Klasik Mantık ve İlkeleri

Klasik Mantık, doğru ve net düşünebilmenin bilimidir. Karmaşık ve çok yönlü bir olgu olan düşünmeyse; yalnızca akıl yürütmeyle alakalıdır. Akıl yürütebilmenin biçimsel yönünü inceler. Bu nedenle bilginin kabul ettiği ve mantığın kabul ettiği doğru arasındaki farkı altı kalın çizgiyle belirtmek gerekir.

Bilgi Doğrusu-Mantık Doğrusu

Bilgi Doğrusu: Yargı özelliği taşıyan bir cümlenin içeriğiyle ilgili doğruluk payıdır. Eğer içerik gerçek yaşamda gerçek karşılığına eşitleniyorsa doğru; eşitlenmiyorsa yanlıştır.

Mantık Doğrusu: Yargı içeren bir ifadenin biçimsel ve önerimsel olarak ilgili doğruluktur. Sonuç olarak pratikte reel ve bilimsel bir sonuca karşılık gelir. Bu yüzden keskin bir sonla sonuçlanır.

A. Akıl Yürütüme:

İki düşünüşten birinin diğerinin kanıtı olarak öne çıkaran ve bundan da bir sonuç çıkarma işidir. Kanıt durumunda olan önermeye öncül, kanıtlanansa sonuçtur.

Akıl Yürütme Çeşitleri

1)Dedüksiyon (Tümdengelim): Bütünden parçaya yönelen akıl yürütme yöntemidir. Öncül faktörlerin doğru kabul edilerek sonucun zorunlu çıkma halidir.
2)Endüksiyon(Tümevarım): Parçadan bütüne doğru yapılır. Bütünü meydana getiren parçalardan yola çıkarak bütün hakkında bilgiye varmaktır.
3)Analoji( Benzetme akıl yürütme): İki ya da daha çok sayıda önerme arasında benzerlikten yola çıkarak birinde bilinen bir özelliği diğerine yüklemektir.

Mantık İlkeleri

1)Özdeşlik İlkesi: Bir şey ne içeriyorsa odur şeklinde ifade edilir. Ne eksiği ne fazlasıdır. Özdeşlik önermesi ”A, A’dır” ifadesiyle açıklanır.
2)Çelişmezlik İlkesi: Bu ilkeyse; bir şey hem kendisi hem de kendisinin içeriğinden başka bir durum olamaz şeklindedir. ” A, A olmayan değildir. ” biçiminde formüle edilir.
3)Üçüncü Halin Olmazlığı İlkesi: Bir şey ya kendisidir; veya kendisi olmayandır. Ama asla üçüncü bir hal olamaz şeklinde tanımlanır. ” Herhangi bir şey A veya A olmayandır, üçüncü bir hal olamaz önermesidir.”
4)Yeter-Sebep İlkesi:” Yeteri kadar bir neden olmadıkça hiçbir olgunun var olduğu ve de ileri sürülen hiçbir önermenin doğru karşılıkta olduğu kabul edilemez.” Yani bir önermedeki doğruluk içeriğini destekleyen en yeterli sebebi başka bir önermedir.

B) Kavramların Çeşitli Göstergeleri

1) Nelik, Gerçeklik, Kimlik : Nelik bir kavrayışın sadece genel anlamda zihindeki tasarımlı halidir. Gerçeklikse tüm bu sahnenin ve zihnin dışındaki varlıktır. Gerçekliği olan bir kavramın yalnızca tek bireyinin ifade edilmesiyse kimliktir. Her kavramın ne olduğuyla ilgili olguya karşılık; her kavramın gerçekliği yoktur.
2) İçlem-Kaplam: Kaplam; kavramların içeriğindeki sayısal değerin toplamıdır. İçlem; kavram içeriğindeki nesnelerin ortak özellikleri ve nitelikleridir. İçlem ve kaplam ters orantılıdır.

C. Kavramlar Arası İlişkiler

Bir önermede yer alan iki kavram arasında dört türlü bağ vardır.
Eşitlik: İki kavramdan tümü diğer bütün kişilerini karşılıyorsa aralarında eşitsizlik hakimdir. Örnek olarak; tüm insanlar akıl yürütür denebileceği gibi.. Tüm akıl yürütenler insandır da denilebilir.
Ayrıklık: İki kavramdan birisi diğerinin hiçbir üyesini içeriğine almazsa bu iki örneklem arasında ayrılık ilişkisi bulunur.
Örnek olarak: Hiçbir kuş dört ayaklı değildir.
Hiçbir dört ayaklı kuş değildir.
Tam Girişimlik: İki kavramdan teki diğerinin tüm bireylerini kapsıyorsa aralarında tam girişimlik bulunur.
Örnek olarak: Tüm kediler canlıdır.
Bazı canlılar kedidir.
Yani canlı kapsar kediyi.
Eksik Girişimlik: İki kavramdan tümü kimi bireyleri içine alırsa; aralarında eksilmiş girişimlik oluşur.
Örnek olarak: Kimi siyasetçiler yalancıdır.
Kimi yalancılar siyasetçidir.

Kaynakça:
İzmir Özel Elit Dershanesi Yayınları – Felsefe Grubu Ders Kitabı

Yazar: Gülşah Dedeoğlu