Düşünülenin aksine, psikoloji bilimi insanlardan daha önce hayvanlarla ilgili çalışmalar yaparak bir bilim dalı olarak kabul edilme yolunda bilim dünyasını sarsacak çalışmalarla büyük etki uyandırmıştır. Pavlov’un zil ve et deneyleri ile ulaştığı klasik koşullanma, Skinner’ın fare ve pedal mekanizması deneyiyle ulaştığı edimsel koşullanma ve daha niceleri psikolojinin temel altyapılarını oluşturan çalışmalardan yalnızca bir kısmıdır. Bu noktada hayvan davranışları, tepki ve tepkisizlikleri de yol gösterici olmaktadır.
Hayvanlarda gözlemlenebilen davranışların temelde iki grup içermektedir. Bu grupların ilki; biyolojik alt yapılı olup genlerin kontrolünde içgüdüsel olarak gerçekleştirilirken; diğer davranış türü sonradan öğrenilen davranış örüntülerini içermektedir. Bu kapsamda, insanlarda olduğu gibi hayvanlarda da bu farklı davranış örüntüleri incelenerek çeşitli psikolojik davranış bozukluğu mekanizmaları gözlenebilmektedir.
Hayvanlarda Doğuştan Gelen Davranışlar
Doğuştan gelen davranışlar, gen kontrolünde olan ve temeli içgüdülere dayanan davranışlar olarak tanımlanabilmektedir. Bu davranışlar türe özgü olmakla birlikte atadan yavru döllere DNA aracılığıyla kalıtsal olarak aktarılan bir yol izler. Türe özgü olmasının avantajı olarak canlının adaptasyonunu ve buna bağlı olarak hayatta kalma şansını arttırmaktadır. Örneğin; arıların iletişim dansı ile diğerlerine besinin yerini göstermesi, kuşlarda yuva yapma, örümcekteki ağ örme davranışı doğuştan gelen hayvan davranışlarına ya da diğer bir deyişle içgüdülerine örnek olarak verilebilmektedir.
Hayvanlarda Sonradan Kazanılan Davranışlar
Yapılan araştırmalar gösteriyor ki aynı insanlarda olduğu gibi hayvanlarda da sonradan kazanılan davranışların temelinde öğrenme olgusu yatmaktadır. Taklit, alışkanlık, deneme-yanılma, şartlanma gibi durumlar altında hayvanlarında sonradan edinebileceği çeşitli davranışlar mevcuttur. Örneğin; güvercinler doğaları gereği insanlardan ürküp kaçma eğilimi gösterirler; ancak park, bahçe gibi insan kalabalığı olan ortamlarda yaşayan güvercinlerin bir süre sonra bu duruma alışma ve daha az şiddette psikolojik tepki veren davranışlarda bulunduğunu gözlemlemek mümkündür.
Hayvanlarda Davranış Bozuklukları Nedenleri
Yaşam Alanı: Bahsedildiği üzere hayvan davranışlarının temeli kaltım ve çevre ilişkisine göre şekillenmektedir. Bu bağlamda, özellikle evcil hayvanlarda çeşitli psikolojik rahatsızlık belirtileri görülebilmektedir. Özellikle evde beslenmeye uygun kedi, köpek, kuş gibi doğal ortamlarında oldukça hareketli olan canlılara bu geniş alanın her zaman sağlanabilmesi de malesef çok mümkün olmamaktadır. Evcil hayvanların yanı sıra doğal ortamlarından alınıp hayvanat bahçesi gibi oldukça kısıtlayıcı ve travmatik ortamlarda yaşayan hayvanlarda da stres etkisiyle oldukça sıkıntılı rahatsızlıklar yaşanabilmektedir.Yaşam alanında kısıtlama yaşayan hayvanlarda en çok gözlemlenen psikolojik rahatsızlıklardan biri belli bir geometrik şekil halinde düzenli ve periyodik hareketler yapmaları olmaktadır. Bunun yanı sıra içe kapanıklık ya da aşırı hareketlilik tarzı semptomlar da görülebilmektedir.
Sıkıntı ve Ayrılık Korkusu: Özellikle çalışan bireylerin evcil hayvanları gün içerisinde uzun süreler yalnız kalmakta ve yoğun bir yalnızlık, terk edilme duygusu yaşayabilmektedir. Bu stres durumu sonucu hayvanın vücudunda belirli bir noktayı sürekli olarak yaladığı gözlenmektedir. Bu durum uzun bir süre devam ettiğinde ise yaladığı bölgedeki kılların dökülmesi ve hatta ciddi enfeksiyonlara varabilen durumlar dahi görülebilmektedir. Eğer duruma dair bir önlem alınamazsa bu iltihap kemiklerde ciddi fonksiyonel bozukluklara ve hatta ampütelik gibi istenmeyen bir sonuca sebep olabilmektedir.
İrade Dışı Sebepler: Genetik kökenli sinir sistemi hastalıkları, hormonal dengesizlikler, kısırlaştırmalar, istemsiz kas hareketleri gibi etkenler bahsedilen diğer etkenlere nazaran daha şiddetli tepkilere ve zararlara yol açabilmekte ve bu kapsamda uzman yardımı gerektirebilmektedir. Hayvanın duruşu, algılama ve idrak etme örüntüleri, uyarıcı-tepki mekanizmasında aşırılıklar gibi sorunlarla karşılaşmak bahsedilen bozukluklar sonucunda çok da şaşırtıcı olmamaktadır. İnsanlarda sıklıkla görülen obsesif kompulsif tepkiler içeren davranışlara da rastlanabilmekte ve ciddi hasarlara yol açabilmektedir.
Hayvanlarda Psikolojik Rahatsızlıkların Tedavisi
Bahsedilen sonuçlar hafif, kendiliğinden ya da bireyin farkındalığı ile giderilebilecek düzeyde olabileceği gibi; hayvanda ağır fizyolojik ve travmatik sonuçlara da yol açabilmektedir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken en önemli durum, davranışın sebebini belirlemek olmalıdır. Hayvandaki psikolojik rahatsızlık detaylı şekilde incelenip; sıklığı, 
düzeyi ve sebepleri üzerinde doğru bilgilere ulaşılmalıdır. Belirlenen davranışa karşı gösterilen eğitim ya da tedavi ise sabırlı ve özverili bir bağlamda gerçekleşmelidir.
Psikolojik rahatsızlıklar insanlarda bilişsel terapi yöntemleri ile oldukça başarılı şekilde tedavi edilebilirken; hayvanlarda bilişsel bir tedavi çok mümkün olmadığından farklı yöntemlere başvurulmaktadır. Hastalığın sebebi ve düzeyine göre ilaç tedavisi tercih edilebilmekteyken; aynı zamanda yürüyüş, sosyalleşme, biyoakustik müzik gibi pek çok yöntemle semptomların azaltılması ve giderilmesi de sağlanabilmektedir.
Kaynakça:
indigodergisi.com
psikolojistanbul.com
Yazar: Esra Eynur