Hayatı
Tam adı Ebu’l- Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Rüşd el- Kurtubî’dir.Seçkin bir ailenin çocuğu olarak h.520/m.1126 yılında İspanya’nın Kurtuba şehrinde doğdu.Kendisi gibi babası ve dedesi de kadı olan İbn Rüşd’ün, dedesiyle karıştırılmaması için ”İbn Rüşd el- Hafîd” denmiştir.
İlim hayatına, dedesi ve babasının konumları dolayısıyla zengin bir ilim ve kültür çevresinde seçkin hocalardan eğitim alarak başlayan İbn Rüşd, temel dini ilimleri babasından öğrenmiştir.Dini ilimlerin yanında Ahlak, Astronomi, Edebiyat, Felsefe, Fizik, Mantık, Matematik, Politika, Psikoloji, Tabiat ilimleri, Tıp, Zooloji gibi ilimler de tahsil etmiştir.İbn Rüşd’ün Kadi’l- Kudat (Başkadı)’lık yapması dini ilimlerdeki bilgi seviyesine, Halifenin özel doktoru olarak görev yapması tıp alanına yönelik bilgisine ve yine Halifenin isteğiyle Aristo’nun eserlerine şerh yazması da felsefe alanındaki donanımına delil olarak gösterilebilir.Ayrıca saydığımız diğer alanlarda da birden çok eserler vermiş ve şerhler yazmıştır.
Bir süre sonra İbn Rüşd, Halifenin yanında bulunan ve özel doktoru olan İbn Tufeyl ile karşılaşır.Aynı sıralarda, Aristo’nun eserlerini inceleyen ancak filozofun üslubunu anlamakta zorlanan Halife, İbn Tufeyl’den bunları açıklamasını ister.O sırada 68 yaşlarında olan İbn Tufeyl, bu zahmetli işi yapamayacağını ancak bunu yapabilecek olan birinin bulunduğunu söyleyerek İbn Rüşd’ü Halife’ye takdim eder. Halife’nin takdirini kazanan İbn Rüşd h.565/m.1169 yılında İşbiliye kadılığına atanır ve Halifenin emrettiği Aristo’nun eserlerini şerh etmeye başlar. H.567/m.1171’de Kurtuba Başkadısı (Kadi’l- Kudat) olur.Daha sonraki yıllarda Halife, kendisini İbn Tufeyl’in yerine özel doktoru olarak görevlendirir.Ancak daha sonraki Halife döneminde İbn Rüşd gözden düşer.Bununla ilgili olarak kaynaklarda birden çok farklı rivayetler zikredilmektedir.Bu rivayetler bir yana, öteden beri süregelen fukaha (Fıkıh Alimleri)’nın felsefe karşıtı tutumları İbn Rüşd’ün ömrünün özellikle son yıllarında sıkıntılı günler geçirmesine sebep olmuştur.Nitekim o, hayatı boyunca kendisini en çok üzen olayın, Kurtuba’da yanında oğlu bulunduğu halde ikindi namazı için gittiği mescit’ten zındıklık ve kafirlikle itham edilerek dışarı atılması olduğunu söyler.
Meşşai felsefenin son temsilcisi ve aynı zamanda İslam dünyasının güçlü filozoflarından biri olan İbn Rüşd, Gazzali’nin yazdığı Tehafütü’l- Felasife adlı eserine karşılık olarak Tehafütü’t- Tehafüt adlı eserini yazmıştır.Bu eser, Gazzali’nin İslam dünyası’nda felsefe ve filozoflara yönelik ortaya koyduğu olumsuz tutumu sarsmış ve Gazzali’nin de eleştirilebileceğini göstermiştir.Nitekim İbn Rüşd’ün bu eserinden sonra İslam dünyasında tehafüt geleneği oluşmuş ve devam etmiştir.
İslam Dünyası’nda Aristo şarih (açıklayıcı)’i olarak da bilinen İbn Rüşd, Din ile Felsefe’yi aynı kaynaktan beslenen iki ayrı alan olarak görür ve bunları ”süt kardeş”e benzetir.Din vahiy ürünü iken Felsefe insan aklının ürünüdür.Ancak her ikisinin de kaynağı aynı yerdir.Bir ve aynı kaynaktan beslenen Din ile Felsefe iç içe olan hakikatlerdir ve hakikat hakikate ters düşmez, aksine birbirini destekler.Buna rağmen ârızi birtakım sebeplerden dolayı bazı insanlara, Dini Nass’larla felsefenin verileri arasında bir uyuşmazlık ve çelişki varmış gibi gözükebilir.Bu durumda yapılması gereken şey, din ile felsefenin uzlaştırılmasıdır.Bu da ancak Dini Nass’ların (Kur’an ve Sünnet) te’vil (Yorumlama) edilmesiyle mümkündür.
Ömrünü pek çok ilimle ve görevle dolu dolu geçirmiş olan İbn Rüşd, ardında pek çok eserle birlikte, biri Ebu Muhammed Abdullah adında tabip, diğeri Ebu’l- Kasım Ahmed adında Kûr şehrinin kadılığını yapan hukukçu iki erkek evladın yanısıra Tıp, Hukuk, Felsefe gibi alanlarda görev yapan pek çok talebe bırakmıştır.Bu değerli şahsiyet, h.595/m.1198’de Merakeş’te vefat etmiştir.Önce burada defnedilmiş daha sonra naaşı Kurtuba’daki aile kabristanlığına nakledilmiştir.
İbn Rüşd’ün hayatı ve eserleriyle ilgili ayrıntılı bilgi için, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi ”İbn Rüşd” maddesine bakınız.
Eserlerinden Bazıları;
* Tehafütü’t- Tehafüt (Gazzali’nin Tehafüt’üne reddiye olarak yazdığı felsefe eseridir.)
* Faslü’l- Makal (Kelamla ilgili eseridir.)
* Kitabu’l- Külliyat (Tıpla ilgili eseridir.)
* Bidayetü’l- Müctehid ve Nihayetü’l- Muktesid (Fıkıhla ilgili eseridir.)
* Makale fi Cevheri’l- Felek (Matematik ve Astronomiyle ilgili eseridir.)
* Telhisu Maba’det- Tabia (Metafizikle ilgili eseridir.)
* Telhisu Kitabi’l- Cumhuriyye (Eflatun’un siyasetle ilgili eserine yazdığı şerh)
Kaynakça:
* Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: 1999, c.20, s.257 (İbn Rüşd maddesi)
* Hüseyin Sarıoğlu, İbn Rüşd Felsefesi, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Yazar:Muharrem Karakütük