Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Buzul Türleri ve Farkları

0 342

Buzullar, karada yavaş hareket eden buz kütleleridir. Katı buzdan oluşsalar da, buzullar sıvı gibi davranırlar ve yerçekimiyle yokuş aşağı hareket ederler. Buzullar kutup bölgelerinde dev buz tabakaları ve buzullar şeklinde olurlarken, ayrıca dünya genelinde dağlık bölgelerde bulunurlar. Kar biriktikçe ve sıkıştıkça yoğun buzul buzuna dönüşür ve sonunda dağlardan aşağı, vadiler ve kıyı düzlükleri boyunca ilerlerler.
Buzullar, kayaların kenarlarında bulunabilir, enkazı kilometrelerce arazi boyunca taşıyabilir ve topografyayı çarpıcı bir biçimde şekillendirebilirler. Genel olarak araştırmacılar buzulları boyutlarına, konumlarına ve görünümlerine göre sınıflandırırlar. İster günümüzde mevcut olsun, ister geçmişte manzarayı şekillendirmiş olsun, birçok farklı buzul türü vardır. Yapılan sınıflandırmaya göre buzul türleri ve farkları aşağıdaki gibidir:

Kıta Buz Levhaları

Buzul buzunun en büyük kütlelerine kıtasal buz tabakaları denir ve bunlar, tüm manzaraları kaplayan geniş kıta ölçeğinde bulunan buz kütleleridir. Bununla birlikte buz tabakalarının boyutu 20.000 mil kareden fazladır. Günümüzde sadece iki buz tabakası Grönland ve Antarktika’da olmasına rağmen, Kuzey Amerika’nın çoğu ve Ulusal Parkların çoğu dâhil son buzul çağında (20.000 yıl önce) buz tabakaları tarafından şekillendirilmiştir.
Günümüzde Dünya’da Antarktika ve Grönland’da sadece iki kıtasal buz tabakası vardır. İkisinden Antarktika Buz Levhası daha büyüktür ve yaklaşık 5,4 milyon mil kareyi veya kabaca Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika’nın toplam boyutunu kaplamaktadır. Ayrıca buz tabakaları bir zamanlar Kanada ve İskandinavya’nın çoğunu da kaplamıştır. Buz tabakaları o kadar büyüktür ki, en yüksek dağlar dışında neredeyse her topografik özelliği kapsarlar. Tüm dağ sıraları ve vadiler, bazı yerlerde üç mil kalınlığında olan Antarktika Buz Levhası’nın altında bulunur.

Buzullar

Buz kapakları buz tabakalarına benzerdir, ancak boyutları daha küçük olduğundan genellikle 20.000 mil kareden daha az ölçülere sahiptirler. Yine de, bu geniş buzul buzları devasadır ve dağ sıraları gibi topografik özellikleri kapsayabilir. Buz örtüleri kubbe şeklindedir ve esas olarak nispeten yüksek rakımlı bölgelerde kutup bölgelerinin yakınında bulunur. Buzulların, Kuzey Kutbu deniz buzunu ifade etmek için yaygın olarak kullanılan bir ifade olan kutup buzullarından farklı olduğuna dikkat etmek önemlidir.Buzul Türleri ve Farkları
Vatnajökull buz örtüsü İzlanda’nın yaklaşık %8’ini kaplar ve bu da onu Avrupa’nın en büyük buz örtüsü yapar, aynı zamanda yedi aktif volkanın yanı sıra vadileri ve ovaları kapsar. Volkanlar, buzul yüzeyinin altında göller oluşturan ısıyı serbest bırakır. Bu göller, buz tabakasının içinden akan buzul nehirlerinin taşmasıyla şiddetli bir şekilde serbest bırakılabilir. Vadi ve piedmont buzulları ise, yüksek dağlardan doğar ve karada son bulurlar. Genellikle her iki taraftaki buzu sınırlayan derin ana kaya vadilerinden akarlar ve zamanla bu vadileri oyup şekillendirirler.

Buz Tarlaları

Buz tarlaları, bölgenin altında yatan araziden etkilenmeleri dışında, buzullara çok benzerler. Buzullar kubbe şeklinde olup kendi topografyalarını yaratırken, buz sahaları düz olma eğilimindedir. Buz tarlaları da genellikle tüm dağ sıralarını kaplayacak kadar büyük değildir. Bunun yerine, genellikle çevredeki vadileri kaplarken, dağ zirveleri buzul buzunun üzerinde yükselir.
Buz tarlaları ve buzullar, buz tabakalarından daha küçüktür (50.000 km2’den veya 19.305 km2’den daha az alan). Ayrıca, yüksek rakımlı su toplama alanlarında toplanan ve daha küçük çıkış buzulları tarafından boşaltılan büyük buz kütleleridir. Birçok buzul türü, buz tabakaları, buzullar ve buz sahaları tarafından yönlendirilir. Örneğin, Alaska’nın Kenai Dağları’ndaki Harding Icefield, 30’dan fazla küçük buzul beslemektedir. Ayrıca 700 mil kare, Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan dört buzulun en eskisidir.

Çıkış Buzulları

Bir buzul, bir buz tabakasından, buz örtüsünden veya buz sahasından dışarı aktığında, buna çıkış buzulları denir. Çıkış buzulları, dağlar arasındaki boşluğun alçak bir nokta oluşturduğu yokuş aşağı akar ve bu nedenle, genellikle açıkta kalan anakaya tarafından yanlara sarılırlar. Büyük buz kütlelerinin dışarı akışı olduklarından, çıkış buzullarının kendileri de devasa olabilir. Antarktika’daki Lambert Buzulu, dünyanın en büyük ve en hızlı hareket eden buzuludur, ayrıca Antarktika buz tabakasının yaklaşık %8’ini boşaltır.

Vadi Buzulları

Dağ zirvelerinin altındaki alçak bir alanda bulunan bir buzul vadi buzulu olarak adlandırılır ve birkaç farklı şekilde oluşabilirler. Bir çıkış buzulu arazi tarafından engellenmezse, yokuş aşağı akar ve bir vadi buzuluna dönüşürler. Ayrıca yüksek, dağlık bölgelerde çıkış buzullarından bağımsız olarak da oluşabilirler. Yerçekiminin yardımıyla, vadi buzulları ana kayayı oyup milyonlarca yıl boyunca bir bölgenin topografyasını değiştirebilir. Oyma işleminin sonucu tipik olarak U şeklinde bir vadidir. Yosemite Vadisi, eski bir buzul tarafından oyulmuş dik duvarlı, düz zeminli vadinin klasik bir örneğidir.

Gelgit BuzullarıBuzul Türleri ve Farkları

Gelgit suyu buzulları, vadi buzulları, sonunda okyanusa ulaşacak kadar uzun bir mesafe boyunca aktığında oluşur. Gelgit suyu buzulları, suyla sorunsuz bir şekilde buluşmak yerine, genellikle su seviyesinin üzerinde oturan uzun uçurumlar oluşturur. Bu buzullar, öne çıktıkça buzu buzağılar ve buzdağları oluşturur. John Hopkins Buzulu, Alaska’nın Glacier Bay Ulusal Parkı’ndaki bir gelgit suyu buzuludur. Dağlardaki kaynağından 12 mil uzanır ve denizle buluştuğu yerde bir mil genişliğinde ve 250 fit yüksekliğindedir. Liman fokları genellikle buzulun yarattığı buzdağlarını çiftleşme ve yavrulama habitatı olarak kullanır.

Asılı Buzullar

Asılı bir buzul, dağlarda yüksekte başlar ve genellikle bir vadi buzulunu besler. Ancak, asılı buzullar kesintisiz akmak yerine, genellikle bir uçurumda aniden durur. Daha sonra vadi buzullarını çığlar ve buzullar yoluyla buzağılar veya beslerler. Ayrıca kaya düşmesini ve toprak kaymalarını tetikleyebilirler.
Sarkan buzulların ani hareketi tehlikeli ve hatta ölümcül olabilir. 2002 yılında, Rusya’daki Dzhimarai-Khokh Dağı’nın eteklerinde asılı bir buzul ileri doğru yükselmiş, Kolka Buzulu’na buz ve kaya bırakmıştır. Ani darbe, Kolka buzulunun başarısız olmasına neden olmuş ve vadiden sekiz mil aşağı yuvarlanan bir çığı tetiklemiştir, sonucunda bütün köyleri içine almış ve 125 kişinin ölümüne neden olmuştur.

Piedmont Buzulları

Piedmont buzulları, geniş, düz alanlara akarken vadi buzullarının sonunda oluşur. Piedmont buzulları, geniş, ampul benzeri görünümleri ve kapladıkları geniş, alçak alanlar ile dikkat çekerler. Alaska’nın Malaspina Buzulu, yaklaşık 1.500 mil karelik kıyı ovasını kaplayan, dünyanın en büyük piedmont buzuludur. Buzulun yüzeyi, morenlerin veya kaya ve toprağın buza dâhil olduğu dalgalanmalar ve kıvrımlarla işaretlenmiştir. Alaska’nın bu bölgesinde, buzullar genellikle sabit bir hızda akmak yerine ileri doğru dalgalanır ve bu düzensiz görünümü oluşturur.

Sirk Buzulları

Sirk buzulları, dağ zirvelerinin duvarlarıyla çevrili alpin bölgelerde yüksek yerlerde bulunur. Genel olarak sirk buzulları, dik kenarlı küçük çanaklar (sirkler) halinde oluştuklarında, sirk buzulları olarak bilinirler ve daha büyük buz sahaları tarafından beslenmek yerine, biriken karlardan oluşurlar. Kar, bir dağın yamacındaki küçük çöküntülerde birikir ve sonunda buzul buzu haline gelir. Milyonlarca yıl boyunca, değişen buzul bu çöküntüleri aşındırarak sirk adı verilen çanak şeklindeki vadiler oluşturabilir. Wyoming’in Kuleler Sirki, buzul oymalı sirklerin en dramatik örneklerinden biridir. Vadiyi oyan buzul geri çekilerek arkasında 15 sivri uçlu granit tepeden oluşan bir yarım daire bırakmıştır.

Kaya Buzulları

Buzul Türleri ve FarklarıKaya buzulları, genellikle kalın kaya ve toprak gibi döküntülerle kaplı veya doldurulmuş enkaz tabakasıyla örtülü buzullardır. Bu kaya ve enkaz buzulları ablasyondan (erimekten) korur, bu da erime hızlarının büyük alpin buzullarını sürdürmek için çok yüksek olabileceği alanlarda kalabilecekleri anlamına gelir. Bu nedenle, Amerika Birleşik Devletleri’nin bitişiğindeki yüksek dağlara sahip birçok parkta bulunabilirler. Tüm buzullar, buzul hareket ettikçe ve çevredeki araziden enkazı keserken biriken bir miktar kaya içerir. Ancak kaya buzulları, içlerinde bulunan artan kaya miktarı ile işaretlenir. Bazı durumlarda, bir kaya buzulu buzdan daha fazla kaya içerebilir.
Diğer örneklerde, küçük buzullar tamamen kayalarla kaplanabilir, genellikle kahverengi veya gridirler ve bir buzuldan çok bir çamur kaymasına benzerler. Atlin Buzulu, ilk bakışta kaya kayması gibi görünen bir kaya buzulunun bir örneğidir. Buzul, British Columbia, Kanada’daki Atlin Dağı’nın kenarına yapışır. Sarp arazi ve gevşek kaya nedeniyle, buzul akarken buzu neredeyse tamamen örtecek kadar kaya biriktirir. Gelgit suyu ve tatlı su buzulları da karada oluşur ancak su kütlelerinde son bulur. Küçük buzullar, genellikle buzdağları olarak bilinen, yüzen buzul buzu parçaları üretirler.

Kaynakça:
nsidc.org/cryosphere/glaciers/quickfacts.html
nsidc.org/cryosphere/glaciers/questions/what.html
nsidc.org/cryosphere/quickfacts/icesheets.html
earthobservatory.nasa.gov/images/146023/polar-bears-struggle-as-sea-ice-declines

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku