Etnomüzikolojinin her ne kadar farklı tanımları bulunsa da kısaca, müzik kültürünün derinlemesine incelenmesi denilebilir. Bazıları bunu insanların neden ve nasıl müzik yaptığının incelenmesi olarak tanımlarken bazıları ise müziğin antropolojisi olarak tanımlamaktadırlar. Bu yazıda etnomüzikolojinin ne olduğu, ilgilendiği alanları, tarihi ve kavramları hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Etnomüzikolojinin Araştırma Soruları
Etnomüzikologlar, dünya çapında çok çeşitli konuları ve müzikal uygulamaları incelemektedir. Bazen Batı Avrupa klasik müziğini inceleyen müzikoloji biliminin aksine Batı dışı müzikler veya dünya müziği çalışması olarak tanımlanır. Bununla birlikte, alan, konularından çok araştırma yöntemleriyle (yani, belirli bir kültür içindeki etnografi veya kapsamlı saha çalışması) tanımlanır. Bu nedenle, etnomüzikologlar folklorik müzikten kitle aracılı popüler müziğe, seçkin sınıflarla ilişkili müzik uygulamalarına kadar her şeyi inceleyebilirler.
Etnomüzikologların sorduğu yaygın araştırma soruları şunlardır:
• Müzik, içinde yaratıldığından daha geniş alandaki kültürü nasıl yansıtıyor?
• Müzik, sosyal, politik, dini veya bir ulusu veya bir grup insanı temsil etmek için farklı amaçlar için nasıl kullanılır?
• Belirli bir toplumda müzisyenler hangi rolleri oynar?
• Müzik performansı ırk, sınıf, cinsiyet ve cinsellik gibi çeşitli kimlik eksenleriyle nasıl kesişiyor veya bunları nasıl temsil ediyor?
Etnomüzikolojinin Tarihi
Etnomüzikoloji alan olkarak, şu anda adlandırıldığı şekliyle 1950’lerde ortaya çıkmıştır, ancak etnomüzikoloji, 19. yüzyıl sonlarına doğru karşılaştırmalı müzikoloji ile meydana çıkmıştır. 19. yüzyıl Avrupa’sının milliyetçiliğe odaklanmasına bağlı olarak, karşılaştırmalı müzikoloji, dünyanın çeşitli bölgelerinin farklı müzikal özelliklerini belgeleme projesi olarak ortaya çıkmıştır. Müzikoloji alanı, tarihsel müzikoloji ve karşılaştırmalı müzikolojiyi iki ayrı dal olarak düşünen Avusturyalı bilim adamı Guido Adler tarafından 1885 yılında kurulmuştur ve tarihsel müzikoloji sadece Avrupa klasik müziğine odaklanmıştır.
Erken dönem karşılaştırmalı bir müzikolog olan Carl Stumpf, 1886’da Britanya Kolombiyası’nda yerli bir grup hakkında ilk müzik etnografilerinden birini yayınlamıştır. Karşılaştırmalı müzikologlar öncelikle müzikal uygulamaların kökenlerini ve evrimini belgelemekle ilgilenmişlerdir. Sık sık sosyal Darwinist fikirleri benimsemişler ve Batılı olmayan toplumlarda müziğin, müzikal karmaşıklığın doruk noktası olarak gördükleri Batı Avrupa’daki müzikten daha basit olduğunu varsaymışlardır. Karşılaştırmalı müzikologlar, müziğin bir yerden diğerine yayılma biçimiyle de ilgilenmişlerdir.20. yüzyılın başlarındaki folklorcular, örneğin Cecil Sharp (İngiliz halk türkülerini toplayan) ve Frances Densmore (çeşitli Kızılderili gruplarının şarkılarını toplayan) -aynı zamanda etnomüzikolojinin ataları olarak görülmektedir.
Karşılaştırmalı müzikolojinin bir diğer önemli konusu da enstrümanların ve müzik sistemlerinin sınıflandırılmasıydı. 1914’te Alman bilim adamları Curt Sachs ve Erich von Hornbostel, bugün hala kullanılmakta olan müzik aletlerini sınıflandırmak için bir sistem geliştirmişlerdir. Sistem, enstrümanları titreşen malzemelerine göre dört gruba ayırır: aerofonlar (flütte olduğu gibi havadan kaynaklanan titreşimler), akorofonlar (bir gitarda olduğu gibi titreşen teller), membranofonlar (davullarda olduğu gibi titreşen hayvan derisi) ve idiofonlar (bir çıngırak gibi enstrümanın kendisinin neden olduğu titreşimler).
1950’de Hollandalı müzikolog Jaap Kunst, iki disiplini birleştiren etnomüzikoloji terimini icat etmiştir,bunlar müzikoloji (müzik çalışması) ve etnolojidir (farklı kültürlerin karşılaştırmalı çalışması). Bu yeni isme dayanarak, müzikolog Charles Seeger, antropolog Alan Merriam ve diğerleri, 1955’te Etnomüzikoloji Topluluğu’nu ve 1958’de Etnomüzikoloji dergisini kurmuştur. Etnomüzikoloji alanındaki ilk yüksek lisans programları 1960’larda Urbana’daki Illinois Üniversitesi UCLA’da kurulmuştur. (Champaign ve Indiana Üniversitesi)
İsim değişikliği, bu alandaki başka bir değişime işaret etti: etnomüzikoloji, müzikal pratiklerin kökenlerini, evrimini ve karşılaştırmasını incelemekten uzaklaştı ve müziği din, dil ve yemek gibi birçok insan faaliyetinden biri olarak düşünmeye doğru ilerlemiştir. Kısacası, alan daha antropolojik hale gelmiştir. Alan Merriam’ın 1964 tarihli The Anthropology of Music adlı kitabı, bu değişimi yansıtan temel bir metindir. Müzik artık tamamen bir kayıttan veya yazılı müzik notasyonundan elde edilebilecek bir çalışma nesnesi olarak değil, daha çok toplumun etkilediği dinamik bir süreç olarak düşünülüyordu. Pek çok karşılaştırmalı müzikolog analiz ettikleri müziği çalmazken veya sahada çok zaman geçirirken, 20. yüzyılın sonlarında uzun süren saha çalışmaları etnomüzikologlar için bir gereklilik haline gelmiştir.
20. yüzyılın sonlarında, Batı ile temas nedeniyle kirlenmemiş olduğu düşünülen geleneksel Batılı olmayan müziği incelemekten de bir adım uzaklaşılmıştır. Cava gamelan, Hindustani klasik müziği ve Batı Afrika davulunun daha iyi araştırılmış geleneklerinin yanı sıra, kitlesel aracılıklı popüler ve çağdaş müzik yapma biçimleri olan rap, salsa, rock, Afro-pop önemli çalışma konuları haline gelmiştir. Etnomüzikologlar ayrıca odaklarını küreselleşme, göç, teknoloji-medya ve sosyal çatışma gibi müzik yapımı ile kesişen daha güncel konulara çevirmişlerdir. Etnomüzikoloji, kolejlerde ve üniversitelerde büyük ilerlemeler kaydetmiştir; düzinelerce lisansüstü program ve birçok büyük üniversitede fakülte üzerinde etnomüzikologlar bulunmaktadır.
Etnomüzikoloji ile İlgili Temel Teoriler ve Kavramlar
Etnomüzikoloji, müziğin daha geniş bir kültüre veya bir grup insana anlamlı bir bakış açısı sağlayabileceği fikrini alır. Diğer bir temel kavram, kültürel görecelilik ve hiçbir kültür/müziğin doğası gereği diğerinden daha değerli veya daha iyi olmadığı fikridir. Etnomüzikologlar müzikal pratiklere iyi veya kötü gibi değer yargıları vermekten kaçınırlar.
Teorik olarak, alan antropolojiden en derinden etkilenmiştir. Örneğin, antropolog Clifford Geertz’in, okuyucuyu araştırmacının deneyimine kaptıran ve kültürel olgunun bağlamını yakalamaya çalışan saha çalışması hakkında ayrıntılı bir yazma yöntemi olan kalın tanım kavramı çok etkili olmuştur. 1980’lerin ve 90’ların sonlarında, antropolojinin “kendi kendine dönüşlü” dönüşü – etnografların alandaki varlıklarının saha çalışmalarını nasıl etkilediği üzerine düşünme ve araştırma katılımcılarını gözlemlerken ve onlarla etkileşimde bulunurken tam nesnelliği sürdürmenin imkansız olduğunu kabul etmeleri için baskı ayrıca etnomüzikologlar arasında da yaygınlaşmıştır. Etnomüzikologlar ayrıca dilbilim, sosyoloji, kültürel coğrafya ve post-yapısalcı teori, özellikle Michel Foucault’nun çalışması dahil olmak üzere bir dizi diğer sosyal bilim disiplinlerinden teorileri kullanmaktadırlar.
Etnomüzikoloji Yöntemleri
Etnografya, etnomüzikolojiyi tarihsel müzikolojiden en çok ayıran ve büyük ölçüde arşiv araştırması yapmayı (metinleri inceleme) gerektiren yöntemdir. Etnografya, diğer soruların yanı sıra daha geniş kültürlerindeki rollerini, nasıl müzik yaptıklarını ve müziğe ne anlam yüklediklerini anlamak için insanlarla, yani müzisyenlerle araştırma yapmayı içerir. Etnomüzikolojik araştırma, araştırmacının kendisini hakkında yazdığı kültüre dalmasını gerektirir. Görüşme ve katılımcı gözlemi, etnografik araştırmayla ilişkili başlıca yöntemlerdir ve etnomüzikologların saha çalışması yürütürken dahil oldukları en yaygın faaliyetlerdir. Çoğu etnomüzikolog, çalıştıkları müzikle çalmayı, şarkı söylemeyi veya dans etmeyi de öğrenir. Bu yöntem, bir müzik pratiği hakkında uzmanlık vebilgi edinme şekli olarak kabul edilir. 1960 yılında UCLA’da ünlü programı kuran bir etnomüzikolog olan Mantle Hood, bu iki müzikaliteyi hem Avrupa klasik müziğini hem de Batı dışı bir müziği çalabilme yeteneği olarak adlandırmıştır.
Etnomüzikologlar ayrıca alan notları yazarak, ses ve video kayıtları yaparak müzik yapımını çeşitli şekillerde belgelerler. Son olarak, müzikal analiz ve transkripsiyon vardır. Müzikal analiz, müzik seslerinin ayrıntılı bir tanımını gerektirir ve hem etnomüzikologlar hem de tarihi müzikologlar tarafından kullanılan bir yöntemdir. Transkripsiyon, müzikal seslerin yazılı notasyona dönüştürülmesidir. Etnomüzikologlar genellikle transkripsiyonlar üretir ve argümanlarını daha iyi açıklamak için bunları yayınlarına dahil ederler.
Etnomüzikoloji ile İlgili Etik Hususlar
Etnomüzikologların araştırmaları sırasında dikkate aldıkları ve çoğu kendilerine ait olmayan müzik uygulamalarının temsiliyle ilgili bir dizi etik sorun vardır. Etnomüzikologlar, yayınlarında ve halka açık sunumlarında kendilerini temsil edecek kaynaklara veya erişime sahip olmayan bir grup insanın müziğini temsil etmek ve yaymakla görevlidir. Doğru temsiller üretme sorumluluğu vardır, ancak etnomüzikologlar, üyesi olmadıkları bir grup için asla konuşamayacaklarının da farkında olmalıdırlar.
Çoğunlukla Batılı etnomüzikologlar ve bu alandaki Batılı olmayan muhbirler veya araştırma katılımcıları arasında da sıklıkla bir güç farklılığı vardır. Bu eşitsizlik genellikle ekonomiktir ve bazen etnomüzikologlar, bilgi verenlerin araştırmacıya sağladığı bilgi için gayri resmi bir alışveriş olarak araştırma katılımcılarına para veya hediyeler verir. Son olarak, genellikle geleneksel veya folklorik müzikle ilgili fikri mülkiyet haklarıyla ilgili sorular vardır. Pek çok kültürde, müziğin bireysel mülkiyeti kavramı yoktur. Kolektif olarak sahiplenir, bu nedenle etnomüzikologlar bu gelenekleri kaydettiklerinde çetrefilli durumlar ortaya çıkabilir. Kaydın amacının ne olacağı konusunda çok açık sözlü olmalı ve müzisyenlerden izin istemelidirler. Kaydı ticari amaçla kullanma şansı varsa, müzisyenlere kredi vermek ve tazminat ödemek için bir düzenleme yapılmalıdır.
Kaynakça:
https://methods.sagepub.com/book/the-sage-handbook-of-qualitative-business-and-management-research-methods-v2/i2796.xml
https://pdfs.semanticscholar.org/57ba/3c7b0f113210bdd2df89582cc9df3ebddd48.pdf
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu