Laboratuvar çalışmaları, tam bir geçmişe ve fiziksel muayeneye dayalı olarak yapılır. Bir çocukta yetersiz beslenmeyi değerlendirmede en yararlı laboratuvar çalışmaları hematolojik çalışmalar ve protein durumunu değerlendiren laboratuvar çalışmalarıdır. Hematolojik çalışmalar, kırmızı kan hücresi (RBC) indeksleri, serum elektrolitleri, sedimantasyon hızı, idrar tahlili, kültür ve periferik yayma içeren tam bir kan sayımı (CBC) içermelidir. Kan testleri, anemiyi, serum albümini, retinol bağlayıcı protein, prealbumin, transferrin, kreatinin ve BUN düzeylerini değerlendirerek ölçülen demir, folik asit ve vitamin B-12 eksiklikleri dahil olmak üzere çeşitli beslenme eksikliklerinden dışlamaya yardımcı olur.
Bazıları ise, protein durumunun albüminden çok daha iyi kısa vadeli göstergeleri olan retinol bağlayıcı protein, prealbumin ve transferrin saptamalarını içerir. Sahada kullanılması daha iyi bir parametre, daha uzun bir yarılanma ömrüne sahip olduğu için serum albüminidir. Yeterli gıda alımı ve yetersiz beslenme belirtileri ve semptomları olan çocuklarda, yetersiz beslenmenin nedenini belirlemeye odaklanılır. Çocuğun solucanların veya diğer parazitlerin varlığını düşündüren bir geçmişi veya yetersiz beslenmeye yatkınlık yaratan durumları varsa dışkı örnekleri alınmalıdır. Diğer yararlı testler arasında tiroid fonksiyonları veya ter klorür testleri, karaciğer fonksiyonu ve trigliserit testleri (şüpheli karaciğer hastalığı için), çinko seviyeleri (özellikle kronik diyare varsa), kan ve idrar şekeri seviyeleri (diabetes mellitus’u dışlamak için) ve çölyak serolojisi bulunur. Bunlar şüpheli nedenlere bağlı olarak diğer testlerin yanı sıra yapılan testlerdir. Boy ve kilo (BKİ için), MUAC, üç yaş ve altı çocuklarda baş çevresi ve WHO standartlarına göre tanınan diğerleri gibi beslenme değerlendirme parametreleri de yapılır.
Kötü Beslenmenin Tedavi ve Yönetim İlkeleri
Yetersiz beslenme yönetimi için belirlenen ilkeler genellikle uygulanır. Bunlar, özel, destekleyici ve önleyici yönetim için çok disiplinli profesyonel yaklaşım ihtiyacını içerir. Spesifik ve destekleyici tedaviler, büyük ölçüde karşılaşılan yetersiz beslenmenin sınıflandırılmasına bağlı olurken, önleyici tedbirler de yaygın nedenlerden ve etkilenenlerin karşılaştığı yatkınlık faktörlerinden kaçınmaya bağlı olacaktır. Spesifik tedaviler, geçmişin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi, fiziksel muayene ve çeşitli araştırmalar sonrasında teşhis edilen yetersiz beslenmenin gerçek nedenlerine odaklanacaktır.
Bunlar, karşılaşılan geçerli kültürel ve sosyoekonomik uygulamalara bağlı olarak takviye edilebilecek veya edilmeyebilecek uygun gıda takviyelerinin yanı sıra hazırlanmalarına veya üretilmelerine bağlı olarak ölçülen özel diyet yiyeceklerinin sağlanmasını içerir. Destekleyici tedavi, başlangıçta yaşamı tehdit eden anemi, hipoglisemi ve hipotermi bulunursa yönetme ihtiyacını gerektirir. Çinko, folik asit, iyot ve A ve D vitaminlerinin yanı sıra diğer takviyeler de endike ise verilebilir. Özellikle büyümeye ve gelişmeye ihtiyaç duyan çocuklar için diğer mikro besin eksikliklerinin düzeltilmesi gerekir.
Önleme tedbirleri, uygun sağlık eğitimi ve takip değerlendirme programları ve programları aracılığıyla, yetersiz beslenmenin yatkınlık yaratan faktörlerinin gelecekte tekrar etmesini önleme ihtiyacını büyük ölçüde ele almaktadır. Anne sütü için güvenli alternatifler bulmada büyük zorlukların olduğu gelişmekte olan ülkelerde emzirmenin teşvik edilmesi, uygun sütten kesme uygulamaları ve yaşa uygun beslenme danışmanlığı şiddetle tavsiye edilmektedir. Yeni ortaya çıkan gıda zenginleştirme eğilimlerine, kullanıma hazır terapötik gıdalar (RUFT) ve diğer ilgili konular da önemlidir. Dünya çapında hamile anneler için faydalı olan takviyeler özel ve uygun bir ilgiye ihtiyaç duyar. Antiretroviral ve pellagra (IPT) ile ilişkili olanlar gibi yeni ortaya çıkan veya yeniden ortaya çıkan beslenme zorluklarını ele almak amacıyla beslenme araştırmaları da teşvik edilmelidir.
Gıda Zenginleştirme
Gıda zenginleştirme, doğal veya yapay gıda ürünlerinden elde edilen faydaları iyileştirmek için bir veya daha fazla bileşenin takviyesi olarak tanımlanır, çok profesyonel ve kozmopolit bir ilgi gördü. Gıda zenginleştirmesi ya gönüllü ya da zorunludur. Gönüllü zenginleştirme, Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından belirlenen kurallara ve düzenlemelere uyulması koşuluyla, gıda üreticilerine güçlendirilecek gıdaya mineral, vitamin veya her ikisini birden ekleme seçeneği sunar. Öte yandan, zorunlu takviye, önemli halk sağlığı ihtiyaçlarının yeterince ele alınmasını sağlamak için aynı şeyi yapma seçeneği sunmamaktadır.
Geçmişte elde edilen zorunlu takviyelerden bazıları, küresel iyotlu tuz, A ve D vitaminleri, çinko, folik asit ve demir ile bazı ülkelerde un pişirme için birkaç B vitamininin (tiamin, riboflavin ve niasin) takviye edilmesidir. FDA’nın bu tür yaklaşımları, diğer sorunların yanı sıra nöral tüp kusurlarının (1998’e kadar) azalmasını başarıyla gördü. Yetersiz beslenmenin tedavisine yönelik başlıca yaklaşım olarak gıda takviyesi, daha uygun maliyetli kabul edilir ve diğer gıda yardımı türlerine göre nispeten daha kısa bir sürede elde edilebilen sağlığın iyileştirilmesini sağlar.
Birçok ülke kendi takviye gereksinimlerini ve bunlara yönelik yaklaşımları belirlemeye devam etmektedir; bu nedenle, diğer yaygın beslenme eksikliklerini gidermek için bu şekilde takviye programları geliştirilmelidir. Demir eksikliği, diğerleri arasında hala yerel ve küresel olarak ele alınmalıdır. Gıda zenginleştirmedeki ilerlemeye rağmen, yetersiz beslenmenin iyi yönetilmesini sağlamak için hala aşılması gereken büyük zorluklar vardır. Bununla birlikte, aşırı kuvvetlendirmeyi önlemek için önlemler alınmalıdır, her bir takviye türü için takviye için minimum ve maksimum günlük beslenme gereksinimlerinin karşılanmasını sağlayarak.
Bunları başarmak için, bu tür önemli kararlar için kanıta dayalı verilere bağlı kalan diğerleri arasında Dünya Sağlık Örgütü de dahil olmak üzere küresel otoriteler öncülük etmelidir. Nixtamalization (mısır veya diğer tahılların alkali bir çözelti içinde ıslatılarak ve pişirilerek hazırlanması için süreçtir. Genellikle kireç suyu veya odun külü sodalı, sonra yıkanıp yumuşatmak için kabuk haline getirilir) Besin değerini iyileştirmenin eski bir uygulaması olmasına rağmen mısır ve sorgum gibi diğer tahılların bazı faydaları (örneğin, kontamine olmuş mısırdan % 97 ila % 100 aflatoksini uzaklaştırma yeteneği) mısırın temel gıda olduğu yerlerde uygulamayı teşvik etmeye devam edebilir.
Pellagra’nın geçmişte yirminci yüzyılın başlarında Amerika Birleşik Devletleri’nin güney kısımlarında mısır kullanan fakir popülasyonlarda endemik olduğu ortaya çıkmıştır. Gelişmekte olan dünya içinde çağdaş zamanlarda aynı şeyin olma olasılığını dışlamaz. Gelişmiş dünyada buğday ununun zenginleştirilmesi sağlandıktan sonra pellagra’nın neredeyse ortadan kalktığını belirtmek cesaret vericidir. Bununla birlikte, bu tür bir tahkimatın tam olarak başarılamadığı yerlerde, birçok gelişmekte olan ülkede olası bir senaryo olmaya devam edebilir.
Gerçek şu ki, Kenya’da yakın zamanda açıklanan gibi vaka çalışmaları (bu antiretroviral tedavi gören bir hastaydı ve tüberküloz tedavisinde ilaca bağlı pellagraya eğilimliydi), bazı toplumlarda ihtiyaç duyulmasına rağmen nadiren uygulanan bir süreç olan nixtamalizasyonun yokluğunda ve nixtamalizasyonun yokluğundan kaynaklanan mevcut pellagra olasılığını araştırma ihtiyacını önerebilir. Bu bakımdan belki de nixtamalization modern toplumlarda, özellikle de gelişmekte olan dünyada hala bir yere sahip olabilir ve araştırılması ve geliştirilmesi gerekebilir. Bu, geçmişte pellagrayı azaltma, diyette kalsiyum, bakır ve çinkonun kullanılabilirliğini artırma ve bazı yerlerde Fusarium proliferatum ve Fusarium verticillioides tarafından üretilen mikotoksinlerin (aflatoksin) uzaklaştırılması gibi bazı faydalarla yapılmıştır. Bununla birlikte, keşfedilmemiş diğer etkilerin (faydalı ve olumsuz) daha fazla araştırma yoluyla araştırılması gerekebilir.
Yenilikçi Lipit Bazlı Besin Takviyeleri
Daha önce açıklanan gıda takviyesine ek olarak, savunmasız popülasyonlarda (özellikle bebekler, emziren anneler ve hamile kadınlar) yetersiz beslenmeyi azaltmak için yenilikçi lipit bazlı besin takviyeleri de piyasaya sürüldü. Proje, diğerlerinin yanı sıra Burkina Faso, Gana ve Malawi de dahil olmak üzere birçok ülkede halihazırda denenmiştir. Ürünleri, mikro besin tozu (MNP) ve lipit bazlı besin takviyeleri (LNS) olarak 2011 yılında güçlendirilmiştir; bunlar anemi ve demir eksikliğini azaltmada etkilidir. Her ikisi de bebekler tarafından kolayca tüketilebilecek şekilde tasarlanmıştır (bu nedenle genellikle mikro besin hap takviyeleri olarak hazırlanan hap formlarına göre avantajlıdır).
Ancak, bir değerlendirme çalışması, içinde oluşturulan mikrobesinlerin tek başına doğrusal büyümeyi uyarmak için yetersiz olabileceğini öne sürdü. Ürüne mikro besinlerin eklenmesiyle ilgili zorluklara rağmen, farklı kültürel ortamlara uygulanabilen birçok çalışma (özellikle LNS üzerine) devam etmektedir. Kötü beslenmenin daha iyi yönetimi için ayrıca, şiddetli akut yetersiz beslenmenin (SAM) tedavisinde ve herhangi bir kültürel ortamda kullanılmak üzere tasarlanmış, yüksek enerjili lipid bazlı sürülebilir ürünler olan Kullanıma Hazır Terapötik Gıdalar (RUTF) da sunulmuştur.
F-75 ve F-100, Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) yaygın olarak bulunan ve şiddetli akut yetersiz beslenmenin tedavisinde kullanılan iki formülasyonudur. Hazırlık süreçleri ayrıntılıdır ve ürünler, çeşitli sağlık bakım ortamlarında yetersiz beslenmenin yönetiminde satın alınabilirlik ve bulunabilirlik açısından oldukça başarılıdır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından önerilmektedir ve çocuk normal büyümeye ulaşana kadar aşamalı olarak uygulanmalıdır. Bazıları Afrika ülkelerinde, özellikle 5 yaş ve altı çocuklar arasında başarıyla kullanılmıştır. Diğer tüm yeni formülasyonlar gibi, RUTF’un sahip olabileceği mevcut ve gelecekteki zorluklar, özellikle kısa veya uzun vadeli kullanımda güvenlik, güvenilirlik ve karşılanabilirlik ile ilgili olanlar dikkate alınmalıdır.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3771157/
https://foodandnutritionresearch.net/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu