Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Bitkilerde Dormansi

0 850

Bitki dormansisi, çoğu bitkinin kaynakları korumak, aşırı hava koşullarından, kış, kuraklık gibi streslerden kurtulmak ve bir sonraki büyüme mevsimine hazırlanmak için geçtiği bir dinlenme veya metabolik hareketsizlik dönemidir. Bitkilerin çoğunda görülen dormansi hali, büyüme için uygun olmayan iklimlerde bitkilerin hayatta kalabilmelerini sağlar. Örneğin, yaprak döken ağaçlar sonbaharda yapraklarını dökerek soğukta ve karda hayatta kalmak için sadece sert bir kabukla kalırlar. Ağaçların metabolik süreçleri büyük ölçüde durma noktasına gelir, ilkbahar ve daha ılıman havalar geri dönene kadar ağaç artık büyümez veya çoğalmaz. Sonra ağaçlar yeni yapraklar geliştirirler, böylece güneş ışığı fotosentez aracılığıyla ağacı besler ve büyüme, çoğalma gerçekleşir.Bitkilerde Dormansi
Dormansi ya da uyku hali sergileyen bitki türleri, aktivitelerinin ne zaman yavaşlayacağını, donmaya, su kıtlığına karşı dokularının hazırlanmaları gerektiğini bildiren bir biyolojik iç saate sahiptir. Büyüme mevsimi sonrasında azalan sıcaklıklar, kısalmış gün uzunluğu (daha az gün ışığı) veya yağışların azalması ile uyku hali tetiklenebilir. Bitki dormansisi sadece soğuk mevsim koşullarında değil kuraklık, sıcaklıkların aşırı artışı gibi stres koşullarında da önemlidir. Böyle dönemlerde de bitkiler yapraklarını olması gereken zamandan daha önce dökerek dormansi ya da uykuya benzeyen bir durum sergiler. Dış koşullar uygun olsun veya olmasın doğuştan gelen ya da kalıtsal dormansi oluşur. Akçaağaçlar gibi ılıman bölgelerdeki bitkilerin çoğu, elverişsiz bir mevsime denk gelen, doğuştan gelen bir uyku hali aşamasından geçer. Ancak kanarya otu (Senecio vulgaris), çoban çantası (Capsella bursa-pastoris) ve kuş otu ya da boynuz otu (Cerastium spp.) gibi birkaç tek yıllık yabani ot türü, yalnızca çok soğuk havalarda ortaya çıkan uyku hali gösterir. Daha yüksek bitkilerde, doğuştan gelen uyku hali, tohumları, rizomlar, soğanlar veya yumrular gibi yeraltı organlarını ve odunsu dalların kış tomurcuklarını kapsar.

Tomurcuk DormansisiBitkilerde Dormansi

Ilıman bölgelerde, ağaçların ve çalıların gövdelerinin büyüyen kısımları, kış tomurcukları adı verilen özel tomurcuklarla kışın soğuğundan iyi korunur. Bu kış tomurcuklarında, büyüyen meristem ve olgunlaşmamış yapraklar, dıştan birçok pul yaprağı tabakasıyla kaplanır. Koşullar hala uygunken yaz aylarında oluşurlar. Büyüme mevsiminde oluşmasına rağmen, bu tomurcuklar normalde soğuk kıştan geçene kadar patlamazlar. Bununla birlikte, ağaçlar beklenmedik yaprak dökülmesinden muzdaripse, tomurcuklar büyüyecek ve aynı mevsimde ikinci bir yaprak dalgası üretecektir. Tomurcukların geç sonbaharda doğuştan gelen uyku halinin kısa sonbahar fotoperiyodu tarafından belirlendiği ve tetiklendiği görülmektedir.
Dormansi ihtiyaçları olan ağaçlar tamamen olmasa da bir noktaya kadar kandırılabilir. Örneğin, Acer palmatum (Japon akçaağacı) türüne dormansiye girmesi gereken dönemde ilave gün ışığı verilir ve daimi yaz koşulları yaşatılırsa iki seneye kadar devamlı büyüyebilir. Yine de en sonunda koşullar ne olursa olsun uykuya geçer. Daimi yaz koşulları uygulaması ve sonrasında görülen dormansi bitki açısından çok stresli bir durumdur, ölümcül olabilir. Yapraklarını döken ağaçlar yaprak dökerler, yapraklarını dökmeyen türler ise büyümeyi azaltır.

Tohum Dormansisi

Uygun koşullar altında canlı, olgun bir tohumun çimlenmemesi durumunda, uykuda olduğu ya da dormansiye girdiği söylenebilir. Pek çok tohum, özellikle yabani bitkilerin tohumları, oluştukları ve dağıldıkları anda çimlenmezler. Tohumlar yaz sonu veya sonbahar başında dökülür dökülmez çimlenirlerse, üremeden önce sert kış koşullarına yenik düşebilecek bitkiler üretirler. Böylece dormansi bu tehlikeyi önlemeye yardımcı olur.
Tohum dormansisinin iki temel türü vardır.

-Birincisi tohum kabuğundaki dormansi veya harici dormansidir. Bu tip dormansiye sert tohumluluk (tohum kabuğu geçirimsizliği) da denir. Oksijenin ve suyun tohum içindeki embriyoya ulaşıp, hücrelerin aktive olmasını önleyen sert tohum örtüsü ya da kabuğundan kaynaklanır. Bazı çöl bitkilerinin tohum kabukları, yeterli yağmurla tamamen yıkanana kadar kendi tohum çimlenmesini engelleyen kimyasallar içerir. Bu uyku hali, tam bir uyku olmasa da su kıtlığını önlemek içindir. Tohum kabuğu geçirimsizliği tek yıllık çayır baklagillerinin hem yıllar içinde hem de yıllar arasında çimlenmesini düzenleyen ana tohum uyuklama mekanizmasıdır.

-İkinci tip tohum dormansisi embriyo dormansisi veya dâhili dormansidir. Embriyonun eksik gelişim, yani morfolojik veya fizyolojik olgunlaşmamışlık gibi bir durumundan kaynaklanır. Kuzeydoğu Çin’deki kuru bir göl yatağından çıkarılan yaklaşık 1.300 yıllık bir lotus (nilüfer) meyvesi içinden alınan tohumlar çimlenerek canlı bir bitkiye dönüşen en eski tohumlardır. Normal koşullar altında, tohum zamanla olgunlaşır ve kalın tohum kabuğu, toprakta aşınma, toprak mikroorganizmalarının etkisi veya hayvanların sindirim yolundaki enzimatik hareket ile skarifikasyon (nedbeleşme) adı verilen bir süreçle zayıflar. Bununla birlikte, birçok türün tohumlarının dâhili uyku hali, ancak tohum skarifikasyonu olarak bilinen bir süreç olan düşük sıcaklıklarla aşılabilir. Bunun etkili olması için, tohumların iki veya üç hafta boyunca 0° ila 5C’de nemli ön soğutmaya ihtiyacı vardır. Bu tür tohumların sonbaharda ekilmesinin nedeni, kışın soğuk skarifikasyonuna maruz kalmalarını sağlamaktır.

İç ve Dış Mekân Bitkilerinde DormansiBitkilerde Dormansi

İster içeride ister bahçede yetişiyor olsunlar, hemen hemen tüm bitkiler kış döneminde dormansiye girer. Böylece her sene yeniden büyümek için hayatta kalırlar. Her yıl ölen, ilkbaharda yeniden büyümeyen bir yıllık (annual) bitkiler istisnadır. Dış mekân bitkileri kaynakları korunmak ve donmayı önlemek için dormansiye girer. Yumuşak, hassas yapraklar soğukta kolayca donar, bu nedenle yaprak döken ağaçlar bu yaprakları döker, köklerini beslemek için kaynaklarını korur ve ilkbaharda yeniden yapraklar geliştirmeye hazırlanır.

Bir Bitkinin Dormansiye Girmesi

Bitkilerin dormansiye girmesi için herhangi bir şey yapılmasına gerek yoktur. Bunu genellikle kendi başına gerçekleştirirler. Bitkilerin büyük bir kısmı yaz sonlarında ya da sonbaharın başında günlerin kısaldığını, gün ışığının azaldığını algılayabilirler. Daha sonra düşük sıcaklıklar (soğuklar) yaklaştığında dormansiye girip büyümeyi azaltırlar.
Evdeki sıcaklıklar sabit olsa da, iç mekân bitkileri de dormansiye girer. Bu bitkiler de kısalan günlere ve daha az ışığa karşı duyarlıdır. Bu, ışığın enerjiye dönüşmesi için yeterli gün ışığına sahip olunmayacağı ve fotosentezin azalacağı anlamına gelir. Fotosentez azalacağı için metabolik süreçler yavaşlar, bitkide üreme, büyüme durur veya büyük ölçüde yavaşlar. Bitki dormansiye girmezse veya dinlenme zamanı yoksa ilkbaharda büyümek, çiçek açmak ve üremek için kaynaklara sahip olmayabilir.
Nispeten istikrarlı ev koşullarında tutulan saksı bitkilerinin uykuya geçmesi için biraz kandırılması gerekebilir. Saksı bitkilerini evdeki serin, çok aydınlık olmayan, karanlık bir bölüme taşımak dormansiye girmelerini sağlayabilir. Bitkiler uyku dönemine girdiğinde yaprakların büyümesi sınırlı olabilir veya azalabilir fakat köklerde büyüme, gelişme devam edecektir. Bu sebeple genellikle nakil için en ideal, tercih edilmesi gereken zaman sonbahardır. Örneğin, Yılbaşı ya da Noel kaktüsleri ve Poinsettias (Atatürk çiçeği ya da Noel yıldızı) gibi bitkilerin tekrar çiçek açması için bir dinlenme süresine, daha düşük (soğuk) sıcaklıklara, daha az suya ve uzun, karanlık gecelere ihtiyaçları vardır. Yeteri kadar uzun süre uykuda kaldıktan sonra, tomurcuklar geliştirebilirler ve tekrar çiçek açmak için normal yerlerine geri taşınabilirler.
Bahçede, toprağa ekili olan bitkilerinin herhangi bir yardıma ihtiyaçları yoktur. Saksıda ve dış mekânda olan bitkilerin türlerine ve iklim durumuna göre daha uygun bir yere, mesela ısıtma olmayan bir garaja ya da evin bir odasına taşınmaları gerekebilir. Tamamen dormant, yapraklarını dökmüş bitkiler dormansi sırasında ayda bir defa sulanabilir.

Dormant Bitkilerin Bakımı

Kış uykusu aşamasında olan ev bitkilerinin büyümeleri ya tamamen durur ya da çok yavaşlar. Bu, bakım gereksinimlerinin de değişeceği anlamına gelir. Dormant bitkilerde aşağıdaki bakımların yapılması yeterlidir.
Daha az su verilmelidir
Aşırı sulanma, bitki ölümünün yaygın bir nedenidir, bu özellikle kış aylarında geçerlidir. Bitkiler metabolik süreçleri yavaşladığından, büyürken olduğu kadar su kullanmaz. Bu nedenle ev bitkilerinin büyüme aşamasındayken olduğu kadar sık sulanması gerekmez.
Budama yapılabilir
Kış dormansisi, ev bitkilerindeki eski, odunsu kısımları budamak için harika bir zamandır. Ölü yapraklar ve dallar, bitkinin istenmeyen diğer kısımları kesilebilir.
Toprak yenilenebilir ya da saksı değiştirilebilir
Zamanla ev bitkilerinin saksılarındaki topraktaki besin maddeleri tükenecek ve yenilenmesi gerekecektir. Kış dormansisi, gerekirse bitkiyi taze saksı toprağı ile daha büyük bir saksıya yerleştirmek için iyi bir zamandır. Bu süre zarfında bitkiler daha az stresli olacak ve doğru zaman geldiğinde ilkbahar büyümesi için hazır olacaktır.
Gübreleme yapılmamalıdırBitkilerde Dormansi
Bitkiler uykuda olduklarında fazladan gübreye ihtiyaç duymazlar. Geç kış ve erken ilkbaharda büyüme belirtileri görene kadar beklemek daha iyidir.
Gerekirse nem arttırılmalıdır
Çoğu evde, ısıtma çalışırken veya odun sobaları yanarken kışın nem düşer. Çok nemli ortamları tercih eden bitkiler için nemi biraz arttırmak gerekebilir.
Temiz tutulmalıdır
Yapraklarda toz birikmesi bitkiler için zaten sınırlı olan ışık miktarını azaltabilir. Yaprak yüzeylerini nazikçe temizlemek için biraz zaman ayrılmalıdır.
Hava akımlarından uzak tutulmalıdır
Uykuda olsalar bile bazı ev bitkileri hala soğuk hava akımına karşı hassastır. Soğuk pencerelerden ve kapılardan uzak tutulmaları gerekir.

Uyuyan bir Bitkinin Canlandırılması

Bahar yaklaştıkça günler uzamaya başlar. Bu, bitkilerin yeniden büyümeye başlamak üzere olduğunun iyi bir işaretidir. Bitkiler dormansi (uyku) evresinden büyüme evresine geçerken, bitkide büyüme belirtileri başlar. Tomurcuklar, yeni sürgünler veya yeni çiçek ve dallar görüldüğünde bitki her zamanki gibi sulanmaya ve gübrelenmeye başlanabilir. Tekrar bahar büyümesine hazır hale getirmek için desteğe ihtiyaçları olacaktır.
Bulundukları yere göre ilkbahar geldiğinde saksı bitkilerinin uykudan çıkması biraz zaman alabilir. İç mekândaki dormant bir bitki canlandırılması için dolaylı ışık gören bir ortama geri getirilebilir. Büyümenin yeniden başlamasını teşvik için sulama yapılmalı, yarı yarıya sulandırılmış gübre verilmelidir. Saksı bitkileri donma tehlikesi bitinceye kadar açık havaya, dış ortama taşınmamalıdır. Dış mekândaki bitkilerde büyümenin yeniden başlaması için fazla bakım gerekmeyecektir. Bitki hazır olduğu zaman kendiliğinden başlayacak olsa da ilkbahar geldiğinde bir defa gübreleme, yaprakların büyümeye başlaması için yeterli olacaktır.

Kaynakça:
https://smartgardenguide.com/what-is-plant-dormancy/
https://crazycrittersinc.com/dormancy-hibernation-and-brumation-are-periods-of-rest-for-plants-and-animals/
https://www.biyologlar.com/dormansi-olayi-cimlenme-durgunlugu-nedir-

Yazar: Müşerref Özdaş

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku