Zamanı ölçmek için kullanılan ölçü birimlerinden birisi, sene yani yıldır. Uzunluk yönüyle iki çeşit yıl vardır: Şemsi sene (Güneş yılı) ve Kameri sene (Ay yılı). Güneş yılı, Arz küresinin Güneş çevresinde bir devir yaptığı zaman dilimidir. Ay yılı ise, Ay küresinin, Arz küresi çevresinde 12 defa döndüğü zaman dilimidir. Bir güneş yılı 365,242 gündür. Yani 365 gün ile 5 saat, 48 dakika ve 47 saniyedir. Bir ay yılı 354,367 gündür. Yani 354 gün ile 8 saat ve 48,5 dakikadır. Güneş yılı, kameri yıldan 10,875 gün daha uzundur.
Tarihçilerin bildirdiğine göre milattan sonra 622 yılında, Peygamber efendimiz, Allah’ın emriyle Mekke’den Medine’ye doğru gitti. Bu yolculuğuna hicret denilmiştir. Medine şehrinde bulunan Kuba köyüne ulaştığı, 8 Rebiülevvel Pazartesi gününe rastlayan 20 Eylül-i Efrenci günü Müslümanların Hicri Şemsi (Güneş) takviminin başlangıcı kabul edildi. Müslümanların Hicri Kameri (Ay) takvimi de o yılın Muharrem ayından başlar. Gökteki Ay’ın, Dünya çevresinde 12 kere dönmesi bir ay yılı olur. Herhangi bir güneş yılı başının rastladığı miladi yıl, bu güneş yılından 621 fazladır.
Hazret-i Ömer halifeyken, bu yıldaki Muharrem ayının birinci günü, yani hicretten 70 gün önce, Müslümanların hicri ay yılı başlangıcı oldu. Bu başlangıç zamanı, tarihçilere göre, milattan sonra 622 yılındaydı. 16 Temmuz Cuma gününe rastladığı, Ahmed Ziya Bey’in 1898 İlm-i heyet kitabında yazılıdır. 623. miladi yıl başı, hicri güneş ve ay takvimlerinin birinci yıllarında oldu.
Hicri Takvim ve Miladi Takvim
Başlangıcına göre ise iki çeşit takvim kullanılmaktadır. Miladi yıl ve hicri yıl. Miladi sene, Hazret-i İsa’nın doğum günü kabul edilen tarihten başlar. Fransa kralı 9. Şarl 1563 yılında, yıl başının 1 Ocaktan başlamasını emretti. Bu bilgi,, Hasib Bey’in Kozmoğrafya kitabında mevcuttur. Hicri yıl, Peygamber efendimizin (aleyhisselam) Medine’ye hicret ettiği yıldan başlamaktadır. Hicri güneş takviminin başlangıcı, Medine’ye girdiği Eylül-i Efrenci ayının 20., Eylül-i Rumi ayının 7. Pazartesi günü olduğu, 1893 tarihinde yayınlanan Ebüzziya takviminde uzun bildirilmiştir. Acemlerin güneş takvimi, bundan 6 ay önce, yani 20 Mart tarihindeki Mecusi bayramında başlamaktadır. Hicri ay takviminin başlangıcı, aynı yıldaki 1 Muharrem Cuma günü, Efrenci Temmuz ayının 16. günüdür. Peygamberimizin hicret etmesi milattan sonra 622 yılında gerçekleşti. 621 yıl dolduktan 196 gün (0,54 yıl) sonra hicri ay takvimi yılbaşıdır. 262 gün (0,72yıl) sonra da, hicri güneş takviminin başlangıcıdır. Hicri güneş takviminin başlangıcı hicri ay takviminin başlangıcından 66 gün (0,18 yıl) sonra olmaktadır. Hicri güneş yılına 0,18 ekleyince, hicri güneş yılı da 16 Temmuz tarihinden başlamış oluyor. Yılda 10,875 günlük farktan dolayı, güneş yılı 32,5 olunca, ay yılı 33,5 oluyor. Ay yılı, 32,58/33,58=0,97023 ile çarpıldığı zaman, güneş yılı bulunur. Hicri güneş yılı 33,5/32,5=1,0307 ile çarpıldığı zaman ay yılı bulunur.
1404 ay yılı başına rastlayan hicri güneş yılını bulalım: Bir yılın başı, bir önceki yılın sonu olduğu için ve güneş yılı da, 16 Temmuz tarihinde başlamış olsaydı, güneş yılı 1403×0,97023=1361,23 olurdu. Güneş yılı, 16 Temmuz tarihinden 0,18 yıl sonra başlar. Bunun için, bundan 0,18 yıl çıkarılınca, 1362 yılının 0,05×12=0,6 birinci ayının 0,6×30=18. günü olur.
1362 hicri güneş yılı başına rastlayan ay yılının kaç olduğunu bulalım: Ay yılı da 20 Eylülde başlamış olsa idi, 1361×1,0307=1402,78 olurdu. Bundan 0,18 fazlası, 1403 yılının 0,96×12=11,52 yani on ikinci ayının yarısı olarak bulunur.
1984 miladi yılı başında hicri yılların kaç olduklarını da bulalım: 1984 miladi yılı başına rastlayan hicri güneş yılı 1984-622=1362 dir. 20 Eylül – 1 Ocak arası 103 gündür (0,28 yıl). 1362 güneş yılı başında ay yılının 1402,96 olduğunu bulmuştuk. Ay yılı da 1402,96+0,28=1403,24 olur ki, 1404 ay yılının 0,24×12=2,88 üçüncü ayının 0,88×30=26,4 yani yirmi yedinci günü olarak bulunur.
1404 hicri ay yılı başına rastlayan miladi yılı bulalım: 1403×0,97023=1361,23 16 Temmuz tarihinden başlayan hicri güneş yılı olur. 1361,23+621,54=1982,77 olur ki, 1983 yılının 0,77×12=9,24 yani onuncu ayının 0,24×30=7,2 yani sekizinci günüdür.
Hicri Yılbaşının Hangi Gün Olduğunu Nasıl Bulunur?
Hicri kameri takvimin birinci ayı olan Muharrem aynının ilk gününü bulmak için, o yıl, beş ile çarpılır. Bulunan sayı sekize bölünür. Kalan sayı, Perşembe gününden itibaren itibaren gün sayısını gösterir. Örneğin 1357 yılı Muharremi ilk günü: 1357 sayısının beş katı 6785. Bunun 8 ile bölümünden 1 kalır. Demek ki o yıldaki Muharrem ayının başı Perşembe günüdür.
Kaynakça:
İlm-i Heyet (Ahmet Ziya Bey)
Kozmoğrafya (Hasib Bey)
Seadet-i Ebediyye (Hüseyin Hilmi Işık)
Yazar: Murat Güven