Günlük yaşamın hemen, hemen her anında kullanmak zorunda olduğumuz elektrikli ve elektronik cihazlardan dolayı meydana gelen kazalar; genellikle bilgisizlik, dikkatsizlik ve ihmalin yanı sıra personelin yalnız başına onarım/kontrol yapmasınsan ileri geldiği değerlendirilmektedir. Elektrik cihazları ileuğraşan personelin, elektrik şoklarından ve kısa devrelerden dolayı yaralanmalara maruz kalmamaları için gerekli emniyet tedbirleri daima alınmalıdır.
Elektrik voltajı veya akım olan bir iletkene temas ettiği zaman insan vücudundan da bir akım geçer. İnsan vücudundan geçen bu akım insanda bir sarsma veya şok meydana getirir. Biz buna elektrik çarpması diyoruz. Bu sarsma veya şok insan vücudundan geçen elektrik akımının sinir sistemini etkilemesi veya sinir sistemini felç etmesi sebebiyle olur. İnsan vücudundan geçen akım arttığı zaman bu akımın sinir sistemi üzerindeki etkisi artacağından meydana getireceği şok da artacaktır. Elektrik şokunun şiddetine bağlı olarak şahısta yanık, yara bere, organ kaybı hatta ölüm meydana gelebilir.
Elektrik çarpmasından kendimizi koruyabilmemiz için elektrik akımının vücudumuzdan akmasına engel olmamız gerekir. Kendimizi elektrik akımına karşı bilinçli bir şekilde izole etmeliyiz. Yani kullandığımız alet/edevat ve giydiğimiz ayakkabıların, bastığımız yerlerin izoleli ve kuru olması gerekir. Bununla kalmayıp çalışırken bütün dikkatimizi işimize vermeliyiz, dalgın olmamalıtız. Başkası ile konuşup onu dinleyerek dikkatimizi dağıtmalıyız.
Elektrik şokuna karşı insan vücudunun direnci farklıdır ve netice olarak vücut üzerinden akan aynı miktardaki şahıslardan birisine sadece acı verirken bir diğerini öldürebilir.
İnsan vücudunun DİRENCİ, 220 Volt ve hatta çok daha düşük değerlerde bile öldürücü şoku önlemeye uygun değildir. Elektrik çarpılmalarının çoğu (yaklaşık %50’si) bu tip devrelerde olur. Elektrik şokunun şiddeti gerilimden çok akım değerine bağlıdır. Elektrik akımından etkilenen kişi genellikle şiddetli bir şekilde yanar. Bu yanıkların etkisi ile hemen ölümler meydana geldiği gibi bazen elektrik şoku etkisi ile kişi düşerek ciddi şekilde yaralanabilir.
Elektrik akımın insan vücudu üzerinden akarak şoka neden olabilmesi (Elektrik çarpması) için aşağıda belirtilen iki şartın oluşması gerekir;
- Vücut veya vücudun bazı kısımları kapalı devrenin bir parçası durumunda olmalıdır.
- Kapalı devrenin herhangi bir yerinde, akım akmasına neden olacak bir gerilim yada potansiyel farkı bulunmalıdır.
Eğer bu iki şart sağlanmışsa ve değme noktaları arasındaki potansiyel farkı yeterince yüksek, (220 V gereğinden de fazladır) vücut direnci yeterince düşük ve devre insanın hayatını organları üzerinden geçecek şekilde tamamlanıyorsa, ŞOK, ÖLDÜRÜCÜ ETKİ YAPACAKTIR. Aynı zamanda Elektrik çarpmasının başka etkileri de olabilir; Örneğin küçük bir şokun şaşkınlığı, yüksekten düşmeye neden olabilir. Bu gibi nedenlerden dolayı insan vücudunun, üzerinden akım geçecek bir kapalı devre elemanı haline gelmesine izin vermemelidir.
Enerjisiz Elektrik Devrelerinde Çalışırken Alınacak Emniyet Tedbirleri:
Dikkat: Kontrol edilmeden ve enerjinin kesildiğinden emin olmadan hiç bir iletkene dokunulmamalıdır.
- Çalışma yapılacak devrenin enerjisi kesilip, şalter üzerine “Dikkat devrede çalışma var elektrik basmayınız” yazan uyarı levhası asılmalıdır.
- Çalışma yapılacak devrenin sigortası yerinden çıkartılıp emniyete alınmalıdır.
- Devre veya yüke gelen uçlar birbirine düğüm yapılarak ikinci bir emniyet alınmalıdır.
- Sigorta paneli veya şalter panosuna bir emniyet nöbetçisi konulmalıdır.
- Çalışma yapılacak daire/mahal yeterli derecede aydınlatılmalıdır.
- Elektrikli cihazlarda veya devrelerde çalışan personel çalışırken yüzük, kol saati, künye veya benzer metal eşya kullanmamalıdır.
- Uygun izoleli el aletleri ile çalışmalıdır.
- Çalışırken lastik eldiven giyilmelidir.
- Lastik eldivenler giyilmeden önce, delik, yırtık ve aşınma kontrolü yapılmalıdır. Eldivenlerin içine hava üflenerek avuç ve parmak kısımlarından sızıntı kontrolü yapılmalıdır. Sızıntı tespit edilen eldivenler kullanılmamalıdır.
- Yapılan işin lastik eldivenlere zarar verebileceği zamanlarda üzerine iş eldiveni giyilmelidir.
- Lastik eldivenler hiçbir zaman ters çevrilip giyilmemelidir.
- Sağlam olmayan koruyucu eçhize giyinmemeli/kullanılmamalıdır.
- Yıpranmış kablo veya kırık/hasarlı çeşitli seyyar ekipmanlar kullanılmamalıdır.
- Kullanılmakta olan izole malzemesi, yağ, gres, karbon tozlarından temiz tutulmalıdır, çünkü bu maddeler izolasyonun bozulmasına veya zedelenmesine neden olur.
- Göze metal parçacıkların sıçrayabileceği yerlerde çılışıldığı zaman göz koruyucu maske/gözlük takılmalıdır.
- Çalışılacak zeminin kuru olması sağlanmalıdır.
- Çalışma yapılırken sağ el kullanılmalıdır. Kontröller üzerinde çalışıyor iken onarımı yapılan elemanlardan başka bir elemana dokunulmamalıdır.
- Islak elbise ile veya ıslak elle elektrik cihazları üzerinde çalışmamalıdır.
- Personel, bedenine uymayan elbise/tulum giymemelidir.
- Mutlaka çalışan personelin yanında gözetleme yapacak ve ilk yardım konusunda bilgili bir kişi bulunmalıdır.
Enerji Elektrik Devrelerinde Alınacak Emniyet Tedbirleri:
- Elektrikli cihazların üzerindeki tüm ikaz işaretlerine uyulmalı; cihaz uyarı etiklerinin kullanımından önce okutulması sağlanmalıdır.
- Elektrikli cihaz ve sistemler sorumlu personelin izini solmayan çalıştırılmamalıdır.
- Enerjili prizlere fişi takıp/çıkarmadan önce cihazın ON-OFF süvicinin mutlaka OFF durumunda bulunması sağlanmalıdır.
- Seyyar kablolar takılma/tökezleme tehlikesi yaratmayacak şekilde döşenmelidir.
- Elektrik kabloları kapılardan geçirilmek zorunda kalınırsa, kapının kaza sonucunda kapanmasına karşı kabloyu korumak maksadıyla önlem alınmalıdır.
- Seyyar elektrikli cihazlar asla kablolarından tutularak kaldırılmalıdır.
- İzolasyonu hasarlı, iletkenleri zarar görmüş seyyar kablolar, fişler, prizler malzemeler kullanılmalıdır.
- Elektrikli cihazların onarımında sadece TSE onaylı ekipmanlar kullanılmalıdır.
- Tüm sigorta/termik panolarının, bağlantı kutularının, kontrollörlerin, kapakları kapalı tutmalıdır.
- Sigorta panolarında mutlaka belirtilen değerlerde sigorta kullanılmalı yüksek değerde sigorta kullanılmalıdır. Asla sigortalara tel bağlanmamalıdır.
- Tüm sigorta/termik panolarının, bağlantı kutularının, kontrollöerlerinin, elektrikli çalışan cihazların önünde lastik döşemeler bulunmalıdır.
- Elektrikli aletlerle çalışırken alüminyum veya metal seyyar merdiyenler kullanılmalıdır.
- Aküler ile çalışırken önlük ve göz koruma malzemeleri kullanılmalıdır.
- Yüksek voltajla çalışan cihazların bakım, onlarım ve ayarları acil durumlarda yalnızca en üst kişinin müsadesi ile yapılmalıdır.
- Cihazların veya devrelerin enerjili olup olmadıklarını test etmek volttertter, ölçü aleti veya kontrol kalemi kullanılmalıdır.
- Üç fazlı devrelerin, her bir fazının doğru sigortalandığından emin olunmalıdır.
Yüksek Yerlerde Çalışırken Alınacak Emniyet Tedbirleri
- Nöbetçi heyetinden izin almadan yüksek yerlerde çalışmaya başlanmamalıdır.
- Yüksek yerlerde çalışacak personelin yanında mutlaka gözetleme yapacak, yardım edecek ve ilk yardım konusunda bilgili bir kişi bulundurulmalıdır.
- Yüksek yerlerde çalışacak personel beline emniyet kemeri takmalı ve çalışma yapılacak yere ulaşınca emniyet kemerinin kancasını sağlam bir yere sıkıca ve kaymayacak şekilde bağlanmalıdır.
- Yüksek yerlerde çalışacak personel tırmanırken ellerine herkangi bir takım almamalıdır. İhtiyat duyulan malzemeler kemere takılabilen takım çantasında taşınmalıdır.
- Kemere takılabilen takım çantasının olmaması durumunda ise malzemeler sarkıtılacak halat ile yukarıya çekilmelidir.
- Yüksek yerlerde çalışırken; düşmemesi için el aletleri ip ile emniyet kemerine bağlanmalıdır.
- Yıldırım düşme tehlikesi olan (yağmurlu ve şimşekli) havalarda açık alanlarda ve yüksek yerlerde çalışılmamalıdır.