Hiçbir şirket veya kuruluş homojen bir iş gücü ile çalışmaz. İş gücü kıdemliler, Yeni Nesil, Y Kuşağı ve Z Kuşağı çalışanlarıyla çok kuşaklıdır. Bazı çalışanların el emeği yapması, beden gücünü kullanması gerekir, bazıları yoğun evrak işiyle uğraşır, diğerleri ofis yerine sahada çalışır ve çeşitli görevleri yerine getirir, bazı çalışanlar da ara sıra bordroya dahil edilir. Ayrıca başkalarını yöneten, son derece uzmanlaşmış hizmetler sunan çalışanlar olmalıdır. Çalışanlar genellikle farklı sınıflandırmalar kullanılarak kategorilere ayrılır.
En yaygın yollardan biri de yaka renkleri kullanmaktır. En popüler iki yaka rengi mavi ve beyazdır. Birçok kişi bu iki yaka rengine aşinadır. Farklı çalışan tipleri ile ilişkilendirilen beyaz ve mavinin ötesinde birçok farklı yaka rengi vardır. Her işin farklı özellikleri, hangi kategoriye gireceğini belirler.
Yaka Renkleri ve Anlamları
Yaka rengi, çalışan birey gruplarının işte giyilen yakaların rengine göre tanımlandığı bir dizi terim olarak tanımlanabilir. Yaka renkleri çalışanların kolay kategorize edilmelerini sağlar. Yaka renklerinin isimlendirilmesinde çalışanın geliri, eğitimi ve çalışılan alan göz önünde bulundurulur. Yaka renklerinin bazılarının kullanımı Türkiye’de yaygın olsa da bazılarının kullanımı henüz pek yaygın değildir.
Mavi Yaka
Mavi yaka terimi, 1920’lerde işçilerin, daha dağınık çalışma ortamlarına rağmen sıkı çalışmalarından kaynaklanan kir, yağ, kalıntı ve terin kıyafetler üzerinde kolayca görünmemesini sağlamak, gizlemek için beyaz yakalı meslektaşlarından daha koyu renkli giysiler (mavi kot gömlekler, Chambray gömlekler) giydiği zamanlardan gelir. Mavi yakalı çalışanlar genellikle fabrikalarda, endüstriyel lokasyonlarda, ofis dışında ve sahada ağır el emeği ile çalışırlar.
Mavi yakalı, işlerinin el emeği ve fiziksel olarak güç gerektiren doğası nedeniyle görevleri iş elbisesi veya koruyucu giysi giymeyi gerektiren işçiyi tanımlayan bir terimdir. Tarih boyunca, mavi yakalı işçiler genellikle mavi olan üniformalar giymiş ve elektrikçi, kaynakçı, tesisatçı, marangoz, aşçı, motor tamircisi, klima servis teknisyenliği, inşaat işçiliği, kapıcılık, geri dönüşüm ve daha fazlası gibi mesleklerde çalışmışlardır. Fabrika çalışanları da bu kategoriye girer.
Mavi yakalı mesleklerin çoğu örgün eğitim gerektirmez, ancak bazı işler mesleki derece gerektirir. Enerji santrali operatörleri, enerji dağıtımcıları ve nükleer santral operatörleri gibi bazı mavi yakalı çalışanlar daha uzmanlaşmış olabilir. Mavi yakalı işçilere ödeme yapılma şekli, çalıştıkları sektöre bağlıdır. Mavi yakalı endüstrilerde çalışan bireylere genellikle saatlik olarak ödeme yapılır. Bazı işçilere bir günde tamamladıkları parça sayısına göre veya proje başına ödeme yapılır.
Mavi yakalı bir işte çalışmanın yanlış bir tarafı olmasa da, birine mavi yakalı demek genellikle insanları küçümsemenin veya rencide etmenin bir yolu olarak kullanılmıştır. Bunun nedeni, mavi yakalıların beyaz yakalılarla aynı kazanma gücüne sahip olmadığı ve onlar kadar eğitimli olmadığı algısıdır. Diğer bir varsayım da, mavi yakalı çalışanların soysal sınıfların daha alt basamaklarında yer aldıklarıdır. Teknoloji sayesinde ikisi arasındaki farklar azalırken terimle ilgili hala bazı olumsuzluklar vardır. Mavi yakalı işler, işin türü ve içerdiği ücret nedeniyle beyaz yakalılara kıyasla bir zamanlar daha az arzu edilirken, insanlar düşünme biçimlerini değiştirmeye başlamıştır. Bu nedenle, bir çalışanın mavi yakalı kategoride olması, ofis ortamında çalışan birinden daha eksik ya da aşağı olduğu anlamına gelmez.
Not: Chambray gömlek, kot gibi görünen, kottan daha hafif, farklı dokunmuş olan pamuklu, düz dokuma kumaştan yapılmış gömlektir.
Beyaz Yaka
Beyaz yakalılar, hizmet sektörlerinde çalışan, maaşlı olan takım elbiseli ve kravatlı çalışanlar (işleri büyük ölçüde veya tamamen zihinsel veya büro işlerini gerektirenler) olarak bilinmektedir. Beyaz yakalı çalışanlar, takım elbiselerinin altına giydikleri beyaz gömleklerden dolayı bu adla anılmıştır. Beyaz yaka terimi büro çalışanlarının, yönetim aşamasında görev yapanların kategorize edilmesi için ABD’li yazar Upton Sinclair tarafından 1930’larda icat edilmiştir. Terim, profesyoneller ve büro çalışanları tarafından giyilen gömleklerin renginden kaynaklanmaktadır. Beyaz yakalı çalışanlar, ihtiyaç duydukları beceriler nedeniyle genellikle yüksek okul veya daha yüksek bir dereceye, genellikle mavi yakalı çalışanların saatlik ücretlerinden daha yüksek sabit bir maaşa sahiptir. Beyaz yakalı işlerde çalışanlar genellikle saatlik ücret üzerinden yıllık maaş (yapılan iş karşılığında işverenin bir yıl boyunca çalışana ödediği para miktarı) alırlar. Bu, belirli bir saat sayısını hesaba katmayan sabit bir tutardır. Ağır ekipmanların yanında olmadıkları veya ağır nesneler taşımaları gerekmediği için iş yerinde yaralanma olasılıkları daha düşük olsa da, tüm gün çok az hareket ederek veya hiç hareket etmeden masalarında çalışan beyaz yakalılar obeziteye, hipertansiyona ve diğer sağlık sorunlarına daha eğilimlidir. Herhangi bir sektörde beyaz yakalı işler bulunabilir. Şirket yöneticileri, ofiste yönetici asistanları, reklamcılık ve halkla ilişkiler uzmanları, müşteri destek temsilcileri, mimarlar, mühendisler, muhasebeciler, doktorlar, diş hekimleri ve diyetisyenler beyaz yakalı işlerin bazı örnekleridir. Bu pozisyonlar genellikle oldukça stresli olabilir ve iyi zaman yönetimi becerileri gerektirir.
Beyaz yakalı ve mavi yakalı terimleri uzun bir kullanım geçmişine sahiptir. Daha az kullanılan bir dizi başka yaka rengi de vardır. Bunlara aşağıda değinilmiştir.
Altın Yaka
Altın yakalılar, kategorize edilmesi her zaman kolay olmayan benzersiz bir beceri ve uzmanlık karışımını temsil eder. Beyaz yakalı çalışanlardan bir adım üstün olan altın yakalı çalışanlar, kendi sektörlerinde o kadar yüksek vasıflı insanlardır ki, işverenlerinin iş operasyonlarının önemli bir parçasıdırlar. İlk kez 1959’da tanımlanmıştır. 1985 tarihli “The Gold-Collar Worker adlı kitabında” Robert Earl Kelley tarafından da kullanılmıştır. Birçok altın yakalı çalışan, mesleklerinin gereklerini yerine getirmek için özel eğitim ve öğretim almıştır. Doktorlar, cerrahlar, anestezistler, kapsamlı deneyime sahip avukatlar, pilotlar, araştırmacı bilim insanları, CEO’lar, profesörler, matematikçiler ve diğer yüksek vasıflı, yüksek eğitimli pozisyonlar örnek olarak verilebilir. Bu çalışan grubu modern iş gücünün önemli bir parçasıdırlar ve önümüzdeki yıllarda birçok sektörde kritik bir rol oynamaya devam edeceklerdir. Türkiye’de bu terim çok yaygın olmasa da ABD’de ve Çin’de oldukça yaygın ve popülerdir.
Gri Yaka
Gri yakalı çalışanlar istihdamları söz konusu olduğunda bir tür “gri alana” düşenlerdir. Bunlar esas olarak ya yarı zamanlı çalışan ya da eksik, yetersiz istihdam edilen beyaz yakalı işçilerdir. Yetersiz istihdam, kişinin belirli bir dereceye sahip kalifiye olabileceği ancak bu kadar yüksek nitelik gerektirmeyen bir işte çalışıyor olabileceği anlamına gelir. Bazı durumlarda, emeklilikten sonra çalışan yaşlı bireyleri tanımlamak için, bazen de hem mavi hem de beyaz yakalı işin unsurlarını içeren mesleklere atıfta bulunabilmek için gri yaka terimi kullanılır. Bilgi teknolojileri ( BT) uzmanları, sağlık uzmanları, çocuk bakımı uzmanları, güvenlik görevlileri, yetenekli teknisyenler, itfaiyeciler, polis memurları bu gruba dahildir.
Pembe Yaka
Pembe yaka, adından da anlaşılacağı gibi, geçmişte genel olarak kadınlara hitap eden (hemşirelik ve sekreterlik, ilkokul öğretmenliği gibi) sektörleri tanımlamak için kullanılan eski bir terimdir. Tanım olarak, pembe yakalı bir çalışan, beyaz yakalı bir işte beklenen becerilere, eğitime, ücrete ve prestije sahip değildir, ancak iş bulmak için belirli niteliklere veya temel becerilere ihtiyaçları vardır. Ayrıca mavi yakalı bir işçiye kıyasla ağır beden gücü kullanmak zorunda değillerdir. Kütüphaneciler, okul öncesi öğretmenleri, bebek bakıcıları, dadılar, kreş çalışanları, hasta bakıcılar, hizmetçiler, temizlikçiler, hostesler, resepsiyonistler, enformasyon memurları, banka veznedarları, garsonlar, terziler, perakende satış görevlileri pembe yakalılar kategorisine girer. Çiçekçiler, güzellik uzmanı, kuaför,makyöz gibi işlerde çalışanlar, amigo kızlar da bu gruptadır.
Son zamanlarda pembe yakalı bir işin standartları değişmiştir. Bu pozisyonların bir kısmı hala ağırlıklı olarak kadın iş gücü olsa da, bu kategoriye giren çalışanlar, eğitim seminerleri veya kariyer geliştirmeye yönelik programlar aracılığıyla kariyerlerini ilerletme ve daha yüksek pozisyonlara ulaşma şansına sahiptir. Daha fazla erkek de bu geleneksel kadın işlerine girmektedir.
Sarı Yaka
Yaratıcı alandaki insanların dahil olduğu kategoridir. Sarı yakalılar hem beyaz hem de mavi yakalı görevlerin yanı sıra her iki kategorinin dışındaki görevleri (örnek: fotoğrafçılar, film yapımcıları, yönetmenler, editörler ) yapmak için zaman harcayabilirler.
Yeşil Yaka
En yeni yaka renklerinden biri de çevre sektöründeki işleri ifade eden yeşil yakadır. İlk olarak 1976’da Patrick Heffernan tarafından kullanılmıştır. Genellikle “yeşil iş” olarak adlandırılan, çevrenin korunmasını ve sürdürülebilirliğini ele alan meslekleri kapsar. Dünya Doğayı Koruma Vakfı, Greenpeace, yenilenebilir enerji, alternatif enerji kaynaklarında istihdam edilen kişiler, güneş enerjisi şirketlerinde çalışanlar, nükleer mühendisler, çevre danışmanları, organik çiftçiler, çevreci olmaya odaklanan işletme sahipleri, yeşil lobiciler, çevre dostu araç üretiminde görev yapan mühendisler, yeşil çözümler konusunda uzmanlaşmış tesisatçılar ve elektrikçiler bu kategoridedir.
Siyah Yaka
Siyah yakalı işler daha önce madencilik ve petrol endüstrilerinde olan, sanitasyon, atık işeme gibi kirli bir ortamda gerçekleştirilen fiziksel işleri yapan işçileri içerse de bugün siyah yakalı çalışanlar sanatçılar, grafik tasarımcılar ve video yapımcıları gibi yaratıcı profesyonellerdir. Terim, çoğu zaman siyah kıyafetlerden oluşan resmi olmayan üniformaları nedeniyle onlara geçmiştir. Siyah yakalı terimi bazen karaborsa faaliyetlerinde istihdam edilen kişiler, yasa dışı meslekler veya suç teşkil eden işler ile ilişkilendirilir.
Mor Yaka
Bazı insanlar bunun yaşamak için esrar satan birini tanımlayan bir terim olduğunu söyler fakat bu doğru değildir. Mor yakalılar vasıflı işçilerdir ve tipik olarak hem beyaz hem de mavi yakalı kişilerdir. Bilgi teknolojisi çalışanları buna bir örnektir.
Kırmızı Yaka
Kırmızı yakalılar, devlette çalışan, maaşlarını kırmızı mürekkepli bütçeden alan kişilerdir. Bu kategori çiftçileri de kapsayabilir. Ayrıca Çin’de, özel şirketlerdeki Komünist Parti yetkililerini ifade eder.
Kızıl (Scarlet) Yaka
Pornografi endüstrisinde çalışan kişilere, özellikle internet pornografisi alanında çalışan kadın girişimcilere isim vermek için sıklıkla kullanılan bir terimdir. Kırmızı renk geleneksel olarak zina ile ilişkilendirilmiştir. Fahişeler, egzotik dansçılar, profesyonel ve amatör yetişkin film oyuncuları, telefon veya siber seks operatörleri, yöneticileri ve yetişkin bir şirketle ilişkisi olan herkes (bu sektörün fotoğrafçıları, yazarları, editörleri) dahil olmak üzere seks endüstrisindeki işçiler bu kategoriye girer.
Turuncu Yaka
Turuncu yakalı çalışanlar adını genellikle mahkumlar tarafından giyilen turuncu tulumlardan alan hapishane işçileridir. Hapishane mahkûmlarının beden gücüyle çalışması gerekir. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki cezai çalışma yasaları nedeniyle, bazı mahkumların ya hapishanenin bakımını sürdürmek için içeride çalışmaları ya da hapishane dışı görevler için gönüllü olmaları (yalnızca düşük riskli mahkumlar için geçerlidir) gerekmektedir.
Kahverengi Yaka
Kahverengi yakalılar askerlik hizmetlerinde çalışırlar. Asker, ordu, donanma, deniz piyadeleri, hava kuvvetleri, uzay kuvvetleri ve bazen sahil güvenlik gibi orduda görev yapanlar bu kategoriye dahildir.
Krom Yaka
Bu ifade ilk olarak 80’lerin başında ABD imalat işlerine yönelik robotik bir tehdide atıfta bulunmak için icat edilmiştir. Bir krom ya da çelik yakalı iş gücü, tekrarlayan görevleri veya izlemeyi yorulmadan ve verimli bir şekilde yerine getirebilme yeteneğine sahiptir. Bu yeni ve ileri bir teknolojik çalışma konseptidir. Bunlar otomatikleştirilen, bilgisayar kontrollü akıllı araçlar ve robotlar ile yapılan, işyerinde insan emeğinin (özellikle mavi yakalıların) yerini alan veya onu artıran iş türleridir. Sanal yaka da denir.
Renksiz Yakalar
Çeşitli renklerle adlandırılan çalışanların dışında yaka renkleri olmayanlar da (açık yaka, kalkık yaka, yakasız ve yeni yaka) bulunmaktadır.
Açık Yaka
Açık yakalılar evden, özellikle internet üzerinden çalışanlardır.
Kalkık Yaka
Zengin bir aileden gelen ancak kişiliklerini olumlu yönde geliştirmeyi isteyen ve bu amaçla sabah saat 9’da işe başlayan, saat 17.00’ye kadar çalışan kişiler kalkık yakalı çalışan kategorisindedir. Kalkık yaka ifadesi ayrıca genellikle prestijli kulüplerde (örneğin, golf kulüplerinde) veya borsa ile ilgili işlerde çalışan gençleri ifade eder.
Yakasız
Bu nispeten yeni bir terimdir. Amerika’da yeni, katlanarak yükselen sınıf, genellikle aşırı nitelikli ama işsiz kişilerden veya herhangi bir yakadan tamamen kaçınan teknoloji endüstrisi profesyonellerinden oluşur. Yakasızlar terimi, finansal kazanç yerine tutku ve kişisel gelişimi seçen sanatçıları ve özgür ruhları tanımlar. Ücret almadığı halde gönüllü olarak çalışan kişiler bu segmente dâhildir.
Yeni Yaka
Renkli olmayan ancak tartışmasız ekonomi için çok önemliler arasında olan “yeni yakalı” çalışanlar, geleneksel olmayan eğitim yolları aracılığıyla çağdaş teknoloji endüstrisinde çalışmak için gereken teknik ve sosyal becerileri geliştirirler. Terim, 2016’nın sonlarında IBM’nin ( ABD’de büyük bir bilişim teknolojisi şirketi) CEO’su Ginni Rometty tarafından tanıtılmıştır. Siber güvenlik analistleri, uygulama geliştiricileri ve bulut bilişim uzmanları gibi teknolojideki orta beceri gerektiren meslekleri ifade eder. Bu çalışanların üniversiteden dört yıllık bir derecesi yoktur. Bunun yerine, yeni yakalı çalışanlar halk eğitim merkezleri, meslek okulları, yazılım yetenek geliştirme programları, kodlama eğitimleri, teknik sertifika programları, lise teknik eğitimi, iş başında çıraklar ve stajlar aracılığıyla eğitilir.
Yaka renklerinin tanımlarının kesişmesi mümkün olsa da, herhangi bir iş bu kategorilerden en az birine girebilir. Yapılan işin dahil olduğu kategori, kişinin diğer insanlara kıyasla ne kadar kazandığını belirlemeyebilir. Birçok farklı yaka rengi ile sınıflandırılan ve renksiz yakalı çalışanların iş gücündeki çeşitliliği büyük bir değere sahiptir. Yakalarının rengi ne olursa olsun her çalışana her zaman saygı duyulmalı ve değer verilmelidir.
Kaynakça:
https://lvb.com/color-work-collar/
https://www.ecomparemo.com/info/whats-the-color-of-your-collar-find-out-your-job-classification-here
https://www.linkedin.com/pulse/whats-types-collar-workers-hassan-choughari
https://www.tech-worm.com/yaka-renkleri-ve-anlamlari-beyaz-mavi-ve-altin-yaka/
https://listelist.com/mavi-beyaz-yaka-rengi-nedir/
Yazar: Müşerref Özdaş