Fabry hastalığı (FD), nadir ve kalıtsal bir hastalıktır. Sürekli ilerler ve hayatı tehdit edebilir. Bu hastalıktaki hasarlı bir gen, bir enzimin yokluğuna yol açar. Vücutta hücrelerdeki enzim eksikliği; kalp, akciğer, böbrekler, deri, beyin ve midede hasara yol açar.
Bu hastalık, tüm etnik gruplardan kadınları ve erkekleri etkiler. Fakat genelde erkekler daha ciddi şekilde etkilenir. Fabry hastalığının iki türü vardır. Klasik FD olarak da bilinen tip 1 FD, çocuklukta başlar ve daha geç yaşta başlayan tip 2’den daha az yaygındır. Yaklaşık 117,000 kişide 1 kişide FD vardır.
1898’de hastalığın belirtilerini ilk defa tanımlayan ve Almanya’da bir doktor olan Johannes Fabry’den adını aldı. Aynı yıl, bir İngiliz doktor da bu hastalığı kayıt ettiği için Anderson-Fabry hastalığı olarak da bilinir.
Hastalığın Belirtileri
FD’nin çok fazla farklı belirtisi olması tanısını zorlaştırır. Belirtiler; kadınlar ve erkekler ile tip 1 ve 2 arasında çeşitlilik gösterir.
Tip 1 FD’in erken belirtileri;
1) Ellerde ve ayaklarda yanma hissi; 2-8 yaş arasında erkeklerde meydana gelir. Bu belirti kadınlarda çocuklukta ve ergenlikte ortaya çıkar. Yoğun acı dönemleri dakikalar ile günler arasında sürebilir. Bu durum Fabry krizi olarak adlandırılır.
2) Ter üretimi azalır. Bu durum erkekleri daha çok etkiler.
3) Deri döküntüleri: Angiokeratoma adı verilen kırmızı-mor döküntüler artar ve göbek deliği çevresi ile dizlerde ortaya çıkar.
4) Karın bölgesi sorunları: İshal, kramp ve gaz meydana gelebilir.
5) Anormal kornea: Gözdeki kan damarlarının görünümü değişir ama bu durum görüşü etkilemez.
6) Genel yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı ve sıcağa dayanıksızlık: Erkeklerde ayaklarda ve bacaklarda şişlik olabilir.
Tip 1 FD hastalığı ilerlerken, belirtiler ciddileşebilir. Tip 1 sahibi olan kişiler 30’lu ve 40’lı yaşlarına ulaşabilirken; böbrek hastalığı, kalp hastalığı ve felç geçirebilirler.
Tip 2 FD’nin Belirtileri
Tip 2 FD’nin belirtileri de, Tip 1 ile aynı bölgelerde meydana gelir. Genellikle 30’lu ve 60’lı yaşlar arasında belirtiler ortaya çıkar.
Ciddi FD belirtileri kişiden kişiye değişir. Bu belirtiler;
1) Böbrek fonksiyonlarında sürekli düşüş olur ve en sonunda böbrek yetmezliği ortaya çıkar.
2) Kalpte büyüme, düzensiz kalp atışı, kalp kasında kalınlaşma ve bunların sonucunda kalp yetmezliği görülür.
3) Genellikle 40’lı yaşlarda inme ortaya çıkar ve kadınlarda daha yaygındır.
4) Karın bölgesi ile ilgili sorunlar ise, acıyı ve ishali içerir.
FD’nin diğer belirtileri; işitme kaybı, kulaklarda çınlama, akciğer hastalıkları, yorucu egzersizlere dayanıksızlık ve ateştir.
Hastalığın Nedenleri![Fabry Hastalığı]()
Spesifik bir gen mutasyonu FD hastalığına neden olur. Hasarlı gen aileden kalıtılır. Hasarlı gen; cinsiyeti belirleyen iki kromozomdan biri olan X kromozomu üzerinde bulunur. Erkeklerde bir X ve bir Y kromozomu varken, kadınlarda iki tane X kromozomu mevcuttur.
X kromozomunda FD gen mutasyonu olan bir erkek, mutasyonu her zaman kızlarına geçirir ama oğullarına geçirmez. Bir tane X kromozomunda FD mutasyonu olan bir kadının, mutasyonu oğullarına ve kızlarına geçirmesi olasılığı %50’dir. Eğer oğlu FD mutasyonu olan X kromozomunu alırsa, FD hastalığını kendi çocuklarına aktarabilir. Kız çocuklarının iki tane X kromozomu olduğu için, daha az ciddi FD belirtisi verirler. Bunun sebebi, vücuttaki bütün hücrelerin mutasyon taşıyan X kromozomunu aktive etmemesidir.
GLA genindeki 370 farklı mutasyonunun FD’ye sebep olabildiği biliniyor. Belli mutasyonlar, aileden kalıtılma eğilimindedir. GLA geni, alfa-galaktosidoz A adlı özel bir enzimin üretilmesini kontrol eder. Bu enzim; globotriaosylceramide (GL-3) adlı bir molekülü hücre içerisinde parçalamaktan sorumludur.
GLA geni hasara uğradığında, enzim yeteri kadar GL-3’ü parçalayamaz. Bunun sonucunda, hücrelerde GL-3 birikimi olur. Zamanla, kan damarlarının duvarlarındaki hücrelerde biriken bu molekül; deri, sinir sistemi, kalp ve böbrekleri olumsuz etkiler. Vücuttaki hasarın ciddiyeti, GLA genindeki mutasyonun türüne bağlıdır. Bu nedenle belirtiler kişiden kişiye değişir.
Hastalığın Tanısı![Fabry Hastalığı]()
FD hastalığının belirtileri, diğer hastalıklara da benzediği için tanı koymak zordur. Belirtiler, sıklıkla tanıdan önce uzun süre kendini gösterir. Fakat çoğu kişiye FD krizi geçirene kadar tanı konmaz.
Çocuklarda görülen belirtilere göre en sık tip 1 FD’ye rastlanır. Yetişkinlerde de sıklıkla, kalp ve böbrek sorunları ortaya çıktığında tanı koyulur. Erkekler için FD tanısı, kandaki hasarlı enzimin seviyesi tespit edilerek konulabilir. Kadınlara tanı koyabilmek için ise, kan testi yeterli değildir. Çünkü bazı organlar hasara uğrasa bile, enzim seviyesi normal görünür. Bu nedenle, GLA geninde mutasyon olup olmadığını tespit edebilmek için genetik test yapmak gerekir.
Aile geçmişinde FD olan aileler için, bebeğin hasta olup olmadığını belirleyebilmek için prenatal test uygulanabilir. Erken tanı önemlidir. FD sürekli ilerleyen bir hastalıktır ve bu da belirtilerin zamanla kötüleşeceği anlamına gelir. Erken tedavi bu duruma yardımcı olabilir.
Tedavi Seçenekleri
FD, çeşitli belirtilere neden olduğu için tedavi genellikle; belirtileri kontrol altına almayı, acıyı azaltmayı ve vücudun daha fazla hasar görmesini önlemeye yöneliktir. FD tanısı konulduğunda, belirtilerin gözlemlenebilmesi için düzenli olarak doktoru ziyaret etmek gerekir. Ayrıca hastaların sigara içmemesi tavsiye edilir.
Tedavi seçenekleri; enzim takviyesi, ağrı kesiciler, düşük proteinli diyet (böbrek için), gerekirse diyaliz ve böbrek naklidir. FD doğrudan tedavi edilemez fakat belirtilerin hafifletilmesi için bazı tedaviler uygulanır. Bu konuda tedavi stratejileri üzerine çalışmalar devam etmektedir. Bu tedavi stratejilerinden biri olan gen terapisi, klinik deneme aşamasındadır. Araştırma fazında olan diğer bir yaklaşım ise; şaperon terapisi adı verilen, hasarlı enzimleri durdurmak için kullanılan küçük moleküllerdir.
Kaynakça:
https://www.healthline.com/health/fabry-disease
Yazar: Ayça Olcay