarak bazı yapılması gerekenler vardır. Bu yapılması gerekenler aşağıdaki gibidir:
• Her 3 yılda bir rektum ile kolon poliplerinin izlenmesi için sigmoidoskopi ve kolonoskopi
• Her bir ila üç yılda bir kanserin izlenmesi ya da duodenal tümörleri kontrolü için özofagogastroduodenoskopi
• Her 1-3 yılda bir Desmoid tümörleri izlenmesi için MRI ve BT taramaları
Bu düzenli taramaların amacı, izlenmediği ve ardından çıkarılmadığı takdirde kanserli olanlara dönüşebilecek yeni polip ve tümörleri kontrol etmektir. Ailesel Adenomatöz Polipoza tanısı konulduktan sonra bazı testler düzenli aralıklarla yaptırılmalıdır ve bu testler ekstra kolonik kanserleri taramak için kullanılır. Bununla birlikte bu testler aşağıdaki gibidir:
• Üst endoskopi
• Tiroid ultrasonu (bu genellikle yıllık olarak yapılır)
Ek olarak, genetik danışmanlık alınması gerekebilir ve bu danışmanlık Ailesel Adenomatöz Polipoza olan kişilere ve yakınlarına tavsiye edilir. Ailesel Adenomatöz Polipoza ‘sı olan bireyler bu koşulun etkilerini öğrenerek bilinçlenirlerse, bu tedavi sonrasındaki beklentileri konusunda hayal kırıklığı yaşanmasının önüne geçer. Çocuklar ve bu hastalıklı kişinin diğer aile üyeleri gibi akrabaları için, polipoza olma riski altında olup olmadıklarını ve genetik test yaptırmaları gerekip gerekmediğini belirlemelerine yardımcı olabilir.
Ailesel Adenomatöz Polipoza teşhisi konulması, özellikle kolon kanseri gelişme riskini düşünüldüğünde çok zor olabilir. Bununla birlikte, doğru tedavi ve izleme planıyla, bu durumu başarıyla yönetilebilir. Kişi bu durumu ailesiyle, arkadaşlarıyla ve hatta yapabiliyorsa bir terapistle konuşması başa çıkmasına yardımcı olabilir.

Kaynakça:
cancer.net/cancer-types/familial-adenomatous-polyposis
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16454848/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu