Dünya genellikle kara alanı açısından düşünülür, ancak gerçekte Dünya yüzeyinin %71’i okyanuslarla kaplıyken yalnızca %29’u karadır. Dünya üzerinde 148 326 000 kilometrekare kara alanı vardır, gezegendeki insan nüfusunun %95’i bu arazinin yalnızca %10’unda yaşamaktadır. Okyanuslar ise 361 740 000 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplar ve yaklaşık 1,37 milyar kilometreküp su hacmi içerir. Suların yüzde 97’si tuzlu su ve sadece yüzde 3’ü tatlı sudur. İlk Dünya Nüfus Günü olan 11 Temmuz 1989’da yaklaşık 5,25 milyar insan yeryüzünde yaşarken Şubat 2024 verilerine göre yaklaşık 8,1 milyar insan dünyayı paylaşmaktadır. Dünya nüfusunun 2037 yılına kadar 9 milyara ulaşması beklenmektedir. “Dünya Nüfusu” terimi, dünyadaki insan nüfusunu (şu anda yaşayan toplam insan sayısını) ifade etmektedir.
Coğrafi haritalar genellikle dünyaya dair anlayışımızı şekillendirir fakat bu bize insanların dünyanın neresinde yaşadığı hakkında hiçbir şey söylemez. Bunu anlamak için nüfus yoğunluğuna bakmak gerekir. Hesaplamalara göre, 2024 yılında dünyanın ortalama nüfus yoğunluğu km2 (kara alanlarına göre) başına 54,6 kişidir. Nüfus yoğunluğu, birim arazi alanı başına düşen insan sayısını gösterir. Nüfus yoğunluğu şu formülle hesaplanır:
Nüfus Yoğunluğu = Nüfus /km2 cinsinden arazi alanı
Ülkeler bazında bakıldığında koşullara göre ülkeden ülkeye yoğunluk bakımından farklılıklar görülür. Bir ülkenin yaşanabilirliğini büyüklüğü ya da zenginliği değil, konumu, topografyası, iklimi ve doğal kaynakları gibi coğrafi özellikleri belirler. Örneğin, uygun topografya yapılaşmaya ve kolay harekete izin verirken, hoş iklim gelişen nüfusu desteklemekte, daha ılıman kıyı bölgeleri ise balıkçılık ve ticareti kolaylaştırmaktadır. Çöller ve arktik bölgeler de dahil olmak üzere tatlı suya (içme suyuna) erişimin kolay olmadığı, sınırlı olduğu yerlerde ve geçilmez yoğun yağmur ormanları, engebeli dağlar, sıradağlar veya kıtasal bölgelerden kilometrelerce okyanusla izole edilmiş bölgelerde nüfus yoğunluğunun düşük olması yaygındır. Nüfus yoğunluğu kalıpları bir ülkenin yaşanabilirliğini anlamak için harika bir örnektir. Doğum oranları, ölüm oranları, sağlık tesisleri, artan kentleşme, göç ve göç oranları, eğitim ve diğer sosyal ve kültürel unsurlar da herhangi bir ülkenin nüfusunun dağılımını ve yoğunluğunu güçlü bir şekilde etkiler.
Bu makalede 2024 yılı (29 Şubat) verilerine göre dünyanın en az nüfus yoğunluğuna sahip 15 ülkesine yer verilmiştir. Ülkeler, nüfus yoğunluğu en az olandan daha yoğun olana doğru sıralanmıştır. İşte, en az nüfus yoğunluğuna sahip 15 ülke:
- Grönland: 0 Kişi/Km2
Yüzde 80’i devasa bir buzulla kaplı olan Grönland, Kuzey Atlantik Okyanusu’nda bulunan dünyanın en büyük adasıdır ve Danimarka Krallığının bir parçasıdır. Grönland, dünyanın nüfus yoğunluğu en az olan ülkesidir. Yaklaşık 2,2 milyon kilometrekarelik bir alanda 57.000’in biraz altında (56.738) insan yaşamaktadır. Bu sadece 0,025’lik bir nüfus yoğunluğu demektir. Sıcaklık ortalaması yıl boyunca donma noktası olan 0 santigrat derecenin altındadır ve çoğu kez – 40 santigrat dereceye hatta daha altına bile iner. Nüfusun çoğu Kalaallit’tir (bir İnuit ya da Eskimo halkı) ve % 80’den fazlası en ılıman iklime sahip olan güneybatı kıyısında yaşamaktadır. Atlantik kıyısı, insan nüfusundan daha çok fiyort ve buzula ev sahipliği yapmaktadır. Kambur balinalar, misk öküzleri, deniz gergedanları ve kutup ayıları da insan sayısından fazladır. - Falkland Adaları (Malvinas Adaları): 0 Kişi/Km2
Falkland Adaları, Güney Atlantik Okyanusu’ndaki Britanya Denizaşırı Topraklarıdır. Falkland Adaları 1833’ten beri Britanya toprağıdır ve 1982’de Arjantin ile bir savaşa konu olmuştur. 1700’lü yıllarda Avrupalılar tarafından ele geçirene kadar ıssız kalan Falkland Adaları Güney Amerika’da yer alan Patagonya’nın güney ucundan 480 kilometre kuzeydoğuda izole bir takımadadır. Bu ada grubunda, yaklaşık 12.000 kilometre karelik bir alanda 3.800’e yakın kişi yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 0,31 kişidir. Antarktika’ya gitmek üzere güneye doğru yola çıkan yolcu gemileri yolculuklarına ara verdiklerinde nüfus biraz artmaktadır. Adalar doğal olarak ağaçsızdır ve çimenlik bir manzaraya sahiptir. Arazinin çoğu koyun otlatmak için kullanılmaktadır ve ülke nüfusun %80’inden fazlası başkent Stanley’de yaşamaktadır. - Moğolistan: 2 Kişi/Km2
Moğolistan kuzey-orta Asya’da yer almaktadır. Kara kütleleri Batı ve Orta Avrupa’ya benzese de Moğolistan, kuzeyde Rusya ve güneyde Çin ile kara sınırına sahip olduğu için herhangi bir okyanusa uzaktır. Yaklaşık 1,6 milyon kilometrekarelik alanda 3.477.480 kişi yaşar. Kilometrekareye 2,17 kişi düşer. Bu durumda nüfus yoğunluğu 2 kabul edilir. Moğolistan’ın düşük nüfus yoğunluğu, iklimsel ve coğrafi aşırılıklarıyla açıklanabilir. Bozkırlar, Gobi Çölü gibi yaşanmaz çöller, yarı çöller ve tehlikeli dağlar bu ülkenin geniş bir bölümünü kaplamaktadır. Arazinin %75’i hayvan otlatmak için kullanılır. İklim aşırıdır, kışlar uzun ve soğuk geçer. Başkent Ulanbator dünyanın en soğuk başkentidir ve Moğolların yaklaşık %45’ine ev sahipliği yapmaktadır. Çin’in tercih ettiği ticaret ortağı olan Moğolistan’ın ekonomisi son yıllarda ivme kazanmıştır. Yaklaşık 3 milyar tüketicinin bulunduğu sekiz ülkeye yapılan iki ticaret anlaşması aracılığıyla yatırımcılara tercihli pazar erişimi sağlamaktadır. - Batı Sahra: 2 Kişi/Km2
Batı Sahra, adından da anlaşılabileceği gibi Sahra çölünde yer alır ve seyrek nüfusludur. Yaklaşık 266.000 kilometrekarelik alanda yaklaşık 594.512 kişi yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 2,23 kişidir. Batı Sahra, kısmen Fas’ın işgal ettiği tartışmalı bir bölgedir. Kuzeybatı Afrika’da, batıda ve kuzeybatıda Atlantik Okyanusu, kuzeyde Fas, kuzeydoğuda Cezayir, doğu ve güneyde Moritanya ile komşudur. Büyük ölçüde çölden oluştuğu için ülkede ekilebilir arazi yoktur, az miktarda mera vardır. 20. yüzyılın ortalarına kadar çoğunlukla göçebe bir çoban halkı olan Sahrawi (veya Saharawi)tarafından işgal edilmiştir. Fas’ın ilhak girişiminin ardından gelen göç nedeniyle nüfus önemli ölçüde artmıştır. Artık nüfusun yüzde 80’inden fazlası kentsel alanlarda yaşamaktadır ve bunların çoğu Fas’ın işgal ettiği kuzeybatı bölgesinde bulunur. - Namibya: 3 Kişi/Km2
Namibya, Afrika’nın güneybatı kıyısında yer almaktadır. Kuzeyde Angola, kuzeydoğuda Zambiya, doğuda Botsvana, güneydoğu ve güneyde Güney Afrika ve batıda Atlantik Okyanusu ile komşudur. Mineraller açısından zengin ancak tarım arazileri açısından fakir bir çöl ülkesi olan Namibya, uzun süreli kuraklıklara, aşırı iklim dönemlerine maruz kalmaktadır, suya erişimi oldukça kısıtlıdır. Nüfusun yaklaşık %55’i suya erişimin daha kolay olduğu kuzey ve kuzeydoğudaki kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Yüz ölçümünün yalnızca %0,9’u tarıma uygundur. Bu nedenle Namibya, nüfusunu yerel ürünlerle besleyemez, komşularından gıda ithal etmesi gerekir. Buna ek olarak, AIDS salgını bu ülkede büyük hasara yol açmıştır ve 1990’lı yıllarda nüfus artışının durmasına neden olmuştur. 825.600 kilometrekarelik alana sahip olan ülke şu anda 2.631.326 kişiye ev sahipliği yapmaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 3,18 kişidir. Ülkedeki Walvis Körfezi, 1980 yılında, ekonomik kalkınmada bölgesel işbirliğini teşvik etmek amacıyla kurulan, Namibya’nın da dahil olduğu geniş katılımlı (15 üye devlet) Güney Afrika Kalkınma Topluluğu’nu dünyanın geri kalanına bağlayan seçkin bir limandır. Ülke genel olarak iyi bağlantılara sahiptir ve Dünya Ekonomik Forumu’na göre Namibya, Afrika kıtasındaki en iyi yollara sahiptir. Ayrıca eğitimli, eğitilebilir ve genç bir işgücüne sahiptir. - Avustralya: 3 Kişi/Km2
Güney Yarımküre’de Hint ve Pasifik okyanusları arasında yer alan Avustralya, yaklaşık 7,7 milyon kilometrekarelik bir alana, 26.609.111 kişilik nüfusa sahiptir. Kilometrekare başına 3,45 kişi düşer, bir başka deyişle nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 3 kişidir. Bu, ülkenin iç kesimlerinin çoğunun yarı kurak veya çöl olmasından kaynaklanır. Ülkenin merkezinde uzun süreli kuraklık dönemleri, ölümcül sıcak hava dalgaları ve bölgeyi oldukça yaşanmaz hale getiren kontrol edilemeyen yangınlar yaşanır. İç kesimlerdeki kuraklıklar küresel ısınmanın yol açtığı iklim değişikliği nedeniyle artan sıcaklıklarla birlikte daha da kötüleşmektedir. Bu nedenle nüfusun en yoğun olduğu yerler kıyı bölgeleridir. - İzlanda: 4 Kişi/Km2
İzlanda, en yakın komşusu 320 km uzaklıktaki Grönland olan bir Kuzey Atlantik adasıdır. Danimarka Boğazı iki ülkeyi ayırmaktadır. İzlanda’nın yaklaşık 377.000 nüfusu 103.000 kilometrekarelik bir alanda yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 3,66 (yaklaşık 4) kişidir. Avrupa’nın en büyük ikinci adası olan İzlanda’nın iç kesimleri sert arktik iklim koşullarına sahiptir; kıyı bölgeleri ise daha ılımandır. Sert koşullar ve düşük sıcaklıklar iç kesimlerde nüfusun azalmasına ve daha ılıman kıyı şeridinde yoğunlaşmasına neden olur. İzlanda nüfusunun %95’inden fazlası, balıkçılık ve denizcilik imkânlarına sahip kıyı kentlerinde yaşamaktadır. İzlanda’da enerji şebekesi, gücünün yüzde 99’unu yenilenebilir kaynaklardan sağlamaktadır. - Fransız Guyanası: 4 Kişi/Km2
Fransız Guyanası, Fransa’nın denizaşırı toprağıdır. Güney Amerika’nın doğu kıyısında, Brezilya ile Surinam arasında tropik bir ülkedir. Başkenti Cayenne’dir. Yaklaşık 83.500 kilometrekarelik, Portekiz büyüklüğünde bir alanda 317.229 kişi yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 3,79 (yaklaşık 4) kişidir. Nüfusu çoğunlukla kıyı kentlerinde toplanmıştır ve iç kesimlerdeki, arazinin %96’sını kaplayan yoğun yağmur ormanları büyük ölçüde ıssızdır. Ülke, gelişen havacılık endüstrisi ve artan turist sayısıyla olumlu bir yolda ilerlemektedir. Toplam nüfusun 2040 yılına kadar 500.000’e ulaşması beklenmektedir. - Surinam: 4 Kişi/Km2
Surinam, Güney Amerika’nın en küçük ülkelerinden biridir. Kıtanın kuzey kıyısında yer alan ülke, kuzeyde Atlantik Okyanusu, doğuda Fransız Guyanası, güneyde Brezilya ve batıda Guyana ile çevrilidir. 165.000 kilometrekareye varan bir alanda yaklaşık 627.000 Surinamlı yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 3,8 (yaklaşık 4) dört kişidir. Surinam halkının yaklaşık %90’ı Atlantik kıyısındaki başkent Paramaribo’da ve diğer kıyı bölgelerinde yaşamaktadır. Yoksulluk, düşük istihdam seviyeleri ve yüksek göç oranları ile birleştiğinde ülkede nüfus artışı çok yavaştır. Surinam ekonomisi bir süredir düşüşte olsa da sularında petrol bulunması durumu iyileştirebilir. Devlete ait petrol şirketi Staatsolie’nin CEO’su, üretimin komşu Guyana ile aynı seviyede olması durumunda ülke hükümetinin 20 yıl içinde 10-15 milyar dolar kazanabileceğini tahmin etmektedir. 120 milyon insanın yaşadığı Endonezya’nın Java’sı büyüklüğündeki bir ülkede yaklaşık 15.000 şirketin yer aldığı Surinam bir girişimci dostudur. - Guyana: 4 Kişi/Km2
Guyana, Güney Amerika’nın kuzeydoğu kıyısında yer alan küçük bir ülkedir. Kuzey komşusu Atlantik Okyanusudur, doğusu Surinam, güney Brezilya ve batı Venezuela’dır. 215.000 kilometrekarelik alanda yaklaşık 817. 670 kişi yaşamaktadır. Guyana’nın nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 3,8 (yaklaşık 4) kişidir. İç kısımları yoğun ormanlarla kaplıdır ve ıssızdır. Nüfusun yaklaşık %90’ı, ülkenin yüz ölçümünün %10’unu oluşturan kıyı boyunca ve bu insanların neredeyse yarısı başkent Georgetown ve çevresindeki metropol bölgesinde yaşamaktadır. Dünyadaki en yüksek göç (dışa göç) oranlarından birine sahip olan Guyana’daki düşük nüfus yoğunluğu ve dağılım modelleri, on dokuzuncu yüzyılda ekonominin omurgasını oluşturan tarihi şeker kamışı plantasyonlarından kaynaklanmaktadır. İhracata yönelik olan büyük şeker tarlaları dar, verimli kıyılarla sınırlı kalmıştır. İç kesimlerde kereste, boksit ve manganez madenciliğine yönelik genişleme bile nüfus artışını tetikleyememiştir. Guyana, Güney Amerika’nın kuzey kıyısında İngilizce konuşulan tek ülkedir. Uluslararası Para Fonu, Guyana’yı dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olarak göstermiştir.
10.Libya: 4 Kişi/Km2
Libya, Kuzey Afrika’da yer alan bir ülkedir ve topraklarının çoğu Sahra Çölü’nde yer almaktadır. Kuzeyde Akdeniz, doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan, güneyde Çad, güneybatıda Nijer, batıda Cezayir, kuzeybatıda Tunus ile birçok sınırı vardır. Yaklaşık 7 milyon Libya vatandaşı 1,8 milyon kilometrekarelik bir alanda yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 3,88 (yaklaşık 4) kişidir. Libya, nispeten iç kesimlerden kıyılara doğru, kurak ve Akdeniz iklimlerinin bir karışımına sahiptir. Sahra Çölü’nün geniş alanlarını kaplayan iç kesimlerdeki büyük ölçüde çorak olan arazi, kuraklığa maruz kalmakta ve neredeyse yaşanmaz olan çölleri sadece göçebeler geçebilmektedir. Çöl yaşanmaz olduğundan nüfusun çoğu suya, balıkçılık ve ekilebilir arazi gibi kaynaklara erişimi olan kıyı kentlerinde yaşamaktadır.
- Kanada: 4 Kişi/Km2
Kanada, Rusya’dan sonra yüz ölçümü bakımından dünyanın ikinci büyük ülkesidir. Kuzey Amerika kıtasının kabaca kuzeydeki beşte ikisini, yani toplam 10 milyon kilometrekarelik alanı kaplar. Kanada devasa boyutuna rağmen şaşırtıcı derecede düşük olan 39 milyon insanıyla dünyanın nüfus yoğunluğu en az olan ülkelerinden biridir. Kilometrekare başına 3,9 kişi düşmektedir, yani nüfus yoğunluğu yaklaşık 4 Kişi/Km2’dir. Nüfusu bu geniş ülkeye eşit olmayan bir şekilde dağılmış olup, büyük bir kısmı iklimin daha ılıman olduğu ve tarımın mümkün olduğu ülkenin güneyinde Kanada-ABD sınırı boyunca yoğunlaşmıştır. Ontario, Quebec, Alberta ve British Columbia en kalabalık eyaletleridir. Kuzey Kutup Dairesi’ne yakınlık arttıkça nüfus kuzeye doğru seyrekleşir. Kanada’nın en uç kuzey kesimi oldukça yaşanmaz bir bölgedir ve sadece kutup ayıları ve diğer Arktik türlerin yaşadığı geniş tundra arazilerine sahiptir. - Botsvana: 5 Kişi/Km2
Afrika’nın en büyük vahşi alanlarından bazıları, kıtanın politik açıdan en istikrarlı ülkelerinden biri olarak kabul edilen Botsvana’da bulunur. Botswana’daki toprakların %70’inden fazlası, aşırı sıcaklıkların hüküm sürdüğü geniş Kalahari Çölü ile kaplıdır. Yüksek kuraklık aynı zamanda suyu ülkede pahalı bir meta haline getirmektedir. Botsvana topraklarının yalnızca %0,5’i tarıma elverişlidir. Tüm bu faktörler Botsvana’da insan yerleşimlerini caydırmaktadır. Ülkede ayrıca bugün bile avcı-toplayıcı bir yaşam tarzı sürdüren San halkı gibi yerli topluluklar yaşamaktadır. Güney Afrika’da denize kıyısı olmayan bir ülke olan Botsvana’da, yaklaşık 582.000 kilometrekarelik bir alanda 2.704.844 kişi yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu 4,64 Kişi/Km2’dir veya yaklaşık 5 kişidir. Nüfus büyük ölçüde doğudaki Gaborone ve Francistown şehirlerinde yoğunlaşmıştır. Botsvana her ne kadar dünyadaki en yüksek HIV/AIDS enfeksiyon oranlarından birine sahip olsa da, şu anda Afrika’daki en iyi tedavi programlarından birine sahiptir. - Moritanya: 5 Kişi/Km2
Moritanya Afrika ile Avrupa arasındaki kavşakta yer almaktadır. Yaklaşık 1 milyon kilometrekarelik bir alana ve yaklaşık 5 milyon nüfusa sahip bir kuzeybatı Afrika ülkesidir. Nüfus yoğunluğu kilometrekare başına sadece 5 kişidir. Esasen bir çöl ülkesi olan Moritanya, geniş kırsal arazilere ve yalnızca %0,5’lik ekilebilir araziye sahiptir. Yüz ölçümünün dörtte üçünü çöl ve yarı çöl araziler oluşturmaktadır. Bu ülkede kuraklık yaygındır ve iklim değişikliği bu tür olayları daha uzun ve daha yoğun hale getirmektedir. Ülke nüfusu dengesiz bir şekilde dağılmış olup, batı Atlantik kıyısından iç bölgelere doğru bir azalma eğilimi gözlenmektedir. Moritanya nüfusunun yarısı sahildeki başkent Nouakchott’ta yaşamaktadır, diğer nüfus merkezleri ise güney sınırında yer alır. Uzun süreli kuraklık çölün genişlemesine neden olmaktadır, birçok göçebe halkını ve çiftçiyi kentsel alanlara itmektedir. En rekabetçi Moritanya sektörleri maden çıkarma endüstrileri, hayvancılık ve yenilenebilir enerjilerdir.
15.Kazakistan: 7 Kişi/Km2
Dünyanın karayla çevrili en büyük ülkesi olan Kazakistan, büyük oranda kurak ve yarı kurak bozkırlardan oluşmaktadır. Toplam arazi alanı 2.699.700 kilometrekaredir. Bu alanda 19.754.116 kişi yaşamaktadır. Nüfus yoğunluğu 7,3 (yaklaşık 7) kişi/Km2’dir. Ülkenin pek çok bölgesi, Sovyet silah testleri geçmişi nedeniyle radyoaktif veya zehirlidir. Ülkenin iç kısımları en kurak bölge olduğundan nüfus merkezleri kuzey ve güneydeki kentsel alanların etrafında toplanmıştır.
Sonuç
Grönland, kilometrekare başına 0,025 kişi ile dünyadaki en az nüfus yoğunluğuna sahip ülkedir. Kilometre kare başına 0,3 kişi ile Falkland Adaları (Malvinas) en az nüfus yoğunluğuna sahip 2. ülke olurken, onu 2,17 kişi ile Moğolistan ve 2,23 kişi ile Batı Sahra takip etmektedir. Dünyadaki düşük yoğunluklu ülkeler pek çok özelliği paylaşır, büyüklük, nüfus ve gezegendeki konum açısından da bir o kadar farklılığa sahiptir. Sert hava koşullarına, kuraklık yaşanan bölgelere ya da yaşam için elverişsiz sayılabilecek uzak yerlere sahip olma eğilimindedirler. Dünyanın kutup iklimi altındaki ve suya erişimin olmadığı bölgeleri en kötü yaşam koşullarını sunar. Yine de, nüfusun düşük olmasına rağmen, insanların bu aşırı koşullarda hala hayatta kalması, insan türünün dayanıklılığını ve uyum yeteneğini göstermektedir. Bu özellikler, insanların dünyanın neredeyse her köşesine yayılmasına yardımcı olmuştur.
Kaynakça:
https://nomadcapitalist.com/expat/least-densely-populated-countries-in-the-world/
https://www.worldatlas.com/geography/10-least-densely-populated-countries-in-the-world.html
https://database.earth/population/density/2024
https://www.globalcitizensolutions.com/countries-with-lowest-population-density/
https://worldpopulationreview.com/country-rankings/countries-by-density
https://tr.history-hub.com/nufus-yogunlugu-en-az-olan-ulkeler
Yazar: Müşerref ÖZDAŞ