Doğanın en tehlikeli hava olaylarından biri olan downburst, her geçen gün dengesini daha fazla bozduğumuz doğanın sürpriz diyetlerinden biridir.En sonuncusu 27 Temmuz 2017 tarihinde meydana gelen 9 gün arayla İstanbul’da yaşamı felç eden İstanbul’un afetler tarihine geçen hava olayları için uzmanlardan ve afeti yaşayanlardan birçok yorum geldi. 18 Temmuz’daki sel ve kuvvetli rüzgarların ardından 27 Temmuz tarihinde yaşanan ve megakentte hayatı felç eden hava olayları 27 Temmuz Akşam saatlerinde aniden bastırarak dolu, yağmur ve fırtına şeklinde yaklaşık 20 dakika boyunca etkili oldu. Yağış sonrası yüzlerce ev, iş yeri ve araç kullanılamaz hale geldi.İstanbul’un en iddialı yapılarından olan Avrasya Tüneli kapandı, Atatürk Havalimanı’ndan uçaklar kalkamadı, deniz ulaşımı felç oldu. Çok sayıda kişi yaralandı. 20 dakikada fırtına ve dolu ile birlikte metre kareye 30-40 kilogram arasında yağış düştü. Meteorologların inceleme ve gözlemleri sonucunda hava tahmin bülten ve programlarında pek az duyduğumuz bir terim zikredildi: ‘downburst’
Nedir Bu Downburst?
İ
ngilizce bir terim olan ‘downburst’ aşağıda yaşanan hava patlaması manasına geliyor. Terim bu hava olayını pek çarpıcı bir şekilde açıklıyor çünkü yaşanan bu hava olayında havada çarpışan iki hava kütlesi zemine doğru hareket ederek tıpkı atomik bir bomba gibi yıkım meydana getiriyor. Downburst sık sık kasırgalarla ve ülkemizde pek rastlanmayan tornadolarla karıştırılır. Downburst tüm fırtına ve yıkıcı hava olaylarından daha farklı kimi zaman da daha yıkıcı niteliklere sahiptir. Diğer hava olaylarında çoğunlukla meydana gelen hava olayı fırtına ve kısmen yağmur taşırken downburs olayında kombine bir şekilde hava sıcaklığının aniden -60 derecelere kadar düşmesi yumruk büyüklüğünde dolu tanelerinin yağmasına ve binlerce metreküp suyun dakikalar içinde boşalmasına sebep olarak yer altı ve yer üstü su tahliye şebekelerinin devre dışı kalmasına yol açar. Bütün bunların yanı sıra hızı saate 165 mile çıkan olağanüstü rüzgarlar adeta önüne çıkan her şeyi yerinden söker.Burada meydana gelen rüzgarların niteliği downburstu diğer yıkıcı hava olaylarından ayırır. Diğer şiddetli rüzgarlarda fırtına hortum şeklinde önüne çıkan cisimleri sağa sola sürükleyerek yerinden söker ve cisimler etrafta dağınık bir şekilde savrulmuş olarak hasar görür. Downburst da ise meydana gelen şiddetli fırtına tıpkı bir makas gibi nesneleri düz olarak etkileyerek lineer bir doğrultuda hasara uğratır, nitekim downburst sonrası zarara uğramış ağaç resimlerine bakıldığında bu ağaçların belirli bir yöne doğru yattığı gözlemlenir. Downburst etki çapı ve süresine göre iki sınıfta kategorilendirilir. Downburst sırasında dikey yönlü yükselip soğuk havanın etkisiyle aşağı inen havanın iniş borusunun çapı 4 km veya daha az ise, bu downburst çeşidine mikroburst denir. Mikroburstta yıkıcı rüzgarlar iki buçuk millik bir yarı çapta etki gösterir ve oluşan rüzgarların hızı saate 168 mile kadar çıkar. Mikroburstlar 5-15 dakika arasında etkili olur.Makroburst da ise oluşan hava borusunun çapı 4 km’den daha büyüktür.
Makroburstlar, 5 ila 30 dakika sürer, iki buçuk kilometreyi aşan etki alanı ve saate 134 gibi bir hıza ulaşabilir. Makruburstlar etki alanının genişliği ve uzun sürmesi nedeniyle beraberinde birçok kasırgayı da getirir. Downburstlar ayrıca nemli veya nemsiz ortamda gerçekleşmesine göre de nemli ve kuru downburst diye de ikiye ayrılırlar. Nemli downburstlar yukarıda da belirtiğimiz özelikleri taşırken kuru downburstlar genellikle çöllerde ve çorak bozkır alanlarda gelişerek kuvvetli toz fırtınaları ve şiddetli rüzgara bağlı hasarlar meydana getirir.
Downburst sırasında meydana gelen rüzgarları yıkıcı hale getiren olay, aniden yükselerek yukarıdaki soğuk havanın etkisiyle ağırlaşan nemli havanın yüksek bir basınç altında yere inermesi ve bu inme sırasında adeta bir namludan geçercesine yuvarlanarak gelmesidir. Yuvarlanarak gelen hava gittikçe sıkışır ve sıkıştıkça da hızlanır.
D
ownburst hava olayı siviller sivil yerleşim alanları için son derece yıkıcı etkiler getirir. Ancak özellikle ölümlere sebep olduğu konu uçaklar için oluşturduğu tehlikedir. Downburst olayının meydana geldiği noktada bu hava oluşumunun içine giren uçak, makaslı bir çift taraflı baskıya maruz kaldığı için yere çakılmamak için hemen hemen hiç şansa sahip değildir. 2 Temmuz 1994’te downbursta maruz kalıp düşen, USAİR Hava yolarına ait 1016 no’lu uçak ormanlık alana düşerek 57 yolcusundan 37’sini kaybetti.
İniş ve kalkışlarda bu hava kütlesinin içine giren uçak hareket etmek istediği yönün tam tersine bir etkiye maruz kalır. Bu nedenle bu hava olayının meydana gelme ihtimalinin olduğu durumlarda uçuşların durdurulması en en doğru tercihtir.
Downburstlar Önceden Öğrenilebilir mi?
Downburstlar mikroklimatik ve aniden gelişen bir hava olayı olduğu için çoğu zaman önce den haber almak oldukça zordur.Bu nedenle sürekli hava tahmin raporlarının verdiği bilgiler doğrultusunda tedbirli olmak en doğrusudur.Bu konuda bilhassa kamu otoritelerinin planlı bir hazırlık içinde olması can ve mal kaybını azaltmak açısından son derece önemlidir.
Kaynakça:
weather.gov/cae/downburst.html
apollo.lsc.vsc.edu/classes/met130/notes/chapter14/microburst1.html
spokesman.com/stories/2010/mar/14/downbursts-tornadoes-cause-different-damage/
thevane.gawker.com/explaining-microbursts-one-of-natures-most-dangerous-w-1643929336
Yazar:Erdal Uğur