Bacak ülserleri toplumda yaygın olarak görülür. Damarsal nedenler, bacak ülserlerinin çoğunluğunu oluşturur. Bacak ülserlerinin yaklaşık %70’i toplardamar (venöz) hastalıklarına, yaklaşık %20-25’i atardamar (arteriyel) yetmezliklerine, az bölümü de her ikisinin birlikte olduğu damarsal bozukluklara bağlıdır. Geri kalan bacak ülserleri enfeksiyon, kanser, damar iltihabı (vaskülit) ve diğer nadir hastalıklara bağlı gelişir. Yetişkinlerde %1-2 oranında görülür. Özellikle yaşla birlikte artış gösterir ve 65 yaş üzerinde sıktır. Bu yaş grubunda genellikle bacak ülserlerine diğer sağlık sorunları da eşlik eder.
Toplardamar bacak ülserleri, toplardamar basıncının yüksekliği sebebiyle kapak yetersizliği, toplardamar tıkanıklığı veya baldır kas pompa fonksiyonu yetmezliği sonucu gelişir. Bunların iyileşmesi genellikle aylar alır ve bir yılı geçebilir. Ayrıca tekrarlama eğilimindedir. Tekrarlama riskinin azaltılması için ameliyat veya destekleyici-sıkıştırıcı çorapların yaşam boyu kullanımı gereklidir. Venöz bacak ülseri olan hastalar stres, ağrı yaşayabilir, buna bağlı azalmış hareketlilik, uyku ve sosyal etkileşim azalması gelişebilir.
Atardamar yetersizliği nedeniyle gelişen bacak ülserleri, en sık olarak şeker hastalığı olan ve sigara içen yaşlılarda görülür. Yetersiz dolaşıma bağlı gelişen bu ülserlerde farklı damarlardan yeni gelişen damarlar olmadıkça iyileşme olmaz. Atardamar hastalığı hızla ilerlediğinden doku kaybını önlemek için erken tanı konması gereklidir.
Şeker hastalarında damarların tıkanması veya darbe, yanık sonucu diyabetik ayak meydana gelir. Bacaklardaki yetersiz kan akışı nedeniyle gelişir. Bazen ameliyatlardan sonra ameliyat yeri iyileşmesi gecikerek yara oluşturur. Işın tedavisinde de doku zedelenmesi oluşabilir. Bazı kanserlerde, iltihaplarda, kimyasal madde temasında, kan hastalıklarında ülserler oluşabilir.
Yara iyileşmesi ayı geçtiği zaman kronik, yani müzmin olarak kabul edilir. Şeker hastalığı, şişmanlık, kansızlık, böbrek yetmezliği, tansiyon yüksekliği, felç, bağ dokusu hastalıkları, karaciğer hastalığı, damar tıkanıklığı, kalp yetmezliği varlığında yara iyileşmesi gecikir. Kanser ilaçları, kortizon, ışın tedavisi gibi faktörler de yara iyileşmesini etkiler. İleri yaş, beslenme bozukluğu, sigara kullanımı, vitamin ve mineral eksikleri iyileşme sürecini geciktirir. Tedavide kullanılan kremler veya malzemelere karşı alerji gelişirse tedavi zorlaşır.
Bacak Ülserinin Bulgu, Belirti Ve Yakınmaları
Varise bağlı ülserler, diz altı bacak kısmında ve sıklıkla bilek çevresinde görülür. Ayakta ülsere nadiren rastlanır. Kahverengi ve kırmızımsı renkte olan bacak derisi zamanla sulu, açık yara halini alır. Deriden çöküktür. Genişleme eğilimi gösterir. Yara tabanı kırmızı ve yeşilimsidir. Değişik boyutlarda olabilir. İltihaplanabilir. İltihaplanırsa kötü kokar. İltihap kemiğe kadar ilerleyip kemik iltihabına sebep olabilir.
Atardamar ülserleri, deri ve deri altı dokusunun yetersiz kan dolaşımı sonucu hasara uğradığı çevresel atardamar arter hastalığının sonucu olarak gelişir. Soluk, kuru, zımba deliği gibi görünen yaralar atardamar ülserlerinin özelliğidir. Ayak ve bacak cildi parlak, gergin, soğuk, soluk veya mavimsi olabilir. Sıklıkla ayak parmakları kangrene doğru gitmektedir. Ağrı, özellikle efor sarf edildiğinde veya bacak yükseğe kaldırılırsa görülmektedir. Atardamar tıkanıklığına bağlı yaralar ayak ve ayak başparmağında sık görülür. Düzgün kenarlıdır. Şiddetli ağrıya neden olur, ayrıca atardamarın tıkandığı bölgede hissizlik bulunur. Atardamar tıkanıklığına bağlı ülserler, varis ülserine göre küçük ve sayıca fazladır. Üzeri koyu renk kabukla örtülüdür. Damar tıkanıklığına bağlı olarak ayakta üşüme, solukluk vardır. Deri kurudur. Ayak tırnaklarında şekil bozuklukları ve mantar iltihapları sıktır. Mikrop kaparsa iltihap oluşur ve iltihabın yayılması ile kangrene gidebilir. Tedavisi zamanında yapılmazsa ölümler görülür. Muayenede ayak nabızları azalmıştır veya yoktur.
Şeker hastalığına bağlı ayak yaralama diyabetik ayak denir. Dar ayakkabı, tırnakların çok derin kesilmesi, topukta çatlaklar, çarpmalar, yanıklar yara gelişimini kolaylaştırır. Damar tıkanıklığı yaraları görülür. Görünümü zımba ile delinmiş gibi olup çevresi kabukludur. iltihaplanırsa, iltihap kolayca çevre dokulara yayılır. Pis kokuludur. Kangren oluşumu ile bacağın kaybına gidebilir. Ölüme neden olur.Karaciğer, böbrek testleri, kan şekeri, tam kan sayımı bakılır. Bacakta damarsal yapılar doppler ultrason ile değerlendirilir.
Bacak Ülserinde Tıbbi Tedavi
Varis çorabı veya basınç bandajı gibi sıkıştırma tedavisi toplardamar ülseri için altın standart tedavi yöntemidir. Yüksek kompresyon bandajı optimum fayda sağlayıp şeker hastalığı, eklem iltihabı, enfeksiyon veya hafif arter hastalığı olan hastalarda değişiklik gerektirebilir. Açık yarası olan hastalarda basınç yapan çoraplar kullanılmaz, yara bakımı yapılır. Lokal yara bakımı ölü parçaların cerrahi olarak temizlenmesini, enfeksiyon tedavisini, nem dengesine dikkat edilmesi ve yara yerinin uygun tıbbi örtüler ile kapatılmasını kapsar. Yeterli kan akımı varsa yaralar bu müdahalelerle iyileşebilir. İyileşme sorunu olan yaralarda, bölgesel negatif basınç, hiperbarik oksijen, elektrik stimülasyonu, terapötik ultrason, biyolojik ve cilt yamaları yaraların kenar bölgelerinin iyileşmesini teşvik edebilir. Varisin erken dönemlerde spor, sıcak su ve kaplıcalardan uzak durularak, varis çorabı önerilerek ülser oluşumu engellenmeye çalışılır. Uzun süre ayakta durma ve oturma önerilmez. Ayaklar sık sık yükseğe kaldırılarak kanın akışı sağlanmalıdır. Skleroterapi veya lazerle toplardamarın küçültülmesi sağlanır. İlerlemiş olgularda cerrahi yöntemlerle toplardamar çıkarılır. Önemli yüzeysel ven hastalığı olup yaygın derin kapak hastalığı olmayan kişilerde cerrahi tedavi uygundur. Cerrahi, derin venöz yetmezlik olan hastalarda yararlı değildir. Fizik tedavi, hastalarda sınırlı ayak bileği hareketliliğini artırabilir.
Atardamar yetersizliği yavaş veya hızlı ilerleyen tipte olabilir. Erken tanı, ileri doku ölümünü önlemek için kritik öneme sahiptir. Kangren, dinlenme ile geçmeyen ağrı veya topallamanın ilerlemesi durumlarında damarlanmanın müdahale ile sağlanması önemli bir tedavi seçeneğidir. Anjiyografi ve cerrahi müdahale ile tekrar damarlanma sağlanır. Damar yamaları veya bypass operasyonu ile yapılan kanlanmanın tekrar sağlanması sadece ülserin iyileşmesini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda daha fazla iskemi, kangren gelişmesi ve uzuv kaybı riskini azaltabilir. Atardamar ülserleri kuru olma eğiliminde olduğundan, ek hücre ölümü ve nekrozu önlemek için nemli tutulmalıdır. Enfeksiyon her zaman göz önünde tutulmalıdır, ama dolaşım tekrar sağlandığında nadir gelişir. Enfeksiyon saptanırsa antibiyotik verilir.
Altta yatan hastalık tedavisi verildikten sonra ülser varlığında yara pansumanı, bandaj uygulaması yapılır. Gerekirse hiperbarik oksijen tedavisi uygulanır.
Kaynakça:
https://www.saglikocagim.net/bacak-ulserleri-yaralari-olur-bacak-ulserlerinin-tedavisi/
Yazar: Enes Eker