Bilimsel adı Bipalium olan çekiç başlı solucan, korkunç, büyük ve toksik bir karasal solucandır. Diğer isimler arasında Broadhead planarian, landchovy vardır. Çekiç şeklinde kafaları ve ventral ayak ya da sürünen taban ile büyük karasal planaristan ayırt edici özellikleri bulunmaktadır ve ortalama 20 cm’den uzundurlar. Ayrıca etçildirler ve birbirlerini yediği bilinirler, potansiyel olarak ölümsüzdürler. Tüm dünyaya yayılmış, nemli ve sıcak yaşam alanlarını tercih etmektedir. Rhabditophora sınıfından, Tricladida ve Geoplanidae ailesindendir. Ayrıca çekiç başlı solucan, tetrodotoksin ürettiği bilinen az sayıda kara omurgasızlarından biridir. Avcı olmasının yanında onu farklı kıılan avlarını bir plan dahilinde avlamalarıdır. Kendine özgü görünen solucanlar, insanlar için doğrudan bir tehdit oluşturmazken, solucanların diğer türlerini yok eden istilacı hayvanlardır.
Bu solucanların en belirgin özellikleri, fan şekilli veya kürek benzeri baş ve uzun, yassı gövdelidir. Planaryanın alt kısmında, hareket için kullanılan büyükçe sürünen bir yapıya sahip tabanları vardır. Türler, baş, boyut, renk ve şerit deseninin şekliyle ayırt edilirler. Karasal planaryanlar toprak rengindedir, gri, kahverengi, altın ve yeşil tonlarında olan türleri de mevcuttur. Küçük çekiç kafalı solucanlar arasında 5 ila 8 cm (2,0 ila 3,1 inç) arasında değişen B. adventitium bulunmaktadır. Buna karşılık, yetişkin B. Kewense kurtçuklarının uzunluğu 20 cm’yi geçmektedir.
Dağılım ve Yaşam Alanları
Çekiç solucanlar, tropikal ve subtropikal bölgelere özgüdür, ancak dünya çapında istilacı hale gelmişlerdir. Planarların yanlışlıkla köklü bahçecilik bitkilerine dağıldığına inanılmaktadır. Çekiç kafalı solucanların yaşam alanları nem gerektirdiğinden, çöl ve dağ biyomlarında nadir görülürler.
Beslenme
Bipalium solucanlar, solucanlar, sümüklü böcekler, böcek larvaları ve birbirlerini avladıkları bilinen etoburlardır. Bu solucanlar, kafanın veya ventral oluğun altında bulunan kemoreptörleri kullanarak avını tespit ederler. Bir çekiç solucanı avını izler, bir yüzeye doğru iter ve sümüklü sekresyonlarda dolaştırırlar. Av çoğunlukla hareketsiz hale geldiğinde, solucan uzanır vücudundan farenks ve sindirim enzimleri salgılar. Kirpik benzeri kamçı uzantıları kullanarak sıvılaştırılmış dokuyu dallanmış bağırsağına emer ve sindirimini tamamlarlar. Ayrıca ağızları da anüs olarak işlev görmektedir. Çekiç kafalı kurtlar, yiyecekleri sindirim epitellerinde vakuollerde depolar. Bir solucan rezervleri üzerinde birkaç hafta yaşayabilir ve yiyecek için kendi dokularını kesebilirler.
Salgıladığı Toksin
Solucan türlerinin bazı türleri yenilebilir, fakat çekiç solucanları bunların aralarında değildir. Planaryan, güçlü nörotoksin olan tetrodotoksini içermektedirler. Toksin, kirpi balığı, mavi halkalı ahtapot ve pürüzlü derilerde bulunur, ancak çekiç kafasındaki kurtçukta keşfedilmeden önce kara omurgasızlarında bulunmamaktadır. Solucan, avı hareketsiz hale getirmek ve avcıları caydırmak için toksini kullanabilir.
Davranış
Çekiç kafalı kurtları tanımlanırken sümüklü böcek denilmektedir, çünkü sümüklü böcek gibi hareket ederler. Mukoza şeridinde kaymak için sürünen tabanlarını kullanırlar. Solucanlar aynı zamanda kendilerini bir mukus dizisinin dibine düşürdüğü de gözlemlenmiştir. Arazi düzlemciler foto-negatif ve yüksek nem gerekir. Bu yüzden, hayvanlar genellikle geceleri hareket eder ve beslenirler. Genellikle kayalar, kütükler veya çalılar altında bulunan serin, nemli yerleri tercih ederler.
Üreme
Solucanlar hermafroditlerdir, her biri hem testis hem de overlere sahiptir. Bir çekiç solucanı salgıları ile başka bir solucan ile bahis alışverişinde bulunabilir. Döllenmiş yumurtalar vücudun içinde gelişir ve yumurta kapsülleri halinde dökülür. Yaklaşık üç hafta sonra, yumurtalar yumurtadan çıkar ve solucanlar olgunlaşır. Bazı türlerde, gençler yetişkinlerden farklı renklere sahiptir. Bununla birlikte, eşeysiz üreme, cinsel üremeden çok daha yaygındır. Çekiç kafalı solucanlar, diğer planaria gibi, esasen ölümsüzdür. Genellikle, bir kurt, parçalanma yoluyla çoğalır, daha sonra bir yetişkine dönüşen bir yaprak veya başka bir alt tabakaya yapışmış bir kuyruk ucunun arkasında kalır. Solucan parçalara ayrılırsa, her bölüm birkaç hafta içinde tamamen gelişmiş bir organizmaya dönüşebilir. Yaralanan solucanlar hızla hasarlı dokuyu yeniden oluşturur.
Koruma Durumu
Çekiç kafası solucanı türlerinin hiçbiri IUCN Kırmızı Listesi içinde değerlendirilmemiştir ve sayılarının tehdit altında olduğuna dair kanıt yoktur. Kara düzlemcileri, doğal tropikal ve subtropikal habitatlarında geniş çapta dağılmış ve dünyaya yayılmıştır. Bir serada kurulduktan sonra, hayvanlar çevre bölgeye yayılır. Soğuk bölgelerde, solucanlar korumalı yerler arayıp bulduktan sonra donarak hayatta kalabilirler.
Ekonomik Önem
Önceleri araştırmacılar karasal planarların bitkilere zarar verebileceğinden endişe duyuyorlardı. Zamanla yeşilliklere zararsız sayıldılar, ancak daha sinsi bir tehdit ortaya çıktı. Çekiç kafalı kurtlar solucan popülasyonlarını yok edebilir. Solucanlar önemlidir, çünkü toprağı havalandırır ve gübrelerler. Sümüklü böcekleri kontrol etmek için kullanılan bazı yöntemler yassı solucanlar üzerinde de çalışsa da, çekiç kafalı solucanlar tehditkâr bir istilacı tür olarak kabul edilir. Ayrıca ekosistemler üzerindeki etkileri henüz tam olarak anlaşılmamıştır.
Kaynakça:
bioone.org
sciencedirect.com
springer.com
journals.plos.org
davesgarden.com
entnemdept.ufl.edu
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu