Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Filler Hakkında Bilinmeyen Gerçekler

0 2.009

Filler, geçmişten günümüze kadar insanoğlunun kalbini ve hayal gücünü büyüleyen, oldukça büyük cüssesine rağmen nazik bir yapıya sahip canlılardır. Nesli günümüze kadar ulaşan Afrika ve Asya filleri olarak iki türü vardır. Ancak bazı genetik araştırmacılar, Afrika filinin savan ve orman filleri olarak iki ayrı tür olduğunu öne sürmektedir. Tüm türlerinin nesli tükenme riski altında olan fillerinden Asya filleri, Hindistan ve Güneydoğu Asya’daki ormanlarda ve çayırlarda yaşarlar. Afrika filinin nüfusu ise Sahra altı Afrika’daki 37 ülkedeki sık ormanlar ve kurak çöller arasında göç etmektedir.
Duyarlı ve devasa yapıya sahip bu canlılardan Asya filleri, altı ton kadar ağırlığa ve 11 fit uzunluğa ulaşabilirken, Afrika fillerinin boyu 8 ila 13 fit arasında değişir ve altı buçuk tondan fazla ağırlığa sahiptirler. Hem Afrika hem de Asya fillerinde yaşam süresi yaklaşık olarak 60 ila 70 yıl arasıdır.

Filler Hakkında Gerçekler

Filleri inceleyen uzun geçmişe rağmen, bu karmaşık canlılar hakkında öğrenecek hala çok fazla bilgi vardır. Mesela dilleri ayırt etme yeteneklerinden özgecil davranışlarına kadar, olağanüstü yeteneklere sahiptirler. Fillerin olağanüstü yeteneklerinden bazıları aşağıdaki gibidir:
Filler asla unutmazlar
Fillerin hafızası efsanevidir ve bunun iyi bir nedeni vardır. Bu neden fillerin tüm kara memelileri arasında en büyük beyne sahip olmalarıdır. Filler, geçtiği yerlerde karşılaştıkları diğer filleri ve insanları yıllar sonra bile hatırlayabilen bir hafızaya sahiptirler.

Filler Hakkında Bilinmeyen GerçeklerFiller, nesilden nesile bilgi birikimlerini anaerkiller aracılığıyla aktarabilirlerken, böylelikle bu yetenekleri onların hayatta kalmasını sağlar. Ayrıca ihtiyaç duyduğu zaman çok uzak bölgelerde bulunan yiyecek ve su kaynaklarının yollarını bulabilirler ve alternatif bölgeleri anımsayabilirler. Daha da etkileyici olan bir nokta ise istedikleri meyveye ulaşmak için yaptıkları program zamanlamasının ihtiyaç zamanlaması ile birebir olmasıdır.
Dilleri ayırt edebilirler
Filler, insan iletişimi konusunda derin bir anlayış sergilerler. Kenya’daki Amboseli Ulusal Parkı’ndaki araştırmacılar, fillere filleri avlayan ve avlamayan iki farklı gruptan konuşmacıların seslerini dinlenmişlerdir. Filler, korktukları grubun seslerini duyduklarında, daha sıkı bir şekilde gruplaşarak ve araştırmak için havayı koklayarak savunmaya geçmişlerdir. Dahası, araştırmacılar fillerin kadın ve genç erkek seslerine daha az yoğunlukla tepki verdiğini ve en çok yetişkin erkeklerin seslerinden rahatsız olduklarını keşfetmişlerdir.
Yani bir filin dil becerileri o dili anlamanın ötesine geçer. Örneğin bir Asya fili, Korece kelimeleri taklit etmeyi öğrenmiştir. Araştırmacılar, fil büyürken birincil sosyal temasının insanlarla olması nedeniyle, bir sosyal bağ biçimi olarak kelimeleri taklit etmeyi öğrendiğini teorize etmektedir.
Ayaklarından duyabilirler
Fillerin büyük bir işitme duyusu ve uzun mesafelere seslenme yeteneği vardır, örneğin çığlık atma, kükreme veya homurdanma gibi farklı sesler çıkartabilirler. Ancak bununla birlikte uzman oldukları bir konuda düşük frekanslı sesleri duyabilirler.
Stanford Üniversitesi’nden bir biyolog olan Caitlin O’Connell-Rodwell, fillerin daha düşük frekanslı seslendirmelerinin ve ayaklarını yere vurmalarının, diğer fillerin zeminden algılayabileceği bir frekansta yankılandığını bulmuştur. Genişlemiş kulak kemikleri, ayaklarının hassas sinir uçları ve gövdeleri bu ses enerjili mesajları almalarını sağlar. Bu tür sismik titreşimleri tespit etme yeteneği, fillerin hayatta kalmasına da yardımcı olur. Tedirgin bir fil ayaklarını yere bastığında, sadece yakın çevredekileri uyarmakla kalmaz, aynı zamanda kilometrelerce uzaktaki diğer filleri de uyarıyor olabilir. Ve bir fil bir çağrı olarak gürlediğinde, bu gözden uzaktaki aile üyelerine yönelik bir çağrı olabilir.
Çok iyi yüzücülerdir
Fillerin suda oynamaktan zevk alması bilinen bir durumdur. Hatta filler kendilerine ve diğer fillerin hortumlarından su sıçratmaları ve yıkanmaları ile ünlüdürler. Ancak bu devasa hayvanlar yüzmede de oldukça iyidirler. Filler, suyun yüzeyinde kalmak ve yüzmek için güçlü bacaklarını kullanmaya yetecek kadar yeterli yüzdürme gücüne sahiptir. Ayrıca derin suları geçerken hortumlarını şnorkel olarak kullanırlar, böylece su altındayken bile normal nefes alabilirler. Yiyecek araştırırken ise nehirleri ve gölleri geçmek için yüzmek çok ihtiyaç duydukları bir yetenektir.
İhtiyacı olanları desteklerler
Filler son derece sosyal ve zeki canlılardır, insanların şefkat, nezaket ve fedakârlık olarak tanıdığı davranışları sergilerler. Fil davranışı üzerine yapılan bir çalışma araştırmacıları, bir fil sıkıntıya düştüğünde, yakındaki diğer fillerin, bireyi teselli etmek için çağrı ve dokunuşlarla yanıt verdiğini bulmuşlardır. İnsanların davranışlarına ek olarak bu davranış, daha önce sadece maymunlar ve corvid kargalarında görülmüştür.
TSSB’den acı çekebilirler
Fillerin aile üyeleriyle güçlü bağları olan, rahatlık ihtiyacı duyan ve uzun bir hafızaya sahip hassas ruhlu hayvanlar olduğu bilinmektedir. Bundan dolayı kaçak avcılarca katledilen bir file tanık olan fillerin travma yaşaması ve sonrasında stres bozukluğu yaşaması olasıdır. Kaçak avcılar tarafından yetim kalan yavrular, onlarca yıl sonra bile TSSB benzeri semptomlar gösterirler. Ayrıca sirk gibi yerlerde kötü davranılan veya şiddet gördüğü durumlardan serbest bırakılan filler, güvenli bir sığınakta bulduktan çok sonra bile TSSB belirtileri gösterirler.
Ayrıca fillerin yaşadığı bu travmatik deneyimler, öğrenmelerini de olumsuz yönde etkiler. Mesela fillerin kendi aralarında seçtikleri bir fil kaçak avcılar tarafından öldürüldüğünde, yetişkinler tarafından genç fillere geçmiş olması gereken önemli sosyal bilgiler silinir.
Fillerin büyüklerine ihtiyacı vardır
Bir filin yaşamını devam ettirebilmesi için gereken bilgi yaşlı filler tarafından kendilerine aktarılmaktadır. Genç fillerin, yetişkin olarak bilmeleri gereken her şeyi öğrenebilmeleri için yaşlı aile üyeleriyle, özellikle de anne ve babaları ile zaman geçirmeleri çok önemlidir. Sürünün reisi, yaşlıların bilgilerini taşır, çeşitli tehlikelere nasıl yanıt verileceği, nerede yiyecek ve su bulunacağı da dâhil olmak üzere temel bilgileri gençlerle paylaşır.
Afrika filleri anaerkil bir toplumda yaşarken, araştırmalar Asya fillerinin Afrikalı fillere göre daha az hiyerarşik olduğunu ve yaş veya cinsiyete dayalı olarak çok az baskınlık gösterdiklerini belirlemişlerdir. Çünkü Afrika’da yaşam koşulları daha serttir, bu yüzden büyüklerin bilgeliği daha değerlidir, ayrıca Asya’nın yırtıcılarının az olduğu ve kaynakların bol olduğu bölgelerde, güçlü liderliğe çok fazla ihtiyaç yoktur.
Hortumları olmadan yaşayamazlarFiller Hakkında Bilinmeyen Gerçekler
40.000’den fazla kasla dolu olan bir filin hortumu güçlü ve son derece hassastır. Filler hortumları koku almak, yemek yemek, su altında nefes almak, ses çıkarmak, kendilerini temizlemek ve kendilerini savunmak için kullanırlar. Fillerin hortumlarının ucunda parmakları vardır. Bu Afrika fillerinde iki tane ve Asya fillerinde bir tane bulunurken, küçük nesneleri toplamalarına yardımcı olur. Ayrıca son derece hünerli filler, tahıl gibi küçük malzemeleri yığmak için hortumlarıyla bir eklem oluşturabilirler.
Bir fil hortumunu uzatarak ve hangi yiyecekleri yiyeceğine karar vermek için koku alma duyusunu kullanır. 2019 yılında yapılan bir çalışmada Asya filleri, yalnızca kokuya dayanarak iki mühürlü kovadan hangisinin daha fazla yiyecek içerdiğini belirleyebilmişlerdir. Başka bir çalışmada Afrika filleri bitkilerden ayırt edici kokuya sahip olanlar arasında kendi favori yiyeceğini seçmişlerdir. Ayrıca filler hortumlarını diğer fillere sarılmak, kucaklamak, rahatlatmak veya okşamak için kullanabilirken, yavru bebek filler tıpkı bir bebeğin başparmağını emdiği gibi hortumlarını emerler.
Kaya yaban faresi fillerin bir akrabasıdır
Fillerin yaşayan en yakın akrabası, Afrika ve Orta Doğu’ya özgü küçük, tüylü bir otobur olan kaya yaban faresidir. Filler ile yakından ilişkili diğer hayvanlar arasında denizayıları ve dugonglar bulunur. Görünüşüne rağmen, yaban faresi filler ile hala birkaç ortak fiziksel özelliğe sahiptir. Bunlar, köpek dişlerinden dişler geliştiren çoğu memeliye kıyasla kesici dişlerinden büyüyen dişleri, parmak uçlarındaki düzleştirilmiş tırnakları ve üreme organları arasındaki çeşitli benzerlikleri içerir. Denizayısı, kaya yaban faresi ve fil, 50 milyon yıldan daha uzun bir süre önce soyu tükenmiş Tethytheria adlı ortak bir ataya sahiptir. Bu, hayvanların çok farklı evrimsel yollardan geçmeleri için yeterince uzun bir yoldur ve farklı görünüp davransalar da, yakından ilişkilidirler.
Filler ölülerini onurlandırırlar
Fillerin duyarlılığı araştırmalarla belgelenmiş bir gerçek iken özellikle ölüye gösterdikleri ilgi şaşırtıcıdır. Mesela ölen bir hayvanı gördüğünde onu inceleyerek, ona dokunur ve koklamaya başlar. Araştırmacılar fillerin ölü bir canlı gördüklerinde tekrar tekrar ziyaretler yaptığını, çok yaşlı olan hayvanlara yardım etmeye çalıştıklarını ve yardım için seslendiğini gözlemlemişlerdir. Bir fil öldükten çok sonra diğer filler geri dönerler, kalan kemiklere ayakları ve hortumlarıyla dokunurlar.
Güneş kremi olarak toz kullanırlar
Fillerin toprakta oynamayı sevmelerinin iyi bir nedeni vardır, ayrıca derileri sert görünse de fillerin derisi güneşten yanabilecek düzeyde hassas bir yapıya sahiptirler. Güneşin zararlı ışınlarından etkilenmemek için üzerlerine kum atarlarken, yetişkinleri ise genç filleri toza bular. Ayrıca filler banyo yapmak için girdiği nehirden çıkarken, koruma katmanı oluşturmak için üzerlerine çamur kaplarlar.
Matematik becerileri vardır
Asya filleri, konu matematik olduğunda hayvanlar âleminde ki en zeki canlılardan biri olabilir. Japonya’daki araştırmacılar, Asya fillerini bir bilgisayar dokunmatik ekran paneli kullanmak için eğitmeye çalışmışlardır. Üç filden biri, farklı miktarlarda sunulduğunda, daha fazla meyve gösteren paneli seçmeyi başarmışlardır. Ancak sadece Asya fillerinin bu yeteneğe sahip olduğu gösterilmiş olduğu belirtilmelidir. Araştırmacılar, Afrika ve Asya fil türlerinin 7,6 milyon yıl önce bölünmesinin farklı bilişsel yeteneklerle sonuçlanmış olabileceğini öne sürmektedirler.

Filler Risk Altındadır

Filler Hakkında Bilinmeyen GerçeklerTüm fillerin risk altında olduğu bilinmektedir, Asya fili tehlikedeyken Afrika fili savunmasız durumdadır. Fillerin tehdit altında olmasının birincil nedenleri arasında habitat kaybı, parçalanma ve yıkımı gelir, ayrıca insan tehditleriyle karşı karşıyadırlar. Çiftçiler ekin dikmek için fillerin yaşam alanlarına el koyarken, hayvanlar ve insanlar arasındaki çatışmalar fillerin misilleme olarak öldürülmesine yol açmıştır. Dünyanın en yoğun nüfuslu bölgelerinden birinde yaşayan Asya filleri, genişleyen insan nüfusu ile bir arada yaşamaları çok zordur.
1989 yılında fildişi satışına yönelik uluslararası ticaret yasağına rağmen, fillerin dişleri, derileri, etleri veya kürkleri için yasadışı ve yasal olarak avlanması, özellikle Afrika’da fillerin azalmasının en büyük sorunlarından biri olmuştur. Asya fillerinin sadece erkeklerin dişleri olduğundan avlanırlar, bu aynı zamanda üreme popülasyonunda erkek eksikliğine ve genetik çeşitlilik eksikliğine de yol açar.
Sonuç olarak fillerin korunması ve neslinin devam etmesi için birçok etken vardır. Örneğin kaçak avcılık ortadan kaldırılmalı, fildişi içeren herhangi bir eşya alınmamalı, satılmamalı veya kullanılmamalıdır, bunların yerine sertifikalı ahşap ürünler satın alınabilir. Ya da habitat korumasını desteklemek için Dünya Yaban Hayatı Vakfı aracılığıyla bir filin bakımı üstlenilebilirken, destek olmak için Uluslararası Fil Vakfı gibi kuruluşlara bağış yapılabilir.

Kaynakça:
fws.gov/lab/ivory_guide.php
archive.org/web/20161011145105/https:/www.uni-tuebingen.de/en/news/article/es-muss-eigentlich-eine-frau-sein.html
savetheelephants.org/?detail=dramatic-changes-in-china-s-ivory-trade
fws.gov/le/pdf/CITES-and-Elephant-Conservation.pdf

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku